Hiriko nekazaritzak ez du inoiz bermatuko hiri handiak janariz asetzea, baina bihur daiteke laborantza merke eta errentagarriena batik bat energia eta garraioa kontutan harturik. Horrela hasi da Reporterre guneak irail honetan plazaratu duen “L’agriculture urbaine est en plein essor” artikulua. Noticias de Arquitecturak ekainean argitaratu du “El mayor huerto urbano del mundo situado en una azotea”, kontatuz nola hektarea bat osatzen duten New Yorkeko zentroko bi eraikin komertzialen teilatu lauetan antolatutako baratzeek. Interneteko bilatzaileetan Urban farming edo Urban agriculture galdetuz, ezin konta ahala informazio topa daiteke.

Net Hurbil honetan kontatu izan ditugu krisiaren eraginez hiri handietako hormigoiaren zirrikituetan sortu diren baratzeak. Batzuetan krisi ekonomikoa da, energiaren urritasunari lotua: sobietarren sistemaren hondoratzeak Kuba utzi zuen ordura arte inportatzen zituen elikagairik, zeukan nekazaritza mekanizatuarentzako piezarik eta petroliorik gabe, kaletarrak asetzeko plaza eta parkeetan baratze organoponico famatuen sorrera ekarriz.

Gerrak eragindako eskasiak antzeko fenomenoa eragin izan du, Amerikako Estatu Batuetan Victory Gardens, Erresuma Batuan Digg for Victory (Garaitzeko jorratu) kanpaina... 1929ko krisi ekonomikoak ere antzeko fenomenoak piztu zituen. Euskal hirietan baratzeen ugaritzearekin bizi den fenomenoak badu zerikusirik horrekin.

Bada hirietako lurzorua ortu bihurtzea dakarren beste korronte bat, sistema auzitan jartzeko edo sistema alternatiboaren oinarriak eraikitzeko ahaleginei loturik. Elikagai osasungarriagoak, harreman ekonomiko bidezkoagoak, globalizazioaren kritika... hori eta gehiago datza hainbat kontsumo talde eta herri baratze asmotan. Asanblada Agro-ekologikoa dauka Bizkaiko Uribe Kostak, ortuak hasi dira landatzen zenbait gaztetxe, udalek langabetuei arnasa hartzen laguntzeko ortuak antolatzen dituzte, adibideak asko dira. Ahaztu gabe balkoi eta leihoetan landatzen dituztenak, gero eta ugariagoak.

Hiriak betidanik ezagutu ditu oilategi eta bestelako ukuiluak bezala baratzeak. Agian oraingo berezitasuna da XXI. mendea aurrera doan honetan hasi direla berpizten azken hamarkadetan haien oroimena ere galdua zeukaten metropolietan, izan Paris, Londres edo New York. Eta horrekin batera, proiektu komertzialak ere sortu direla baratzeen inguruan, jaki fresko eta osasuntsuak eskatzen dituzten kaletarrengandik hurbil, horiek haztea errentagarri izan daitekeelakoan.

Espainolez irakurtzen dutenen artean azken aldian aipamenak egin zaizkio Graciela Arosemena arkitektoak plazaratu duen Agricultura urbana liburuari. “XIX. mendeko hirian –dio– kezka nagusia zen kalea higienizatzea, kutsadura oro esportatuz, barruko hiritarrak babesteko, ohartu gabe esportazio horrek zekarrela ingurumena eta lurraldea hondatzea”.

Aldiz, hemendik aurrera iraunkorra izango bada hiriak integratu beharko ditu janarien ekoizpen, prozesatze, banatze eta kontsumoa bertako ingurumenean eta inguru sozioekonomikoan. Zikloak lekuan itxi beharko dira, herritarren hondakin organikoak beren baratzeak ongarritzeko berrerabiliz.

Lurralde antolamenduan sartu

Hiriko ortuak garrantzia nonbait edukitzekotan, herrialde txiroetan dauka. Baina Mendebalde aberatsean ere gero eta indar handiagoa hartu du. Ameriketara begiratzea aski.

Brooklyn Grange konpainiako sortzaile Anastasia Colek esana du: “Hiriak beti beharko ditu baserriak elikatzeko; baina aukera handiak ematen dituzte erabili gabe dauden teilatu gainetako baratzeek: hiriko bizi kalitatea hobetzen dute, lanpostuak sortzen, barazki fresko osasuntsuak eskueran jartzen, eta hiria maite dutenei ingurumenaz eta laborantzaz heziketa ematen die”.

Gai honetan mugimendu handia Kanadan ikusten da. Vancouverren, Toronton, eta batez ere Montrealen. Le Journal Internationalen Antoine Boyetek idatzi du: “Montreal, etorkizuna teilatuetan dago”. Hiriko laborantzaz antolatutako lan taldeak 29.068 sinadura bildu zituen 2011n, Udalak jarduera hori lehenetsi dezala eskatuz.

Hori baino lehen, 1970eko hamarkadan Quebeceko hirietan baratze asko sortu ziren, krisiaren eraginez. Geroago, unibertsitateko talde batek sustatu zuen guerrilla gardening delakoa, erabili gabeko herri-lurretan baimenik gabe landatzea edo hazi-bonbaz (seed bombing) ereitea. Unibertsitatearen terrazetan ortuak landatu eta erlategiak paratu zituzten. 1995ean Santropol Roulant taldea sortu zen, elikadura baliatuz bazterketa soziala borrokatzeko.

Baina Montrealgo esperientziak kume berezi bat erditu zuen 2011n: teilatu gainean eraikitako negutegi komertziala. Lufa Farms da, Antonio Boyeten hitzetan, hiri barruko terrazan eraikitako lehena. Ez azkena, ordea; konpainiaren sortzailea den Mohamed Hagek uste du Montrealeko eraikinen gainean badela aski terraza hiri osoa elikatu ahal izateko.

Kaleko laborantza dei dakioke konplexurik gabe. Ekologo, agronomo eta geografoa den Pierre Donadieuk 1995ean plazaratu zuen Campagnes urbaines, baserri hiritarrak. Gaur erretretan, hitzaldiak ematen segitzen du. Berrikitan elkarrizketa batean azaldu du: “Mendebaldeko hiria hasi berria da bere funtzio laborari-elikatzailea [agroalimentaire eta agriurbanisation aipatu ditu], eta hau urbanista gehienen eta hautetsi gehienen intuizioaren aurka doa”.

Donadieuk hiriko laborantza jotzen ditu eskualde hiritartuetan eta metropolien inguruan garatzen diren landare eta azienda hazteko ekintzak. Hor sartzen ditu batetik laborantzari lotutako profesionalak eta modu amateurrean ari direnak. Lurralde antolaketan ari direnek, arkitekto, plangintza egile, soziologo, politikari hautetsi, funtzionario... gero eta gehiago eduki beharko dituzte kontutan elikagai sortzaile horien beharrak. Sostengu testimonialetik aitzina egin eta jarduera horientzako lurzorua zainduz, esaterako.

Lanpostu ugari sortzen du kaleko lugintzak.  Baina gainera lanpostu berriak ari da sorrarazten, batzuk agroekologiaren ildotik ari direnak, baina negutegi eta bestelakoetan ere ari dira ikusten oso hautu teknologizatuak: lurrik gabeko sistema hidroponikoa, arraien gorotzarekin dabilen akuaponikoa...

Balkoian landatu tomate aleen edo letxuga-hostoen zaporeak maite dituen irakurleak, jakin beza mundu mailako korronte baten kide dela.