"Non sabía quen me esperaba; onde ía nin a que ía", lembrou Alberto desde Mutriku, a casa da súa irmá. A visita será breve, volverá pronto a casa. "A casa", dinos o home de 75 anos, está a uns 8.000 quilómetros de aquí, no estado estadounidense de Idaho.

Fai 55 anos, en 1969, Alberto acababa de terminar un servizo militar de dous anos en Cádiz (España). De volta en casa, conseguiu o traballo nunha conserveira do pobo. Pero Alberto non era deses que se satisfán facilmente. -Tiña un cuñado, Pete. Vivía en Idaho, traballando como pastor. Sempre me dicía que tiña que ir a América, que aí estaban as oportunidades", lembrou. -Se o conseguiu, por que non conseguiuno eu? ".

Tres meses despois, Alberto atopábase no Consulado de Bilbao de EE. "Ao principio dixéronnos que a meta ía ser California; logo Utah, e dalgunha maneira, acabamos no frío estado de Idaho, cos nosos nomes escritos nun cartón, colgados do pescozo. Só sabía que sería duro.

"Terra dos Valentes"

Alberto era un dos miles de vascos que fuxiron do franquismo aos Estados Unidos. A maioría deles concentráronse nos estados de Idaho, Oregón, Nevada, Utah, Washington, Montana, Wyoming e Colorado, entre outros.

"Ao principio, leváronme a unha casa chea de vascos. Algúns levaban alí 50 anos e parecía que a vida lles levou por diante. Pareceume inquietante e terrible: ver así a esas persoas que viñeron por razóns similares ás miñas, facendo o mesmo unha e outra vez…", di Alberto, engurrando o ceño.

Permaneceu alí varios días de inverno, ata que alguén lle levou á cidade a comprar roupa. Nun principio, o seu obxectivo era viaxar ao estado quente de California. Ao chegar a Idaho, non tiña máis que un par de camisetas curtas e un xersei fino.

O grupo púxose en marcha a pé, acompañados de cabalos, cans e carros. A Alberto entregáronlle unha pistola e un cabalo. -Verémosche dentro de nove meses-dixéronme cun sorriso. Naquel momento non sabía disparar, nin montar dacabalo..."

Despois de traballar en varios lugares, tocoulle facelo para unha familia estadounidense en Gooding, Idaho. No inverno, as ovellas e os pastores quedaban no rancho, pero ao chegar a primavera, comezaban a viaxe. Pequenos grupos de pastores movíanse dun lado a outro. Podían pasar tres semanas nunha pradaría antes de mudarse á seguinte. Así ata que chega o inverno.

A miúdo, Alberto tiña que manexar rabaños dunhas 2.000 ovellas, subindo a montaña e baixando o val, ata que no seguinte emprazamento atopouse cun compañeiro. Era unha viaxe a soas de máis de dez días co seu can e o seu cabalo.

-Durmía sempre nas tendas de campaña, no solo. Eran típicas as serpes de cascabel, e realmente non son moi boas mascotas... Os coyotes eran o outro gran problema. Atacaban ás ovellas; a finais de mes quitábanme do meu salario o custo de cada ovella perdida", lembra Alberto.

Os pastores tamén se atopaban cos osos. Unha vez, di Alberto, déronse conta de que xa estaban preto del e do seu compañeiro. -Non ves que hai un oso? -dixo Alberto ao seu compañeiro. Pero quedou xeado, sen poder respirar. Nese momento, Alberto disparoulle. Por sorte deulle un golpe na fronte e morreuse instantaneamente. "Foi un milagre", di o de Mutriku, coas mans na cabeza.

Cada día traía novos retos. Por exemplo, a comida, a roupa, as cartas e outros obxectos facíanselle chegar cada dúas semanas: en camións, ás veces, ou en carros, e tamén en helicóptero.

De cando en vez chegaba un xornal. Precisamente, converteuse na única ferramenta para aprender inglés de Alberto. Considerábase fundamental aprender o idioma. Di que a maioría dos pastores falábanse só en eúscaro. -Non comprendía por que non sostiveron o inglés. Estaba seguro de que non sairía de alí se non aprendía.

Soidade inimiga

En calquera caso, a soidade era o maior inimigo. -Perdín seis persoas, seis! ", lembrou Alberto, tanto de palabra como de dedo. "Suicidáronse. Un tiña unha ferida de bala na cabeza; outro se arroxou a un río...

A súa muller pediulle o divorcio a unha amiga. O home tentou tranquilizarlle, pero ao día seguinte suicidouse dun disparo. "Era o home máis afortunado que coñecín, tan riseiro sempre…". A pesar de pasar máis de seis décadas, a emoción supéralle.

Tamén mencionou a nostalxia. Era difícil resistila. -Tiña a casa moi lonxe, non sabía o que pasaba. Chegaban poucas cartas, como moito unha vez ao mes. Se se perde a alguén próximo, tiñan que pasar varias semanas para sabelo", lembrou.

Uns anos máis tarde, Alberto deixou o pastoreo e púxose a traballar na oficina de correos de Gooding. Posteriormente, traballou como axente de seguros. Finalmente, reunindo os seus aforros, creou a súa propia empresa de investimento. Tamén está moi orgulloso diso.

Patrimonio vasco

Urtzi Urrutikoetxea, ex correspondente en Estados Unidos, tamén informou sobre a diáspora vasca. Segundo infórmanos por teléfono, a comunidade vasca non é coñecida no leste do país, pero si no centro e nos estados do oeste, sobre todo en Idaho. "A dispoñibilidade e a resistencia ao traballo dos vascos deixou un rastro permanente no traballo", dixo o xornalista.

"De aí saíron, entre outros, David Harold, alcalde vasco-americano de Boise, ou Pete Cenarrusa, que traballou no Parlamento de Idaho durante máis de cinco décadas", lembrou Urrutikoetxea.

En Estados Unidos hai máis de 38 centros vascos, a maioría deles nas rexións occidentais. Iniciativas culturais como o Museo Vasco de Boise ou a Euskal Etxea de Boise teñen como obxectivo a conservación do patrimonio. Annie Gavica é unha americana de cuarta xeración. Tamén é director executivo do museo e experto en programas educativos no Basque Cultural Center de Boise.

"Hoxe en día os vascos están ben integrados na comunidade, retirados do traballo, e os seus descendentes traballan en moitos ámbitos", dinos Gavica. "Os que migraron aquí fixeron un gran traballo para que os seus fillos, netos e achegados puidesen conseguir todo o que quixesen", engadiu.

Alberto coñeceu á súa segunda muller nunha desas Euskal Etxeas. A parella tivo dous fillos, Sole e Sebi. O ex pastor tivo unha gran importancia na creación do festival sen ánimo de lucro "the Trailing of the Sheep". Celébrase cada outono en Idaho e lembra as tradicións dos pastores vascos. Na actualidade, Sole, de 30 anos, conserva o legado do seu pai como director da Asociación de Coidadores de Ovellas de Idaho e participa nos festivais.

Pasaron seis décadas desde que Alberto trasladouse a América. -Volveríao a facer, sen dúbida. Fíxeno o mellor que puiden, e iso é todo o que se pode facer na vida. Nunca mirei atrás", insistiu o "orgulloso vasco-americano". Iso di el.

"América deume oportunidades, América deume moito, pero eu tamén lle dei moito a América", engadiu.