Toloño: faila erraldoi bat Pirinioen mugan
Arabako Errioxako lurretan mahasti onenak hazi eta ardoak gustuz ontzen badira, ez da soilik mendez mende eta belaunaldiz belaunaldi kultur transmisio baliotsu batek iraun duelako; duela milioika urte izandako gertaera tektoniko baten ondorioz ere bai.
Toloño mendizerrak babesten ditu mahasti horiek iparraldeko giro lanbrotsutik, mikroklima lehor eta onbera sortuz ardogintzarako. Baina zer egiten du kareharrizko pareta bertikal izugarri horrek guri begira? Noiz eta nola jaso zen?
Duela 90 milioi urte, Jurasiko eta Kretazeo garaian, Arabako hegoaldea eta Errioxa kostaldea ziren, eta hortik iparralderantz, urpean sakonera gutxian, plataforma zabal eta laua zegoen, bizitza aberatsekoa. Maskorrekin eta organismoen hondakinekin lodiera handiko kareharrizko masa bat sortu zen eremu horretan. 45 milioi urte geroago, talka tektoniko handi bat hasi zen Europako kontinentearen eta Iberiar Penintsulako plataformaren artean, Afrikako kontinenteak bultzaturik. Horrela sortu ziren Pirinioak. Mendikate mitikoaren hegoaldeko muga geologikoa Toloño dugu: itsasazpian sorturiko arroka zaharrenak modernoenen gainean zamalkatu eta desplazatuz joan ziren, itsaspeko plataforma lauan pilatuta zegoen kareharrian toles eta faila erraldoiak sortuz. Arabako hegoaldeko mendikate ugari zamalkadura horien ondorio dira (Toloño, Izki, Gorobel, Badaia...), baina baita Huescan edo Katalunian ezagutzen ditugun beste asko ere, egun eskalatzaileen paradisu direnak: Riglos, Cadí, Pedraforca...
Ondoren, Toloñoko karekizko mendien higadurak harez eta buztinez hornitu zuen Arabako Errioxako lurzorua, eta enologoen ustez ezaugarri horrek ere zerikusia du mahastietatik irteten diren ardoen kalitatearekin. Lapuebla de Labarcan, Ebro gurutzatzen duen zubitik begiratuz gero, ibaiak egindako ebakidura handi bat ikus daiteke, hareharrizko eta lutitazko geruza horizontalak agerian uzten dituena; ongarri berezi hori da Arabako Errioxak duen lurpeko altxor preziatuena.
Toloño mendizerraren ikuspegi aparta Kripan herritik har dezakegu, baina gailurrera (1.271 m.) igotzeko bide ohikoena Bastidako San Gines ermitaren atsedenlekutik abiatu eta monastegi zaharretik igarotzen da. Hala ere, mendizerrak Pirinioen hegoaldea nola mugatzen duena antzeman nahi badugu, Haroko San Felices baselizako begiratokira igo gaitezke: geologia eta klima eskutik helduta sumatuko ditugu ertz horretatik.
Fitxa teknikoa
Non
Araba (Toloño mendikatea)
Nola iritsi
Kripanera iristeko Oion herrikoa da sarbide errazena; beste aukera bat Kanpezutik iristen den N-7211 errepide bihurria hartzea da. Bastidako San Gines atsedenlekura, berriz, herritik abiatzen den errepidetik ailegatu daiteke aise.
Informazioa
Biodibertsitatea liburua eta www.arabakomendiak.eus webgunea.
[Artikulu hau ARGIAren Aktualitatearen Gakoak 2022 100 orrialdeko aldizkari berezian argitaratu da. ARGIA Jendeak paperean edo PDFan jasoko du, bakoitzak hautatu duen gisan. Oraindik ez baduzu pausoa eman, egin zaitez ARGIAkoa eta plazer handiz bidaliko dizugu! Gainerakoek, Azokan eros dezakezue]
Urtarrilaren 15ean Zedarriak enpresa foroak bere seigarren txostena aurkeztu zuen Deustuko Unibertsitatean, Bilbon. Zedarriak taldeko zuzendari Guillermo Dorronsorok azaldu zuen hurrengo urteetan “segurtasun eta defentsa industrian” diru asko inbertituko dela... [+]
Dena
NOIZ: urtarrilaren 18an.
NON: Gasteizko Jimmy Jazz aretoan.
