Traduït automàticament del basc, la traducció pot contenir errors. Més informació. Elhuyarren itzultzaile automatikoaren logoa

Denis Diderot, Wikipediaren aita

  • Denis Diderot jaio zela 300 urte beteko dira aurtengo urriarean 5ean. Hainbat arlotan nabarmendu zen arren, urtean zehar egingo zaizkion omenaldiek Encyclopédieren aita izan zela gogorarazi digute bereziki. Baina Diderotek paperezko entziklopedia hura sortu baino gehiago egin zuen; bi mende eta erdi geroago sortuko ziren baliabideekin amets egin zuen, Internekin, Googlerekin, Wikipediarekin…

Entziklopediaren sortzailea ez ezik, nobelagile, filosofo, editore, antzerkigile eta arte kritikaria ere izan zen Denis Diderot.M.L. Van Loo

“Gizakia ez da aske izango azken apaizaren erraiek azken erregea estrangulatzen ez duten artean” esan zuen Denis Diderot (Langres, 1713-Paris, 1784) frantziar nobelagile, filosofo, editore, antzerkigile eta arte kritikariak. Argien Mendeko protagonista nagusietakoa erregeak eta apaizak fisikoki mehatxatuko zituen Frantziar Iraultzak eztanda egin baino bost urte lehenago hil zen, baina bizi zen artean hitzen bidez, ezagutzaren bidez, ahalegindu zen monarkia absolutistari eta eliza katolikoari lepoa estutzen, gizakia askatzen. Hala, Dideroten curriculum oparoan Ilustrazioko obra gailena nabarmentzen da: ahalik eta ezaguera handiena bildu eta gizartearen eskura jartzea xede zuen Encyclopédie.

1747an André Le Bretonek lan mardularen edizioaz arduratzeko enkargua egin zien Dideroti eta Jean Le Rond D’Alemberti. Diderotek 25 urtetan jardun zuen proiektuaren zuzendari. Hainbat alorretako 160 adituk parte hartu zuten bilduman: Voltaire, Montesquieu, Jean-Jacques Rousseau, Adam Smith… eta Diderotek berak ekonomiari, mekanikari, politikari, filosofiari edo erlijioari buruzko hainbat sarrera idatzi zituen, besteak beste, “Encyclopédie” hitzari zegokion artikulua.

1751n, kontzeptua azaltzeko 80 orri inguruko testu luzea prestatu zuen idazleak. Baina testu hura ez zen 17 liburukiz, 18.000 orrialdez eta 44.632 artikuluz osatutako bildumaren deskribapen hutsa (besteak beste, 1772a arte Diderotek berak ez zekielako emaitza zein izango zen). Izango zena baino gehiago, izan behar zuena azaldu zuen: “Gizakien jakin-minarekin, lanekin, beharrekin eta plazerekin zerikusia duen guztia bilduko duen lana”.

Diderotek eta D’Alembertek zuzendutako proiektu horren ondoren etorri ziren entziklopediek geroz eta zehaztasun handiagoa bilatu zuten, geroz eta sarrera gehiago bildu zituzten, baina Dideroten ikuskeratik aldenduz joan ziren. Diderotek amestutako entziklopediak “argia, ulergarria eta eskuragarria” izan behar zuen. Baina argitaratzen ziren entziklopediak “egia absolutuaren” jabe zen elite intelektualeko kideek prestatzen zituzten, testu haiek ulertzeko herritar gutxiren eskura zegoen kultura maila behar zen, eta gainera produktu garestiak ziren. Gutxi batzuek gutxi batzuentzat egindako lanak ziren eta, beraz, ilustratuek defendatzen zuten herritarren emantzipazio intelektuala sustatzeko baino gehiago, eliteen eta herritarren arteko harresia indartzeko erabili zituzten liburuki astunak. XX. mendean entziklopedien prezioa asko merkatu zen eta produktua demokratizatzea ekarri zuen horrek, baina edukiak ez hainbeste; Britannica, Larousse, Encarta edo Espasa itxurakeria eta dekorazio elementu bihurtu ziren.

Dideroten ikusmoldea askoz gertuago dago Wikipediatik (eta, oro har, internetetik) urrezko letradun azal gogorreko liburu sortetatik baino. Hala ere, gaur egun, paperezko entziklopediak egiaren eta zehaztasunaren gordailutzat jotzen ditugu oraindik eta Wikipediaren (eta interneteko eduki askoren) fidagarritasuna eta erabilgarritasuna zalantzan jartzen dugu, teorian behintzat (Wikipedia asko kritikatzen baitugu, baina askoz gehiago erabiltzen).

