Gauzak Garbiago Aurkitu Ditut
Beti ikasten, Kaliforniara joan zitzaigun Txillardegi urtebeterako, ikastera. USA ra. Dena haundia, mitoa, mundu berria, gure benetazko nagusia,...
Kronika ederrik bidali digu haruntza joun zenetik. Eta hala ere gauza gehiago konta diezaigun nahi dugu. Urrezko agertzen zaigun munstro hark benetan buztinezko hankak dituela geure buruari sinest arazi ezin diogulako-edo.
Gazte aurkitu dugu Txillardegi, beti bezala. Lan egiteko amorratzen, beti bezala.
ARGIA.- Hitz gutxitan azaldu nahi izanez gero, zer esango zenuke Estatu Batuetan aurkitu duzun giroaz?
TXILLARDEGI.- Estatu Batuez iritzi orokor bat emateko, denbora luzeago pasa behar litzateke han, jende mota gehiago gurutzatu, ingelesa hobeki menderatu, eskualde gehiagotan barrena ibili. Ez dakit nola esan. Estatu Batuetan 220 miloi biztanle bizi dira, eta Los Angeles-tik New York-era 5.500 km. daude: 25 aldiz Bilbo-Donostia; joan-da-etorria, jakina... Nik Los Angeles ezagutu dut: zazpi miloi t'erdi biztanle, 130 km. Iuze eta 80 km. zabal... Ez dakit konturatzen zareten. Beharbada hiri txikiagoetan giroa hobea da, gizatarragoa nolazpait esateko. Los Angeles. dena dela, munstro bat da. Edozertarako kilometro piloa egin behar, eta kotxez egin behar (edo autobusez, autobus dagoenean! ). Ikaragarria da, benetan. Metrorik ez dago, eta trenik ere ez (Hegoalderantz ez bada). Kalera atera: eta, nahiz eguraldia oso maiz bikaina izan, halako garaje-pufara nabaitzen da normalean. Ez da itxura bakarrik: "unhealthful" maila (= osasunaren aurkakoa) askotan iristen da udan.
ARGIA.- Bai. Horrelako zerbait kondatu zenuen juan den urtean, bai. Baina zu Hizkuntzalaritza, linguistika alegia, ikastera joan zinen, ez da? Eta ikastearen aldetik, zer diozu?
TXILLARDEGI.- Hango Unibertsitatean ikasi egiten da, eta erruz eta gogoz ikasi. Honetaz ez dago dudarik. Asteburuak ere ikasten pasatzea, guztiz normala da ni egon naizen U.C.L.A.-n: baina normala bide da Unibertsitate guztietan. Eta denek ikasten dute, ez banaka batzuek bakarrik. Ikasleak langile porrokatuak dira: eta ez ikastea, ezinezkoa da. Eta ia-ia atsedenaldirik gabe lan egiten da. Guztiz gogor. Irakasleek, era berean. ikasi eta ikertu egiten dute: nork bere sailean, egiazki azkeneko ikerketen mailan egoten saiatzen dira. Liburutegiak gaitzak dira (4 miloi liburu UCLA-ko Liburutegi Nagusian), eta liburuak benetan daude ikasleen eskuetan: bai bertan irakurtzeko, bai etxera eramateko.
ARGIA.- Jendeak, beraz, ikasi besterik ez du egiten.
TXILLARDEGI.- Hor nonbait! Ameriketako gizartea teknokratikoa da erabat. Eta garaitzeko bide bakarra, teknokrazia horretan leku bat bilatzea duzu. Garaitzea, bestalde, dolarretan neurtzen da. Dirurik irabazten ez duena... ba, tontoa den seinale! Balio duenak, amerikarren ustez, garáitzen baitu teknokrazi-sistemako sail honetan edo hartan. Ingelesez guztiz ondo ez dakiena, eta dirurik irabazten ez duena (diru dexente, alegia), tontoa den seinale. Estatu Batuetan garaitu egin behar da; garaitzea posible baita, omen, tontoa ez izatekotan (edo-ta alferra, jakina).
