A fiscalía converteuse nun recurso contra os terceiro graos recoñecidos polas xuntas de tratamento dos cárceres vascos e o Goberno Vasco aos presos políticos vascos. O terceiro grao é recoñecido polo Goberno, o fiscal recorre e, ata que a Primeira Sala Penal da Audiencia Nacional resolve, os presos estiveron na rúa durante varios meses. En contra, tras a resolución volven ao cárcere.

Nesta ocasión, por primeira vez, a Garda Penal da Audiencia Nacional ha decidido esperar aos presos en prisión como resultado do recurso. O pasado mes de decembro o Tribunal Supremo decidiu que así fóra, e agora, por primeira vez, o tribunal cumpriu a custodia. Deste xeito, o terceiro grao só pode permanecer uns días na rúa –no caso de Atristain foi unha semana e media, e tres días no de Inziarte–, si non, cando pasa meses.

Está a suceder unha especie de tira de corda entre a Audiencia Nacional e o Goberno Vasco, atrapada entre os presos. En xeral, as decisións adoptadas polos comités de tratamento nos centros penais do Estado español continúan e pódese dicir que o terceiro grao depende deles. Alí faise o seguimento de cada un dos prisioneiros e deciden en consecuencia; poucas veces a fiscalía entra en dúbida. No caso dos presos políticos vascos, pola contra, é moi habitual a intervención do fiscal.

Terceiro grao, instrumento de reinserción

Desde o Departamento de Xustiza, tal e como ocorre nos países europeos avanzados, sinalouse que o terceiro grao é un instrumento importante para a reinserción social dos presos no outono de 2021. Desde o Goberno alertouse de que non ían facer distincións entre os presos, polo que dos 400 graos impartidos o primeiro ano, entre 30 e 40 concedeunos aos presos políticos vascos. Con todo, a Fiscalía recorreu constantemente contra eles, argumentando que os presos poden escapar.

Como se argumentou desde a casa ou desde outros grupos que apoian aos presos, o da fuga é unha escusa. Ningún dos presos políticos que obtiveron o terceiro grao escapou, entre outras cousas porque non ten sentido: os presos, en xeral, tras un tempo no terceiro grao, quedan en liberdade condicional.

Por iso, os axentes penais denuncian que cos recursos da fiscalía, e coa necesidade de esperar a súa resolución en prisión, a decisión do terceiro grao, en lugar de quedar en mans das comisións penais, está en mans dos fiscais. Isto é unha práctica moi pouco habitual nas políticas penais que buscan a reinserción social dos presos.