Wikipedia paperezko entziklopediak baino askoz osoagoa da. Britannicak, esaterako, 100.000 artikuluko muga jarri zuen eta Wikipediak ingelesezko 3.321.000 sarrera ditu (guztira 15 milioi sarrera 250 hizkuntzatan). Horrek ez du esan nahi giza ezagutza “guztia” biltzen duenik, baina paperezko entziklopedia prestigiodunena baino 33 aldiz gertuago dago helburu horretatik. Gainera, entziklopedia klasikoek jakintza esparru akademikoak jorratu ohi zituzten nagusiki eta internetek “beharrekin eta plazerekin” zerikusia duena sartzeko aukera handiagoa ematen du.

Bere artikuluan, Diderotek etengabe aipatzen du obraren izaera “bukatugabea”. Zientziaren edo artearen bilakaerak entziklopediaren baliagarritasunean eragina duela dio eta “ondorengoei” (entziklopedia osatzeko lan etengabean jarraituko dutenei) sortzen diren hutsuneak betetzeko aholkuak ematen dizkie. Hau da, informazioa etengabe eguneratzearen beharraz jakitun izan zen hasieratik. “Ahalik eta zehaztasun mailarik handiena lortuta ere, argi dago, bere izaeragatik, entziklopediak ez duela perfekzioa lortuko” idatzi zuen. Beraz, Wikipediaren aurka egiteko erabili ohi den “zehaztasun entziklopedikoaren” kontzeptua ez zuen Diderotek sortu, ondorengo entziklopedia ustez akasgabeek baizik.

Entziklopediak definizioz erabat zehatzak ezin direla izan onartuta ere, Wikipediak askoz akats gehiago eta fidagarritasun gutxiago duela pentsatzeko joera dugu, bertan edonork idatzi dezakeelako. Giza jakintza guztiak biltzen saiatzen denez, entziklopedia pertsona bakarraren lana ezin zitekeela izan zioen Diderotek duela 250 urte baino gehiago, akademia guztietako pertsonek eraiki behar zutela. Eta ondoren, akademiez haratago ere bilatu zituen egileak: “Orotariko pertsona askoren laguntza, beren maila soziala medio akademietako ateak itxita dituzten balio handiko pertsonen laguntza ere beharko dugu”.

Horrez gain, Encyclopédieren editore nagusiak ez zuen botere politikoak proiektuan parte hartzerik nahi: “Gobernuak horrelako obra batean parte hartzen badu, obra ez da egingo”. Haren esanetan, gobernuak bere eragina bere interesen alde erabiliko zuen eta aginteari ez zitzaion interesatzen entziklopedistek helburu zuTen gizarte letraduna. “Entziklopedia ezin da goitik agindu”.

Denis Diderot bi mende eta erdi geroago berriro jaioko balitz, galbidean nahi zituen espezieak (erregeak eta apaizak) bizirik topatuko lituzke. Baina giza jakintzaren bilduma inperfektua, herritarrek herritarrentzat egina, etengabe aldatzen, eguneratzen eta zabaltzen ari dena, teknologia berriei esker egingarria dela ikusiko luke. Eta, beharbada, “entziklopedia askea” deituko lioke.


Últimes
2025-02-18 | Euskal Irratiak
Miarritzeko euskal ihauteriak berpiztu dituzte tokiko elkarteek

Hamarkada batez lokarturik izan ondotik, otsailaren 22an iratzarriko dute hartza Miarritzen. Festilasaik, Arroka elkarteak, Maritzuli dantza konpainiak, Gaztetxeak eta Ikastolak bat egin dute, aurten, programazio berezi bat eskaintzeko.


2025-02-18 | Antxeta Irratia
Hendaia, Urruña, Donibane Lohizune eta Ziburuko herriek hamabostaldia antolatu dute euskararen erabilera hauspotzeko

Hizkuntzarako ere gurasoak haurrentzako eredu direla kontuan hartuta, euskararen erabilera eta irakaskuntzari buruz sentsibilizatzeko helburua duen hamabostaldia antolatu dute Hendaia, Urruña, Donibane Lohizune eta Ziburuko herriek. Martxoaren 15etik 30era guraso... [+]


Ekainaren 1 era atzeratu dute Iparraldetik zirkulatzeko ingurugiro agiriaren derrigortasuna

Apirilean zen sartzekoa araua baina atzeratzea erabaki dute. Derrigorrezkoa izanen da ibilgailuetan agiria eramatea, ez soilik hiri eta herri nagusienetan sartu ahal izateko, baita kostalde osoko errepideetan mugitu ahal izateko ere.