ARGIA.- Mito galanta...
TXILLARDEGI.- Noski! Baina amerikatarrek hori sinesten dute, eta USA-ko demokrazia bezalakorik ez dagoela munduan ere bai. Askatasunari dagokionez, zer esanik ez: askatasuna han dago. Komunismoan, berriz, ez dago askatasunik. Eta sozialismoa... mozorrutako komunismoa besterik ez da. Mitterrand "kripto" bat besterik ez da. Eta Fraintzia gainbehera doa azkar: ekonomia gaizki, eta askatasuna okerrago. Reagan ondo ikusia da. Baina ekonomiaren egoera txarra da; eta honek galduko du. Ez inolaz ere Reaganen eskuindarkeria amorratuak.
ARGIA.- Hala ere, orain dela gutxi manifestazio gaitz bat izan da New York-en iskilu nuklearren kontra.
TXILLARDEGI.- Bai, egia da. Indar nuklearraren kontrako joera, azkartuz doa Estatu Batuetan. Diablo Canyon gelditua da. Baina San Onofre ere bai (Kalifornian beti). Eta gero eta beldur handiagoa dago han nuklearri buruz. Baina hauxe da kontzientzi sail bakarra. Bakarra ez: El Salvador, "another Vietnam" han esaten denez, kezka iturria da: gazteek ez dute, Saigon-en bezala, alferrik hil nahi. Ikuspegi hau tristea da, jakina; baina ez dute gerrarik nahi. Eta El Salvador, Guatemala Nicaragua, gerra-iturri iruditzen zaizkie.
ARGIA.- Baina ez al dute ikusten herri horien zapalketa osoa?
TXILLARDEGI.- Ez dut uste. Propagandak esaten duenez (eta han propagandarik merkeena da nagusi prentsan eta telebistan) Amerika-Erdian "komunismoa", ari da nagusitzen: Errusia eta Kuba. Castro-ri tenedorea baizik ez zaio falta deabrua bera izateko. "Vade retro"! Sandinistak Errusiaren eta Kubaren aintzindaritza baizik ez dira. Nicaraguan, gainera, jakina denez, "askatasunik ez dago" Eta, bapatean, "Comandante Cero'' da askatasun horren eredua...
ARGIA.- Eta chicanoak zer?
TXILLARDEGI.- Oso nekez uler daiteke hemendik txikanoen arazoa. Jakina, hizkuntzaren aldetik antza badu txikanoen arazoak gurearekin. Baina txikanoek ez dute (oro har, jakina) txikano izan nahi. Izkutatu egiten dute beren txikanotasuna. Hemen orain dela mende bat ikusten zena gertatzen zaie: españolez mintzatzea irain bat iruditzen zaie: "A qué vienen esas confianzas?" Txikanoak eta gainerako "latino"ak, bestalde, egoera berdintsuan daude, eta bertako pariak dira, indioak eta beltzak bezala. Ez legez, ez beti. Kontuz. Los Angeles-ko alkatea beltza da, esate baterako. Baina diglosia, are arrazakeria ere, oso nabarmen daude Los Angeles-en.
ARGIA.- Auzo berezitan bizi dira, beraz?
TXILLARDEGI.- Legez ez, jakina. Baina "East Los Angeles" eskualdean gehiengoa dira hispanofonoak. Hark Mexiko ematen du. Baina UCLA-ren inguruetan, Beverly Hilss-en edo Santa Monica-n ez da horrelakorik gertatzen. Pratikan, beraz, auzo bereziak daude. Guztiz. Autobusetan, esaten baterako, española da nagusi. Baina UCLA-n egunero argitaratzen den "Bruins", egunkarian, sekula ez dut artikulu bakar bat ikusi españolez... Nahiz Los Angeles-ko erditsua hispanofonoa izan. "La Opinión" egunkaria, horretara, txiroen eta gizarajoen egunkaria da. Jende dotoreak "Los Angeles Times" irakurtzen du...
