Jainkoek ez badute deus desegokia egiten, orduan dagoeneko ez dira jainkoak inondik ere.

Esaldi hau, mende eta mende luzeetako moralitatearentzat lehergarria, zentzu etimologikoan iraultzailea, Stéphane Mallarmék idatzia da, gutxien espero daitekeen tokian idatzi ere. Izan ere, gaztetan, bizimodua ingeleseko irakasle eta itzultzaile gisara ateratzen zuenean burutu zuen, mitologiako eskuliburu bat ingelesetik frantsesera itzultzen ari zela.

Jatorrizko bertsioak, normala den bezala, justu kontrakoa esaten du: “If the gods do aught unseemly, then they are not gods at all”. Esaldiak hitzez hitz jarraitzen dio Euripidesen aipu ezagunari. Orduan, poeta frantsesak nahi izan zuen bere burua jainkotzat hartu eta, jokaera gisagabea burutuz, hankaz gora jarri Ongiaren oinarri mendeetakoa? Itzultzailearentzat lege ezin hautsizkoa da jatorrizkoa bere horretan ematea. Adagio ezaguna, itzultzailea traidore dela salatzen duena, ez doa ñabarduretan eman daitezkeen zentzu aldaketa txikietatik haratago. Gaizkile bat (edo jainko bat, hots, sorkuntza osoaren jabetza duen izakia) baino ez zen ausartuko itzulpen batean ezezko bat sartzeari.

Baina ez dago argi, jainkoak existituko badira, gaizkia obratu behar dutelakoa Stéphane Mallarmék nahita idatzia den ala zuzentzaile hiper-zuzen batek gerora sortua, “si les dieux font rien d’inconvenant” ikusi eta “rien” partikulari “ne” bat falta zitzaiola oker iritzita. 

Beste hipotesi batek eraman lezake pentsatzera ezen zuzentzaile izengabe horrek, Mallarmérena zela jakin gabe, besteak beste, Mallarmérena ez zelako, Mallarméren testua akatsen bila arakatzea lanbidea zuenak, bere burua jainkotzat hartu eta ezezko bat sartuz ordura arteko moralitatearen aurkako atentatua berak burutu zuela, José Saramagoren Lisboako Setioaren Historia eleberrian bezala. Euskal irakurleak, Jon Alonsoren itzulpena leituta, gogoratuko du bertan argitaletxe bateko zuzentzaileak Historiako liburu batean baiezko esaldi bat ezezko bihurtzeko erabakia hartzen duela, eta horrekin historia bera eta bere istorio propioa aldatzea lortzen duela, banakoak (irakurleak?) Kontakizun Handian eragiteko eta eraldatzeko daukan ahalmenaren aldarrian, ez bada idazle sakralizatuaren figuraren kontrako ikonoklastia betean.

Idatzitakoaren jabea ez da idazlea gehiago. Gauza jakina da, nekatzeraino errepikatua, idazlea, jainkoa bezala, hil dela. Norberak idatzitako edozer gauza oker itzul baitezake (baita poetarik handienak ere), oker zuzen baitezake (baita Argiako testu orraztailerik zintzo eta arduratsuenak ere) edo oker uler baitezake edozein irakurlek. Nola dakit nik, modu arranditsuan esateagatik, hitz hauekin eraiki dudan zutabe honek zutik iraunen duela nire eskutik kanpo?

Horregatik ez bada ere uko egiten diot idazlea hitza nire buruari aplikatzeari. Apalkeriaren adierazgarritzat har daitekeela onartzen dut, edozer gauza interpreta daitekeela onartzen dudan bezala. Idazten duen norbaitek idazten duela baino gehiago ez luke esan beharko. Martutene eleberrian, esaterako, Martin idazleaz hau hausnartzen du Julia bere itzultzaileak (eta bikoteak): “Liburuez ari dira [Lynn eta Martin]. Pentsatzen du honezkero neskak badakiela idazlea dela. Nahiko luke jakin nola esan dion. I write? Nolanahi ere ziur da ez diola I’m a writer esan, hori sekula ez”.

Uztaileko arrats bero honetan ez zait deus desegokiagorik bururatzen (jainkotasuna une batez berreskuratzeko).