Zarata mediatikoz beteriko garai nahasiotan, merkatu logiketatik urrun eta irakurleengandik gertu dagoen kazetaritza beharrezkoa dela uste baduzu, ARGIA bultzatzera animatu nahi zaitugu. Geroz eta gehiago gara,
jarrai dezagun txikitik eragiten.
Patri Urkizu idazleari elkarrizketa
Patri Urkizu: Literatur Heterodoxoa Eskaintzen
Orain dela denbora asko elkarrizketak egiteko gordeta dugun mikrofonoa beharrez langabezian genuela eta gure lagun Patri-rekin hizketalditxo bat izan nahi genuela konturatu ginenean, galdera batzu egiteko gogoa sartu zitzaigun, eta posibilitaterik aurkitu genuen bezain laster, harengana abiatu ginen azkar eta prestu. Patri, jende askok jakingo duen berala, Lezoko alkate jaun ospetsu eta agurgarria da (''gizon okupatua" esango lukebasteak), baina bere eginkizun ugarietatik atera ordu pare bat zituen gurekin mintzatu ahel izateko. Udaletxearen bilera bat eta haurtzaindegiaren beste bilera baten artean, eta bitartean pote pare bat hartu genuelarik, Lezoko plazan bertan duen pisuko bibliotekan izan genuen gaur eskaintzen dugun elkarrizketa hau. Hala ere, eta alketetzak irakaskintzarekin batera ia denbora guztia kentzen diola egia baldin bada ere, guk ez genion aitzaki horrekin elkerrizketa hau egin nahi. Gure gaia bestea zen. Hain zuzen ere, berak telefonoz hainbaste aldiz aldarrikatu zigun literatur heterodoxoa. Eta egia osan, literalár heterodoxo hori zer zen enteratzen ginen bitartean, oso ongi pasatu genuen. Zeren eta zustako oso gutxik ikusi duzue-geuk ikusi genuen bezala-horiei eta hamalautako pertsonai biLotedun hori bere paper eta dokumendu zaharrak xurgatzen eta bilatzen guri zerbsit argitzeko edo erakusteko. Egun horretan elkar bihotz-minez gelditu ginen guztiok. Hurrengoaren zain.
ARGIA: Ezer egin aurretik zehaztu behar zenuke zer den zuretzat hainbeste erabiltzen duzun "literatur heterodoxoa" terminoa...
PATRI URKIZU: ... bai. Literatur marjinal batetan, gurean adibidez, guk ez dugu pentsatzen marjinatuak gu garenik, geu geure buruaren zentroa baikara. Madrilekoentzat berriz gu kaso marjinal batzu gara, baina guretzat haiek dira marjinalak, geu geure zentroa gara. Eta geure zentro honetan linea ortodoxa agintzen duten pertsona horietatik baztertzen den jendea izango litzateke nolabait zentro heterodoxoa. Beste modu batez esateko, Iiteratur heterodoxoa batzuk ortodoxotzat jotzen duten bidetik ateratzen den literatura izango litzateke. Gure kasoan adibidez, POTT eta OHI EUZKADI gure arteko elemendu heterodoxoak izango lirateke.
ARGIA: Aipatu duzu OHI EUZKADI errebista. Beraz, posible da literatur hoterodoxoa nahiz eta kanal marjinalen bidez ez gertatu, ezta?
P.U.: Beno, gertatzen da Euskal Herrian ezin dela eman adibidez Berkeleyn emango litzatekeen literatur 'underground'' bat edo kalean ematen den literatur hutsa, bizi garen txoko txiki honetan ez baitago mundu handi eta diferente bat. Guztiok gutxi gora behera elkar ezagutzen dugu, eta horrelakorik egitea ez da posible.
ARGIA: Konta ezazu apur bat nola hasi zinen halako literaturaz arduratzen.
P.U.: Nik, "Literatura eta kritika" liburua idatzi nuenean, bazen hor nobela berri baten bideetan hasteko nolabaiteko asmo bat. Euskal Herrian oraindik nobela nahiko klasiko baten ildotik genbiltzan, Orduan konturatu ginen beste nóbela mota berri bat egiteko posibiliteterik bezala, eta horretan abiatu ginen. Baina bazen ere beste kuestio bat, eta hau zen euskal literatura idazteko nahitanahiezkoa genuela euskal literatura ondo ezagutzea eta horretaz aparte autore zaharrak eta aztertzea. Eta noski, autore zaharrengana hurbiltzen bazara segituan konturatzen zara hainbat autore erlijiosoren artean autore batzu besteek baino liberalagoak edo zeragoak direla, eta orduan ikusten duzu horrela azaltzen dela euskal litereturaren historian heterodoxiaren eragina. Honela nolabait ikusiko genuke Laizarraga heterodoxoa zela, protestantea izanik sutara bota zituzten bere liburuak.