ARGIA.- Hizkuntza da klase-ezaugarria, beraz...
TXILLARDEGI.- Han ingelesez "oraindik ez dakiena"... ba, esan dizudan bezala, berak jakingo du zergatik den. Baina tonto seinale garbia da... Txikanoak, beraz, ingelesez ez dakitenean, tontoak, alferrak, lapurrak, eta abar. Ziur. Ingelesez ongi ez dakienak, jai dauka. Baina osoki jai. Ez Euskal Herrian bezala... "arinaiztarrak", "por razones operativas", eta abar. Ez. Hizkuntza ez dakiena, kito. Asimilatzeko eta ingelestzeko joera, beraz, guztiz azkarra da: latinoek, txikanoek, eta hispanofonoek, integratu egin nahi dute. Ez dute aipatu ere nahi beren txikanotasuna. Desnaziotartu egin nahi dute, ahalik eta azkarrenik. Eta, normalean, gurasoek ez diete española irakasten seme-alabei. Zertarako "lacra" hori? "Lacra" bakarrik ez: español-doinuak berak, kalte baizik ez baitu ekartzen. Hispano-tasuna? Ahaztu. Besterik ez.
ARGIA.- Eta euskaldanak han?
TXILLARDEGI.- Gauza bera. Etortzerakoan, eta jadanik hirugarren aldiz, Boise-etik pasa nintzen. (Los Angeles-ko Chino-ra ez naiz azaldu; iristean Euskal Etxera bidali nuen agur-eskutitzak erantzunik ez baitzuen merezi izan...). "Hango euskaldunak?" Helburu bakar but: ez dezatela gure seme-alabek ezagu, guk ingelesarekin ezagutu dugun infernua. Etxean ingelesez, eta kito. Euskara zertarako? Txikanoek gaztelania ahaztutzen badute, zertarako nahi ote lukete euskaldun jatorrizko amerikatarrek euskara kaiku hau? Zertarako? Zertarako hemen bertan folklorekeriatik irten ezinik hiltzen ari delarik? Hango "amerikanuek" euskalduntasana ahaztu. Horra helburua. Integratu, integratu, eta integratu. Bestetasunaren ifernuari laga, eta "besteak bezalakoa" izan. Ez dut uste berezkuntza asko egin daitekeenik Amerika osoan (Hego Amerika barne, baina beste modu batera). Ez dago "Segunda Euzkadi"rik. Ezetz!
ARGIA.- Eta hemen nola aurkitu duzu gauza?
TXILLARDEGI.- Hobeto ez nuke esango. Baina garbiago bai. Lan urte garratz honetan, mozorroak erori dira, eta nor zer den eta nora doan garbi ikusi da. 1975-an ez zen ikusten. Nik konfiantza osoa dut: abertzale ez diren indarrak, behera joango dira; nahiz euskal siglak eraman. Abertzaleek aurrera egingo dute. Zazpi urtez ikusi eta ikasi dugunak, here fruitua ekarriko du. Eta fruitua hau baizik ezin izan: abertzaletasuna eta berjabetasun-nahia, gora. Bestelako "rollo"ekin etorriko direnak bestetan bezala, eta azkarkiago agian, putzura. "Gora Euskadi Askatuta" oihuak, geroz eta etorkizun handiagoa du. Nik ez dut dudarik egiten. Eta Calvo Sotelok ere ez.
Gure arteko "rollo"arenek ez dute oraindik sinesten... Burugogorrak dira gizarajoak. Herriak erakutsiko die bidea ostikoka... Besteei buruz, berriz, zer esango? Gure arazoa egurra emanez eta LOAPA-k onarreraziz zapaldu nahi guituztenez... erantzun bakar bat bururatzen zait: Gora Euskadi Askatuta! Baina bihotzez pratikaz, eta hizkuntzak ez bestek eman dezakeen oinarri sendoaz.
