ETAk amaiera 1979ko maiatzaren 3an iragarri izan balu, Gernikako Estatutua erreferendumez onartzeko bezperan, bere amaiera oso bestelakoa litzatekeen, bestelako errelatoarekin sartuko zatekeen historian: erakunde gerrilari historiko gisa, 36ko Gerraren ostean frankismoari aurre egin eta Euskal Herriaren nazio eskubidea berpiztu zuen erakunde gisa, heroi izatetik gertu leudeke etakideak… Tira, batek daki, baina oso posible litzateke antzeko zerbait izatea. Plazetan herriak bolo-bolo abesten zuen “Voló, voló, Carrero voló” hura ez zen txantxetakoa.

1989an desagertu izan balitz, Aljerreko negoziazioaren bueltan, oraindik izango zuen halako kutsuren bat, eta bere preso eta iheslariak kalean leudeke aspaldi, negoziazio politiko haren magalean lortutako akordioei esker. 1999an Lizarra-Garaziko akordioaren ardatzean itxi izan balu atea, nazio akordiorako gaitasuna nabarmenduko litzaioke agian, eskuzabaltasuna; eta 2006ko Loiolako bileren karietara gelditu izan balitz, azken trena hartzeko ETAk egindako jokaldi egokiaz arituko ginatekeen asperen eginez. Baina herritik sortutako hura, abangoardismoaren bidezidorretan galdu zen eta herriarekin erabat deskonektatu zuen.

Gatazka politikoa

Saio hauetan eta beste askotan, inoiz hitz egingo ez zuen terroristekin jardun zuen Espainiako Estatuak, garaian garaiko alderdiaren bidez, izan UCD, PSOE edo PP, beti arazo politikoak mahaiaren gainean. José María Aznarren “Movimiento Vasco de Liberación” hark bere leku propioa irabazi du historian. Baina ez, aldebiko bide horiek guztiak galdu zituen erakunde armatuak eta orain aldebakarrekoari heldu behar izan dio, bere helburu historiko guztiak gauzatu barik. Eta sikiera, aitortu beharko zaio horretarako gaitasuna izan duela, beti izan baitaiteke okerrago, horren adibide ugari dago munduan.

Orain ordea, kontakizunaren borroka areagotu egingo da: terrorista hutsak? Terrorista onak? Borrokalari erratuak? Heroiak? Irabazleak idazten ei du historia eta Espainiako Estatuak asko irabazi du, baina ez PPk nahiko lukeen adina, besteak beste, Euskal Herrian bere kontakizuna hutsaren hurrengoa delako. Bere errepresioa ez, ordea, eta horrek asko baldintzatzen du, batez ere EAJ moduko aliatuak baditu, politikaren etika txanpon truke bihurtzen inoiz baino trebeago agertzen dena, izan 155. artikuluarekin edo intentsitate apaleko bake prozesu honekin.

Nazio eskubideak

ETA nazio eskubideen zapalkuntzari erantzuteko sortu zen 1959an eta eskubide horiei irtenbidea eman nahi izan die borroka armatuaren bidez. Ez du lortu, baina horrek ez du esan nahi horretan eraginik izan ez duenik; gaur egunetik begiratuta oraindik goiz da esateko zein eragin izan duen egungo egoera politikoan. Denbora gehiago beharko da hori zehazteko, eta seguruenik, historia nork idatzi, erantzuna ere halakoa izango da.

ETAk ez ditu bere helburu historikoak lortu, baina arazo politiko baten ondorioz jaio zen, eta euskal gizarteak Estatu espainiar eta frantziarrarekin dituen arazo politikoak hor jarraitzen du. Euskal Herrian bizi izan dugun gatazka armatuaren azken kapitulu honetan argi agertu izan da nazio arazoa, eta bestelako intentsitatez lehenago 1936an edo karlistadetan. Etorkizunean, halakorik berriz gerta ez dadin baldintzak sortzean datza aurrera begirako erronka garrantzitsuena, eta hori, ezinbestean, euskal herritarren akordio politikoan oinarritu behar da. Ondoren etorriko da Espainiako eta Frantziako estatuekiko akordioa, beti ere euskal herritarren borondate demokratikoa oinarri.

Biolentziak

Jakina, hobeto halakorik inoiz gertatu ez balitz, eta frankismorik ere ez eta… baina gertatu egin dira, eta 60 urteko ETAren urrats bakoitza bere testuinguru historikoan kokatu eta aztertu beharko da. Biolentzia eta bortxa ez dira hobeak hauek praktikatzen dituztenak jende gehiagok edo gutxiagok sostengatzen badituzte; legezkoak diren edo legez kanpokoak –gerra eta terrorismoaren definizioa hor nonbait da–; hobe pertsona biolentziara inoiz helduko ez balitz, izan biolentzia demokratikoki legitimoa edo ez.

Baina, airea nola, biolentzia ere gure artean da. Oraindik izango da biolentziaz hitz egiteko aukera gehiago, batez ere horretarako baldintza egokiagoak direnean, baina pertsona eta herrien emantzipazioaren bidean biolentzia zapaltzaile eta biolentzia askatzailearen existentzia haizea eta urarena bezalakoak dira. Bestelakoa da hor non kokatzen duen bakoitzak ETAren jarduera, baina mundua gaur egun dagoen bezala ikusita, estatuek erabiltzen dituzten era guztietako indarkeriak ikusita, aldebakarreko biolentziaren gaineko ikasgai moralak lekuz kanpo daude. Kasu honetan, are lekuz kanpokoagoa da biolentziarekiko autokritikak ezker abertzaleari bakarrik eskatzen bazaizkio.

Analisi, autokritika eta hausnarketarako bestelako garaia irekitzen da orain, eta hiruetatik ugari egin beharko da, baina bada bestelako lehentasunik, eta horien artean garrantzitsuena oraindik sufritzen duen jendeaz arduratzea da: preso eta iheslariez, haien senideez, eta kolore guztietako biktimez. Izan dezagun mesfidantzarik handiena pertsonak oinarrian jartzen ez dituzten prozesu politikoez; orain oinarri-oinarrizkoa beharko luke politikaren lehen planora ekartzea kolektibo horiekiko ardura, izan Estatuarekiko negoziazioan, izan mobilizazioetan, izan era guztietako akordio politikoetan.

Horrez gain, amaitu da Arazoa, beraz betoz arazoak, neoliberalismoaren bultzada gupidagabearen ondorioz, Europako gainerako herriekin homologatzen gaituzten herrien eta herritarren arazoak.