Lanartea I. Obras e Condicións dos Artistas Vascos publicada en xaneiro de 2025. Os resultados da enquisa cuantitativa fixeron tremer tanto como o eco. Por suposto, pero ocorre cando se pon o altofalante ao que é confidencial. Os datos demostran crudamente que a situación dos creadores vascos é precaria. “Somos conscientes da precariedade existente no ámbito cultural e nós vimos a necesidade e a oportunidade de influír no noso ámbito, e puxémonos ao choio”, explicou a promotora de Bertsozale Elkartea, Udane Mugerza Salegi, e engadiu: “É obrigación da asociación Bertsozale Elkartea dignificar e protexer as condicións laborais dos bertsolaris, os autores dos temas, e en xeral dos creadores. Foi así de nacemento e leva anos facendo ese esforzo”. Lanartea acompañounos en todo isto.

O bertsolari Unai Iturriaga ve con bos ollos o desexo e a responsabilidade de abrir novos camiños: “Neste momento, somos parte importante do bertsolarismo os bertsolaris que estamos en activo. Vexo ben que a Asociación Bertsozale preocúpese por nós e que se encargue de facer propostas”.

Cando os creadores traballan, teñen unha situación precaria, pero é peor cando non traballan. Mugerza ten claro que hai que actuar máis aló do número de sesións: “cando falamos de promoción non só referímonos á promoción cuantitativa, senón tamén á promoción cualitativa, senón que máis que organizar o maior número de sesións, como e que tipo de sesións organízanse? En que condicións? Tamén queremos fixarnos niso, correspóndenos incidir tamén neste ámbito. E aí é onde situamos a Caixa de Protección”. Teno claro: “aínda queda moito por facer”.

Pero, que é a Caixa de Protección?

En definitiva, é unha bolsa de diñeiro. Unha serie de criterios que responden as incapacidades puntuais e provisionais dos creadores. En definitiva, cumpriría coa función que desempeña a seguridade social cos asalariados.

Mugerza aterrou cun exemplo: “si un traballador asalariado sufriu un accidente laboral, tería unha achega económica no tramo no que non pode traballar. No caso dos creadores, en cambio, non é así. Si ponse afónico ou queda sen voz, perdería boa parte da entrada dese mes por non facer os programas dese fin de semana”. Coa Caixa de Aforros quérese dar resposta a esta situación, para que o bertsolari ou o gaiteiro non poida acudir á sesión e non quede sen ingresos.

Iturriaga pon énfase na idea de que esas condicións requirirían un dereito fundamental: “Estamos a falar con Caixa Laboral dos problemas que pode ter calquera traballador: enfermidades, coidados… No caso dun traballador non quedan a expensas do sindicato, por outro camiño ten asegurados eses dereitos e non ponse en cuestión”. Considera que estas necesidades tamén deberían ser cubertas polas vías que teñen os traballadores asalariados, pero, ao non ser así, a Asociación Bertsozale Elkartea ve ben a resposta, entre outras cousas, “porque a propia posta en marcha mostra o baleiro”.

Iturriaga sinalou que os bertsolaris, por diferentes motivos, teñen moitas dificultades para solicitar e aceptar este tipo de situacións e situacións. Porque queren ter certa independencia, porque teñen interiorizado o dereito a ir ao traballo,… En resposta a isto e para facilitar a xestión, vaise a conceder esta prestación de protección sen necesidade de solicitala directamente. Iturriaga tamén fai autocrítica: “Eu creo que estes elementos non só son teóricos, senón necesarios para vernos a nós mesmos como traballadores e traballadoras. Lévanos a preguntarnos: Debo ir nesas condicións?”

A Caixa de Protección levará a cabo nas sesións relacionadas a través de Lanku e a Asociación. Entón, a medida non respondería a toda a realidade, xa que as sesións organizadas a través de Lanku e a Asociación supoñen o 35% da praza. “Eu creo que é unha boa noticia que se poña en marcha: tanto pola achega que poida ter de maneira práctica, como pola visibilización do problema”, conclúe Iturriaga.