Gramatikoz Eta Predikadorez Beteta Gaude


2021eko uztailaren 23an
Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara, jarrai dezagun txikitik eragiten.
Anjel Zelaieta Euskal Literaturaz:
Gramatikoz Eta Predikadorez Beteta Gaude
I.: Zelan ekin zenion euskara ikasteari?
E.: Psikiatrek esango luketen legez, sublimaziomodu bat izan zelakoan nago: andereño baten bi begiez enamoratu ordez, euskaraz maitemindu nintzen. Eta, gaiztoago dena, nire amorioskatzearen arrazoia, "errukia" izan nuen; euskara zorigaiztoan ikusirik, –Arrese Beitiaren ama euskara hori-, jagon egin behar nuela otu zitzaidan, eta, horretara, hasi nintzen erabilten, ikasten eta, ausartago dena, idazten.
Nire bihozkada honen berri izan zuen aiton-osaba batek–zehar hitzak zuhur hitzak!- ohar ere egin zidan:
- Itxi egizu ahalegin hori, ez dizu ezertarako ere serbituko eta!
Ateraldi honek min minbera egin zidan, eta, bat batera, bota nion:
- Zeuk zeure emazteari diozun sentimenduak ere, ez du ezertarako balio!
I.: Zein izan ziren zare lehen ihardunak?
E.: Bueno, geroago, egia esan, amorio hori arrazoitsuago egin nuelakoan nago, paradoxikoa baldin bada ere. Geroago, diot, hor 60.garren urte inguruan, existentzialist-marxist-zale bihurtu ginen guztiz. Honen errudunak, Arantzazu-ko Ama Birjina-ren Errodrigotxo-kumeen aparteko seme bat izan zen: Jakin, euskal gazteriaren aldizkaria. Hementxe ikasi nuelakoa daukat, euskaraz baina zerbait komunikatu behar nuela, edo linguistek esan bezala, hizkuntzaren funtzio errepresentatiboa erabili behar nuela, eta es metalinguistiko-amurusa soil-soilik.
Garai hartan, Bilbo-ko Diozesis-ko klero-agintariak, apaizgoan onartu ninduenean, destinoa emokeran, abertzale sentimenduak agertzen nituela eta zeharo desbideratu ez nendin, edota kontraricak neutralizatu nintzan, errabal edo suborbio batera bidali ninduten: Bilbo hegaleko Etxebarri-ko San Antoniora. Hemendik, artikuluxka batzuek bidaltzen nituen Zeruko Argia-ra, non, orduko aita kaputxinoek, bi dimensiozko magnanimidaderik handienaz-argitaratzeko onartzeaz, inoiz sosik ez eskerrik ez emanez– publikatu zituzten. Garai haietan, L. Bloy/Marx-ez kutsaturik nengoen.
I.: Eta noiz hasi zinen Anaitasuna-n lanean?
E.: Patuak, tropak zuhurkiago gidatu zituela, kontatzen du Jenofonte-k bere Anabasis-ean. Antzeko zerbait gertatu zitzaidan niri ere: behin, Retolaza jaunarekin –Kili-kili-koarekin–, topo egin nuen Bilbo Zaharrean eta esan zidan:
- Bihar, Pelota kalean, Anaitasuna-ri joera eta indar berria emateko batzar bat daukagu... zergatik ez zatoz?
Eta joan nintzen. Han zegoen bildurik garai hartako gazteriaren loria eta karabelina! Buru-gisa, S. Zubiri, eta erredaktore-buru 1. Berriatua zena. Ugazabaren planta hartu nion hari, eta honi zuzentzailearena. Falta zen eta etorri behar izukeen jendearen berri ere eman zen, eta Juanjo Puxa Ina–Euskal Lege Biltzarreko Lehendakaria orain izena ematean, A. Ugarte buru jaunak –Milloi-ko ota-adarrak ekarri balitu bezala-, "horrek ez du gaurko gazteriaz harremanik" esanez, gaitzetsi zuen.
Zuzendari berria hautatu behar dela eta, Jesus Naberan-ek nire izena aipatu zuen, segurasko Zeruko Argia-n publikatzen nituen artikuluek, solbentzia hori ematen zidatela pentsatuz.
I. Zelan gogoratzen duzu Anaitasuna-ko lanaldia?
E. Nik, eta nire emazteak–orduan ezkongaiak– mando-lana egiten genuen: propaganda, suskripzioak, kobraketak, mekanografia... Eta guk hori egiten genuelarik, Puxana eta bere n-talentuko gazteek, ez zuten "gazteekin harremanik": ezikasketak egiten ari ziren, "comme il faut!". Asto-lan ze-hau gogoratzen dudaneko, ezin dut maldezio tipitxo bat bota besterik egin, ba bi-tez ere ene emaztea, kaballeruarekin kalean paseatzeko doaiez Jainkoak hornitua, des-norabideturik ikusten dudanean.
I.: Eta literaturaz noiz arduratu zara?
E.: Arduratu, neurririk apalenean behinik behin, nahiko txikitan. Baina literatura zer denez kargutzen, oraindik oraintsu hasi naiz: filologia bukatu eta literatura irakurten-azaltzen nabilenetik, apurka-apurka ba dihardut zerbait jakiten.
I.: Eta literatura sortzen?
E.: Behinola M. Zaratek esan zidan, literatura idatzi egin behar nuela. Ez genuen luzaroan berbarik egin, baina bai zertaz ihardun behar nukeen konturatzeko aina. Inoiz egin ere egin dut. Baina zail ikusten dut: neke handiz idazten dut, ahul sentitzen naiz, ez dut indarrik.
I.: Nola ikusten duzu euskal literatura?
E.: Gramatikoz plagaturik!
I.: Ezer besterik?
E.: Bai, predikadorez aseta.
I.: Gehiagorik?
E.: Bilustu-zalez beterik.
I.: Nola ikusten duzu J. Sarrionaindia-ren poemagintza?