ARGIA: Leizarraga ondoren, zein egile gehiago jo daitezke heterodosotzat?
P.U.: Geroxeago, hamazazpigarren mendean, hor badira zenbait heterodoxo adibidez, Jacques dé Bela neri asko gustatzen zaidan autore bat da. Oraindik aurkitu behar dena, idatzi zituen gramatika eta hiztegi bat galduta baittaude. Beste obra batzu ere idatzi zituen eta horiek bai jaso ditugu. Dena dela oso autore interesgarri bat da neretzat, nolabait heterodoxotzat jo dezakegu eta. Guk beti hamazazpigarren mendean idazle erlijiosoak ikasi ditugu beti, baina honek aipatzen ditu beste zenbait idazle erlijioso ez direnak (abokatuak, etabar). Beraz, ikusten dugu protestantismoa Euskal Herrian heterodoxiaren konstante bat dela. Hor ditugu Leizarraga, Jacques de Bela, eta hemezortzigarren mendean bada beste bat –Pierres D'Urte izenekoa–oso pertsonaia kuriosoa hau fraile izan ondoren Ingalaterrara alde egin zuen kalbindarren pertsekuzioa izan zenean. Honek itzuli zuen lehen aldiz Ethorkia eta Ilkhitia badu gramatika bat ere, eta gainera oso hiztegi interesgarri bat. Nere ustez hiztegi hau Larramendirena baino askoz inportanteagoa da, baina problema da bakarrik latinaren hasierako hiru letrak besterik ez ditugula. Beste aldetik hemezortzigarren mendean ere, badira iraultza frantsesaren testoak. Hauek oso ondo adierazten digute zer nolako era gina izan zuen iraultza frantsesak Euskal Herrian bertan, eta honek ere oso ondo adierazten du nolakoa izan zen euskal literaturan gertatu zen hoterodoxia.
ARGIA: Zuk askotan erabili dituzu "xaribariak" zure azterketen gai bezala. Ba al du zerikusirik literatur heterodoxarekin?
P.U.: Bai, egia da beste gauzen artean badudala nahiko materiale ''xaribariak" delakoei buruz. Ni hasieran pastoralak aztertzen hasi nintzen, batez ere George Hérel-ren obrak irakurriaz, baina geroxeago konturatu nintzen xaribariek bazutela halako interes berezi bat pastoralekin konparatuta. Pastoralak nahiko gauza klasikoa ziren; xaribariak berriz zentzu batetan heterodoxoak izango lirateke. Pastoralek beti erregeen bizitzaz, Bibliako historiaz, Frantziako edo Nafarroako zaldunen kontuak etabar aurkezten zituzten, baina xaribariek ez zituzten gai horiek hartzen errepresentaziobide bezala, herriko historiak baizik: gizon adardunak, neskatxa gazte batekin eskontzen zen agure zahar bat, gertatutako edozein eskandalo. Eta guzti hau, hizkuntz nahiko lizun eta likits omen baten bidez, adierazten zuten. Nik gai honetaz sarrera bat egin nuen, xaribariak Scarren eta D'Offenbachek ''comedia bufona'' izendatzen zutenarekin konparatuz. Azterketa honetan aski argi ikusi nuen xaribari hauek pastoralaren teknika erabiliaz pastoralaren beraren karikatura edo parodia bat egiten zutela. Gauza bat zintzo eta serioski tratatu beharrean, hauek barrez eta ironiaz tratatzen zuten. Gaur egun oraindik xaribariak egiten dira egin. Nik bildu ditudan guztiak 22 dira; guztiak Baionan Bordelen eta Parisen daude. Hauetako bat Gabriel Aresti-k Lur-en argitaratu zuen, "Kaniko eta Beh xitina'' izenekoa. Nik beste bi ''Seminario de Urquijo''ren anuarioan argitaratu nituen. Baina dena dela oraindik beste hemeretzi gelditzen dira argitaratu gabe. Hemen interesgarria litzateke garaiko Frantzia eta Espainiako literaturarekin duten harremana aztertzea.
ARGIA: Dato ikusgarri bat da orain arte aipatu dituzun heterodoxiako kaso guztiak Iparraldekoak direla; zergaitik?
P.U.: Bai, egia da. Eta badu oso arrazoi sinple bat. Hegoaldean literatura beti oso berandu etorri zaigu, Larramendi etorri arte ezer gutxi dago, literatur idatziari dagokionez, noski.