----------------------------------------------
Galdera bat dabilkit buruan azken aldian: zenbat aldatzen dira gauzak 30 urtetan? Bai, irakurle, asmatu duzu: hiru hamarkada bete berri ditut. Laugarren... [+]
Ostegun honetako Udal Osoko Bilkuran eztabaidatu eta bozkatuko dira Amurrioko Udaleko 2025erako aurrekontuak eta, beste behin ere, Udal Gobernuak uko egin dio Aiaraldea Komunikabidearen hitzarmen eta dirulaguntza berrezartzeari.
Asteazkenean ekin zion Laudioko enpresak labea hozteko prozesuari, Eusko Jaurlaritzako teknikarien bermearekin. Langileak haserre eta "engainatuta" azaldu dira erakundeen jarrerarekin: "Gu babestera joan eta langileen ondoan egon behar zuena, ez da egon"... [+]
Bizieskola ekimenaren bitartez Gasteizko Eraman kooperatiba ikastetxeetako umeak trebatzen hasi da ikasturte honetan, hirian bizikletaz segurtasunez eta modu independentean ibiltzeko. Gasteizko Udalarekin batera parte hartzen du ekimenean, eta kooperatibako kideek ikastetxeetako... [+]
Urtarrilaren 16an, Madrilgo administrazioko Trantsizio Energetikorako Ministerioak irrikaz eta kezkaz itxaroten genuen “Itsaraz” proiektuaren gaineko ingurumen-inpaktu adierazpena argitaratu zuen. Ebazpenak makroproiektu honen aurkako erabaki irmoa bezain argia... [+]
Saskibaloi talde israeldarraren eta Baskoniaren arteko lehia bertan behera uztea exijitzeko manifestua aurkeztu du Palestinaren aldeko mugimenduak. Euskal Herriko 40 saskibaloi klub, talde zein Baskoniako zaletuen taldek, kirol munduko 91 pertsona ezagunek eta Gasteizko 65... [+]
Asteazken goizean goizetik Guardianeko dozenaka langile elkarretaratu dira Laudioko lantegiaren aurrean, eta inguruko enpresatako beharginak ere batu zaizkie elkartasunez. Guardianek asteazkenean labea itzaliko duela adierazi du eta hori oztopatzeko asmoz bildu dira. Enpresa... [+]
.jpg)
Laudioko lantegiko zuzendaritzak astelehen honetan jakinarazi dio enpresa batzordeari behin betiko itxiko duela enpresa. Urtarrilaren 29an abiatuko dute ixteko prozesua. Egun berean egingo dute elkarretaratzea langileek eta ostegunean hasiko dute greba.
Añana eta Trebiñuko kuadrilletako ordezkariek eta Arabako nekazari eta abeltzainek salatu dute "mespretxu instituzional izugarria" jasaten dutela AHTren lanak direla-eta. Denera bi miloi metro koadrotik gora "lur emankor" desjabetuko dituzte... [+]
Lehen aldia da Hego Euskal Herriko euskal gehiengo sindikalak armagintza industriaren moldaketaz taldean eta modu publikoan hitz egiten duena. Aurreko hilabeteotan mugimendu antimilitaristak bilera bana egin du lau sindikatuokin, produkzio militarra “sozialki... [+]
Armagintzaren “moldaketa eraldatzailerako” proposamena publiko egin berri du mugimendu antimilitaristak. Conversión de la industria militar en Euskal Herria para no fabricar más guerras (Armagintza industriaren moldaketa Euskal Herrian, gerra gehiago ez... [+]
"Ez gaude prest lauzpabost urte barru datorkigunerako. Arriskua ziztu bizian dator guregana. Aurre egin behar diogu: Ukrainan gertatzen ari dena hemen ere gerta liteke” (...) “Errusia, Txina, baina baita Ipar Korea eta Iran ere, gogor ari dira lanean Ipar... [+]
2024ko urriaren 29an epaiketa izan zuen Arabako Mendiak Aske taldeko kide batek, 2022ko otsailean jaso zuen isunaren harira. Isuna ordaintzera zigortu du epaileak Mozal Legea aplikatuta. Iturrietako mendietan oinez zihoazen, lehen mendi martxa antolatzeko prestaketa lanetan,... [+]
Guardian multinazionalak adierazi die langileen ordezkariei Laudioko lantegian duen labea itxiko duela eta, ondorioz, behargin guztiak kaleratuko dituela. Dirudienez, uztailean etengo du behin betiko jarduera.