A favor del sabotatge algorítmic

«I will overturn, overturn, overturn, it[…]»
Ezequiel 21.27 – King James Version

«Per sobre de tots els algorismes, per sota de tots els
algorismes» Xabier Landabidea

Em sento incòmode, incòmode amb l'actitud gairebé religiosa de la nostra societat cap a la... [+]


El grup Hezkuntza Artea ha presentat el manifest: "S'han imposat les modes pedagògiques una darrere d'una altra"
El recentment creat Fòrum de Professorat d'Educació Artística ha demanat que es tinguin en compte els coneixements acumulats durant anys, que els claustres garanteixin l'autonomia en la presa de decisions, que es paralitzin els plans que fomenten el “ús puntual” de les TIC... [+]

2025-02-17 | ARGIA
Estudiants feministes denuncien les agressions sexuals del professor del campus de la UPV de Vitòria-Gasteiz
Han subratllat que els fets que han ocorregut no són fruit de la casualitat. Han explicat que en les zones universitàries es produeix violència masclista i que el problema és "sistemàtic" en l'àmbit universitari. Els manifestants han demanat un protocol d'actuació en la zona... [+]

Dos equips de futbol es planten davant insults racistes en Bizkaia i els partits se suspenen
Es va suspendre el partit de futbol juvenil Gaztelueta C -Berango C. En el transcurs de l'actuació, un jove del Gaztelueta C va cridar al seu rival "negre brut i maleït". En el partit Otxarkoaga-Iturrigorri de màxima regional, un dels futbolistes també va haver de sofrir... [+]

Bederatzi pertsonari lau eta hamar hilabete arteko kartzela-zigorrak ezarri dizkie Voxen kontra protesta egiteagatik Bilbon

Atxuri auzoan 2019ko azaroaren 5ean Voxen kontra egin zuten bederatzi pertsonaren kontrako epaia iritsi da. Akusatuek ez dute espetxean sartu beharko.


2025-02-17 | Axier Lopez
Fill d'Itziar?

A Euskal Herria no hi ha generació que no hagi conegut la tortura durant gairebé un segle. Des de 1960 són 5.379 persones oficialment, però són moltes més, perquè encara dol aparèixer públicament com torturat. I probablement perquè no ha canviat res en la base. Tots... [+]


Eneko Andueza continuarà sent secretari general del PSE-EE
La nova direcció del PSE-EE ha rebut el suport del 95% dels membres del seu partit. En el Comitè Executiu proposat per Andueza només vuit dels 26 membres anteriors seran destituïts.

Europa vol reivindicar un lloc en les negociacions de pau d'Ucraïna davant l'exclusió dels EUA
En resposta a la crida de Macron, els dirigents de l'OTAN i d'Europa es reuneixen aquest dilluns a París per a abordar les converses sobre la fi de la guerra d'Ucraïna anunciades pels Estats Units i Rússia. Europa ha gastat molts diners a ajudar a Ucraïna, i quan està a punt... [+]

Demanen responsabilitats públiques en la presentació de la Xarxa de Torturats d'Euskal Herria
Més de 900 persones han sofert tortures en Donostia-Sant Sebastià han participat en la presentació de la Xarxa de Torturats d'Euskal Herria, el 15 de febrer. La iniciativa pretén servir d'altaveu als torturats i ha animat als ciutadans que encara no han donat a conèixer la... [+]

En defensa de Labraza
"L'objectiu del ple d'Oyón és clar, legitimar legalment els megaprojectes energètics amb irregularitats substancials en la tramitació"

Dimecres passat vam viure un dia dur i desagradable, no sols per a Labraza, sinó per a tots aquells pobles que estem amenaçats per una... [+]


Augmenta la bretxa de gènere entre els joves quant a la seva situació política
En The Economist s'ha analitzat la situació política dels joves dels últims vint anys. Els homes d'entre 18 i 29 anys se situen en posicions més conservadores que les dones.

El Govern Basc aprova la construcció dels parcs fotovoltaics Vitòria Solar 1 i 2 a Vitòria-Gasteiz
Cadascun dels parcs comptarà amb seixanta hectàrees i el projecte compta amb un pressupost de 32 milions d'euros. Després de la ratificació de les autoritzacions tècniques i ambientals, el projecte només queda pendent de la llicència urbanística per a procedir a la seva... [+]

Eguneraketa berriak daude