E.: Joseba Sarrionaindia-k, ber-berak dioenez, literaturaren literatura egin du, eta ba dirudi horixe dela bide bakarra. Josebaren poema bakoitza, experimentu bat da. Sariztatu zuten gauez, entzun izan nion mahaiko bati, Sarriok ez zuela ezer berririk. "Nihil novum sub sole", dio Liburu Santuak, eta Jiankoak inspiratua da! Garbi dago Joseba-k ez duela ezer berririk esan nahi, ez baita posible horrelakorik; eta sortu nahi dituenak ontzi berriak dira, eta hori fonetika historikoa, fonologia, lexikografia-lexikologia, sintaxia sakonkiro ikasi dituenaren airearekin egiten du. Esan, marionetak marionetentzat idatzi dituela dio, baina, egitan, literaturaren literatura literatur-zaleentzat egiten ari da. Maite dut.
I.: Eta zelan ikusten duzu literatura klasikoa?
E.: Oso errez: ez da existitzen! Herri-literatura edo ahozko literatura albo batera utziz, euskal literatura deituan salbagarri gutxi dago. Zerbait "plazer hartzeko" –Detxepare-ren hitzez esateko- irakurtzen bada, ez da errez izango: Peru Abarca eta Acto de Nochebuena, behar bada. Moguel-ek eta Barrutia-k funtzio poetikoa jokatu nahi izan zuten eta, neurriren batean behintzat, lortu ere bai. Pastoralak, ostera, idatzirik behintzat gutxi ezagutzen ditugu. Nik Kaniko eta beltxitina "trajedia" irakurri izan dut: errepresentaturik, "ikustekoa" izango da, baina "irakurria" -literatura-, ez da bertsolari herritar mailatik igoten. Eta bertsolaritza literatura bada, arbitrarietatez hori uste delako da, baina bertsolaritza ezer izatekotan, ahozko-literatura (sub-generoa) da, eta ez literatura (littera).
I.: Eta zer diozu gainetikoaz?
E.: Gainetiko euskal literatura deitu horren balio guztia, liguistikoa da, eta linguistentzat, gainera, janari gozo eta mardul. Edonola ere, ba dirudi literatura bera ere era diakroniko batez ulertu behar dela. Beste era batez esanik, Prai Bartolomeren "dantza-informea" delako horrek ez du poetikotasunik, edo ez zen izan haren nahia hori behintzat, baina karmelitanoak egiten ditnen saraoen deskripzioak, begiradei buruz dituen digresioak... jakina, gaurko mentalidadeko bati, ni neuri gehintzat, irribarre samur bat sorterazten dit: izan ere, nola zekizkien karmeldar hark, zelakoak ziren gau-pasa-giroak? Analogiaz? Ate-zerrailtik, ostondurik, begiratuaz? Umetan ikusitakoak ber-gogoratuz? Laikoz disfrasatu eta sarturik? Zein batera zein bestetara frailea irudikatu, xartmangarria da kixote-karmilitarreren ekinaldia.
I.: Literatur-zale izateaz gainera, zuk euskararen koordinakuntza-lana ere egiten duzu Lauro-n...
E.: Hori da oraingo zamari-lana, bai.
I.: Zelan ikusten duzu euskera-ikaste hori?
E.: Talde bi ditugu. Bata, euskaldun-zaharra da. Hauen arazoa, normala da: alfabetatu egiten dira eta kito! Besteena, anormalagoa da: ama hizkuntza Utzi, berria hartu, ikasi eta erabili egin behar dute. Anormaltzat ikusten dut, normalean ez baitute horren beharrik.
Ikastola-barruan, edonola ere, euskara idatziaren ikastea, maila dexente bateraino heltzen da, edota maila dexente batera altza genezake–gautak ondo eta artez planteatzen badira–. Baina euskara mintzatuaren arazoa askoz ere zailago ikusten dut, ezbaita gauza bera hizkuntza jakitea - eta mintzatzea.
I.: Eta «zaharrak» aipatu dituzanez gero, nola irakatsi hauei?
E.: Tokian tokikoa, dudarik ez! Lekeitio-ko ikastolan, eskolaurrean dauden euskalduri zaharrek ez dute zertan entzun dizkiot, ile, utzi, gut etabar, deutsodaz, ule, itxi eta gitxi ... ordez. Eta horrelako hori dagien maisu-maistra batek, despiste astun bat pairatzen du, eta pairaerazten, eta behar diren azalpenak eman arren, horrelako horretan segitzen duen maisu-maistrari, soldata kenduko nioke. Idazten eta irakurtzen hastean, ostera, piskana piskana, eta sistematikoki, baturantz eramango nituzke.
I.: Eta nola ikusten duzu euskararen "asturua"?
E.: Iluna. Eta arazoa da euskara mintzatuaren larrialdia ez datorrela ikastolarik-ezagatik, magisterio eskoletan euskal filologiarik ez egotetik, edo unibertsitatean euskal disziplinarik ez eukiteagatik... generazio batek -guraso-ama batzuek kasurako–euskara "ixten" dutelako baizik. Hortxe dago etena eta ez -dago eten horrentzat San Juan gaurik!
I.: Eta euskal telebista?.
E.: Kia! Hori zenbait ofiziokorentzat bizibidea besterik ez da izango. Ez politikarik, ez kulturarik, ez teologiarik irakatsi ez duen mamala horrek, ez uste euskararik irakatsiko duenik: telebisioa ikusi egiten da eta ez entzun!
I.: Zein da, beraz, miraria?
E.: Umetatik dakitenek ez uztea! (Jesus Naberan Naberan ere, –zuhurtziaren talentuz Jainko Altuak jantzi duena bera-, konturatu izan da honetaz: euskaldun zaharrak alfabetizatzea errentagarriago da, euskaldun berrien interes konposatua baino, hizkuntzaren zeregin nagusia usario baita, eta ez publizitarioa.)
Julian MIÑAMBES
30-32

