Estas foron as miñas últimas palabras cando fómosche, collidos da man no teu profundo soño respiratorio. O teu corazón quedou para sempre sen unha dor especial, sinxelo, digno. Como vostede queira e esixa. Como queiramos e respectamos.

Xa un mes antes da chegada do inverno, os últimos días da noite máis longa, antes de que a nai terra empezase a levantarse lentamente, recibiuche dulcemente no colo, na eternidade. Fúchesche demasiado rápido, sen gozar o suficiente de recentemente xubilado, familia, amigos, veciños, batukada, etc.

Pero vostede mirou á morte cara a cara desde o principio, aceptando o que viña, espremendo o tempo de despedirse del por encima do tabú, até o último minuto exemplar, xeneroso até o último segundo, facendo o camiño moi fácil aos demais. Non podiamos pedirche máis, non podemos estar máis orgullosos de ti, mamá.

Tiña medo da dor intensa e da dependencia. Seguramente foron da túa man por implicarse tanto no coidado de familiares e amigos. Elene, Amama, Martita, Karmen, Marisol… acompáñanlles os bicos e recordos gardados. Esas perdas aclararon en parte o noso camiño.

Pasaron catro ou cinco meses desde que a noticia caeu sobre nós como unha enorme pedra. Pero que valor e resiliencia tiveches ante a enfermidade, mesturada con algo de ironía, de xenio e de obstinación, por suposto. Viva o campión!

O que nun principio me parecía surrealista fixémolo con naturalidade hiper-realista. Que bonito foi facer contigo o último camiño con tranquilidade e suavidade: sen complexos, necrolóxica, cartel, carta, velada, música, fotos… organizando o final en colaboración. A verdade é que non vexo unha maneira máis bonita de despedirme agora.

E que lle imos a dicir a Osakidetza, mamá? Moitas grazas por encima de todo a todos os profesionais que foron cómplices no camiño cara a unha morte digna, sabemos que o tema da eutanasia non é fácil, quizá demasiado novo, pero aí estivestes, da man na man, tranquilizando entre todos a dor.

Con todo, tamén hai quen che fallaron. Seino, este non é o teu estilo, sempre humilde, silencioso, porque fuches grande na pequeñez. Pero teño que dicir que si, refírome a vostedes, porque hai obstáculos na prevención, na atención primaria, no oncolóxico ou na psicoloxía, falta de investimento e formación, persoas con empatía ou falta de profesionalidade, responsables, programas, sistema roto.

Desgraciadamente, nai, non fuches a primeira nin a última. A rabia complicouse nestes días difíciles.

Avergóñome de como moitos dos servizos que a asociación contra o cancro ofrece a cambio de bico cobren as deficiencias do noso sistema de saúde, os dramas. Como chegamos a esta situación? Aínda que estamos moi agradecidos, non é lexítimo que persoas e entidades privadas financien as nosas necesidades. E iso tamén hai que dicilo en voz alta.

Doutra banda, que dicir aos emisores dos centos de mensaxes, bicos e abrazos que recibimos nas últimas semanas? Que tremendo era o xesto de amor que recibira! Emocionada, empapada da vosa calor, a cada oferta de axuda ocorréuseme unha única resposta: por favor, segue construíndo, coidando, a Euskal Herria feminista e rebelde.

E, por certo, antes de que sexa demasiado tarde, sigamos falando da morte co nacemento, porque non hai nada máis natural. Desenvolverse, escribir, debuxar, bailar, meter a pata, acariñar e gozar cos demais como lle gustaría a Edurne.

Saúdos, bruxas, flores de sol acompañantes e protectoras finas baixo a lúa. Mafalda tampouco esquecerache!

Urtzi Ugalde, fillo da activista Edurne Ugalde Zubiri