Mundu-mailan antifeministak eta arrazistak diren gorroto-diskurtsoak larriki areagotzen ari diren testuinguruan bizi gara. Mundu zabalean sare sozialek zein agenda
politikoek txertatzen dituzte eskuin-muturreko narratibak. Arrazismoa eta antifeminismoa tokian tokiko... [+]
Askotan gertatu izan zait etxetik lanbroari so egon ostean, blai bukatuko dudala jakin arren, aterkirik ez hartzea. Zergatik ote? Beharbada, aterkia hartzeko gogorik eza? Beharbada, bustiko ez naizen itxaropena? Kontuak kontu, ondorioa beti berbera izan da. Esaerak dio, euri... [+]
Gogoan daukat, 16 urterekin, Bergarako epaitegi aurrean egindako euskararen aldeko elkarretaratze batean identifikatu ninduela Ertzaintzak lehen aldiz. Euskal Herrian epaitegiak euskalduntzeko aldarria zilegi zela pentsatzen genuen, baina, orduan ere, faltako zen baimenen bat,... [+]
Zestoako Iraeta auzoko Amilibia baserria eta lurra kolektibizatzeko 100.000 euro batzea falta du Amillubi proiektuak, lehen urte honetan 290.000 euro eskuratu baititu. Biolurrek abiatutako proiektu agroekologiko honek dagoeneko jarri du lurra martxan, sektorearen beharrei... [+]
Forensic Architecture erakundearen ondorioetakoa da hori, ikusita Israelgo Armadak nola antolatu duen Gazaren egungo kontrola. Suntsiketa maila hori bakarrik litzateke Gazaren kontrola segurtatzeko, zeren eta, berez, txikitze maila askoz handiagoa da lurraldearen gainerako... [+]
Tanta hotzak Valentzian eragindako hondamendiak irudi lazgarriak utzi dizkigu; batetik, izan dituen berehalako ondorioengatik, eta, bestetik, nolako etorkizuna datorkigun aurreratu digulako: halako fenomeno klimatiko muturrekoak gero eta ugariagoak eta larriagoak izango direla,... [+]
Nafarroako Energia Planaren eguneraketa oharkabean igaro da. Nafarroako Gobernuak jendaurrean jarri zuen, eta, alegazioak aurkezteko epea amaituta, gobernuko arduradun bakar batek ere ez digu azaldu herritarroi zertan oinarritzen diren bere proposamenak.
Gobernuak aurkeztu... [+]
Azaroaren 26an eta 27an, Langune Euskal Herriko Hizkuntza Industrien Elkarteak eta FUEN Federal Union of European Nationalities erakundeak antolatuta, ‘Hizkuntzen irabazia. Benefits of language industry in the economy’ kongresua egingo da Donostiako Kursaalean. Han... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
Lup izeneko gailuak testuak ahots bihurtzen ditu adimen artifizialari esker. Hainbat hizkuntza bihurtzeko gaitasuna dauka. Teknologia gutxiko gailua da, hain zuzen aurrerapen teknologikoetatik urrun dagoen jendeari balio diezaion. Ikusmen arazoak dituztenentzat sortu eta... [+]
Udan izandako indarkeria kasuen gorakada batetik, eta hainbat gizonezkok mugimendu feministak antolaturiko ekitaldiak boikotatu dituztela bestetik, Bortziriak, Xareta, Azkain, Bertizarana, Malerreka eta Baztango mugimendu feministek, erakunde publikoen konpromiso irmoa exijitu... [+]
Espainiako Defentsa Ministerioaren 6 milioi euroko esleipen publikoak jaso ditu aurten enpresak. Margarita Robles ministroaren arabera, urriaren 7tik ez diote "armarik saldu edo erosi Israelgo Estatuari", baina indarrean zeuden kontratuei eutsi diete. Elbit Systemsek... [+]
Sobietar Batasuna desagertu zenetik errusofobia handituz joan da. NBEko Segurtasun Kontseiluaren 2002ko segurtasun kontzeptua oso argia da, eta planetaren segurtasun eta egonkortasunak AEBei erronka egiteko asmorik ez duen estatuen menpe egon behar dutela adierazten du. AEBei... [+]