GaiezKulturaLiteraturaEuskal Lite
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakELAIETA1
PertsonaiazELAIETA1
EgileezMIÑAMBES1Kultura

Azkenak
Protestak piztu dira Turkian, Istanbulgo alkate eta Erdoganen aurkari nagusia atxilotu ostean

Ekrem Imamoglu Erdoganekein lehiatzekoa da hurrengo presidentetzarako bozetan, CHP Herriaren Alderdi Errepublikanoa alderdiaren hautagaitzara aurkeztu den bakarra baita. Ustelkeria eta "terroristekin kolaboratzea" egotzi diote, eta bere atxiloketaren ostean piztutako... [+]


Hezkuntza publikoko irakasleen greba egunak %75eko jarraipena izan du, sindikatuen arabera

Astelehen arratsalde-gaueko negoziaketa bilera luzearen ostean aurreakordiorik lortu gabe, EAEko hezkuntza publikoko irakasleak grebara deituak izan dira berriz ere; urtea hasi denetik bosgarren greba eguna izan da asteartekoa. Lanuzteek %75eko jarraipena izan dutela adierazi... [+]


Biktima gisa aitortzeko txostenak jaso dituzte Pasaiako segadan eraildakoen eta Rosa Zarraren senideek

Azken astean ezagutarazi moduan, Eusko Jaurlaritzaren Balorazio Batzordeak txosten banatan aitortu ditu estatuaren biktima gisa. Justizia sailburuak ekitaldi pribatu banatan entregatu dizkie dokumentuak.


Koordinakundea eratu dute, Bigarren Mundu Gerran deportatu zituzten euskal herritarrak ezagutarazteko

Deportazioaren Memoriarako Euskal Koordinakundeak aintzat hartu nahi ditu Hego Euskal Herrian jaio eta bizi ziren, eta 1940tik 1945era Bigarren Mundu Gerra zela eta deportazioa pairatu zuten herritarrak. Anton Gandarias Lekuona izango da haren lehendakaria, 1945ean naziek... [+]


Israelgo kolonoek Oscar saridun palestinar bat jipoitu eta bahitu egin dute

No other land dokumentalaren zuzendari Hamdan Ballal atxilo hartu du Israelek Zisjordanian, hainbat informazioren arabera. Bere inguru hurbilenak ez daki, ordea, non dagoen.


Brandt eta Gorvatxov, non zaudete?

Hitlerren armadak milioika sobietarren heriotza ekarri zuen Bigarren Mundu Gerran Sobiet Batasuna inbaditu zuenean. Gerra amaituta, Iosif Stalinen obsesioa zen Alemania eta Errusia artean babes herrialde-lerro bat osatzea; horra, besteak beste, Varsoviako Itunaren sorrera... [+]


Nafarroako Euskaraldiaren hamaikakoa, prest

Euskaraldiaren hamaikakoa aurkeztu dute Nafarroan: Julio Soto bertsolaria, Edurne Pena aktorea, Julen Goldarazena musikaria (Flakofonki), Claudia Rodriguez  Goxuan Saltsan taldeko abeslaria, Eneko Garcia (Albina Stardust), Yasmine Khris Maansri itzultzaile eta kazetaria,... [+]


Gasteiz Anitza sortu dute, auzoetako arazoak integrazioaren bidez konpontzeko

Hainbat kolektibo daude Gasteiz Anitzaren atzean. Egoera larrien aurrean "soilik poliziaren esku hartze gehiago" eskatzen duen eta "eskubideen urraketei entzungor" egiten dion ereduaren aurrean, beste praktika eredu bat egiteko saiakera dela adierazi dute... [+]


2025-03-25 | ARGIA
Kaleratze arriskuan dago 40 urtez elikadura burujabetza landu duen Bizkaigane proiektua

Bizkaigane elkarteak elikadura burujabetzan oinarritutako proiektua du Errigoitin (Bizkaia), 1983tik. Instalazioak dauden lur eremutik aterarazi nahi du lur jabeak elkartea. EHNE Bizkaia sindikatuak adierazi duenez, instalazioek lege eta administrazio eskakizun guztiak betetzen... [+]


2025-03-25 | Euskal Irratiak
Giza-kate bat Baionan, arrazismoaren eta faxismoaren goititzearen kontra

Hirurehun bat pertsona hurbildu ziren jende katea osatzeko Marengo eta Pannecau zubien artean.


2025-03-24 | Garazi Muguruza
Desioa

Punto Bobo liburuaren irakurketan murgilduta, Itxaso Martin Zapirain egilearen Eromena, Azpimemoria eta Isiltasunak Idazten ikerketa lanean sentitu nuen egiazkotasun eta maila etikoarekin egin dut berriz ere topo. Eta hortaz, hara bueltatu. “Oihu izateko jaio zen isiltasun... [+]


Nazio askapena; arrazakeriaren eta faxismoaren kontrako antidoto bakarra

Dirudienez, Euskal Herrian migrazioa arazo bilakatu da azken bi hamarkadetan. Atzerritarrez josi omen dira gure lurrak. Gure kultura arriskuan omen dago fenomeno “berri” horren ondorio. Lapurretak, bortxaketak, liskarrak… Bizikidetza arazo horiek guztiak... [+]


2025-03-24 | Emun kooperatiba
Gazteak eta euskara: oztopo errealak eta aukera berriak

Azken hamarkadetan euskararen biziberritzeak duen erronka handienetakoa, euskararen ezagutzaren unibertsalizazioarekin batera, erabilerarena da. Askotan, gazteen euskararen erabileran jarri ohi dugu fokua, baita euskararen erabilerak izan duen eta izan dezakeen bilakaeraren... [+]


Eguneraketa berriak daude