ARGIA: Aipatu dituzunetatik aparte, zeintzu gehiago sartuko lirateke zure sailkapen horretan?
P.U.: Beste alderdi batetan, gure literaturan nahiko marjinatu egin diren testoak liberalen testoak dira, karlistenak ez diren testoak alegia. Esate baterako Muñagorri eta Iztueta. Eta hauen ondoren Euskal Herrian periodismoa sortzen hasi zenerako baziren errepublikaren aldeko aldizkari edo almanaka batzu, nahiko gauza kuriosoak argitaratu zituztenak.
ARGIA: Zure literatur bereziaren errepasea bukatzeko, gaur egungo literaturan zeintzu dira hoterodoxia horren barruan sartzen direnak?
P.U.: Gaur egungo heterodoxoen artean batez ere Mirande sartuko nuke, eta jakina IGELA errebista eta bere inguruan sortutako ikasle taldea ere bai. Honen ondoren Arestiren inguruan sortutako LUR taldean bildu zirenak. Hauek ere bere momentuan heterodoxoak izan ziren, momentu batetan heterodoxia zena beste momentu batetan ortodoxia bihurtu zen arren.
ARGIA: Eta egin dituzun inbestigazioak alde batetara utzirik, mintza zaitez piska bat zure kreazio lanetaz.
P.U.: Beno, literatur kreazioaren aldetik, ipuinak idazten hasi nintzen. Bat "Euskal elertia 69" delako bilduman –"Zomorro eta Kazkazuri" izenekoa argitaratu nuen. Horretatik aparte bada beste bat ''Egan''en ''Muga" izenpean azaldutakoa. Ipuinetatik aparte, eta linea-berean piska bat sakonduz, "Sekulorum sekulotan'' nobela: ''nouvelle vague" delakoaren zerbait, Cela-k egiten zuenaren antzeko zarbait, eta baina nik bakerrik arratsaldeetan piska bat eta batez ere udan idazten dut. Gainera, orain, udaletxearen rollo hauekin askoz denbora gutxiago dut. Gehien bat honek kentzen dit denbora. Nobelaren munduan bueltatuko nintzateke piska bat historia klasiko batetara, baina historia klasiko hori teknika diferentez tratatuz, baina guzti hori aurrera erama Joyce ren estlioak zerbait: Prosazko asmo berriei dagokienez, badut nobela berri bat idazteko gogoa eta asmoa. Bere gaia Errenderia eta bere inguruko nolabaiteko historia izango litzateke, baina nobela gisako estruktura bat osatzeak denbora asko eskatzen du, eta honela nobela on bat egiteko beharbada bost urte behar nituzke. Ez bazara horretara bakarrik dedikatzen behintzat. Egunoro zortzi orduz idazten iharduten bazara, oso ondo.
ARGIA: Prolifikoa zarela uste al duzu?
P.U.: Bah! Nahiko txarra eta kaskarra. Nik uste dut txapuza batzu direla, presaka egindako gauzak. Dudarik gabe, gauzak gehiago pentsatu eta landu egin behar dira.
ARGIA: Literaturaz bakarrik bizitzeko posibilitaterik emango balizute onartuko al zenuke?
P.U.: Ba nik uste dut baietz, hartuko nukeela. Ni konturatu naiz nerea literatura dela. Nere bizitzari nolabaiteko errepasoa eginaz, nere tenperamenduarekin hobekien doan gauza literatura dela ikusi dut. Batez ere, literatura kreatzea. Inbestigazioa baste maila batetan, baina batez ere literatura kreatzea. Askotan azken finean historiaren aldetik eta testoaren aldetik egindako inbestigazioa kreaziorako infraestruktura bat lortzea baizik ez da.
ARGIA: Nolako inpórtantzia du zuretzat nobela bat kaleratzea, eta konkretuki, "Sekulorum kulotan" bezalako nobela bat kaleratzeak?
P.U.: Nobelak, nik uste, bedu inportantzi nahiko handi bat. Noiz behinka nobelaren bat behintzat izaten da oso inportante dena eta
Orduan, norbaitek zalantzan jar dezake ea pena merezi zuen honelako momento larrietan nobela idazten hainbeste denbora pasatzea, baina -nere ustez galdera honek ez du dagoeneko zentzurik. Neretzat ez behintzat.
ARGIA: Zure gaurko bizitza errealean zer nolako inportantzi du literaturak eta honekin erlazionatuak dauden gauza guztiak?
P.U.: Neri egiten ditudan gauza guztien artean gehien gustatzen zaizkidanetako bat literatura da. Beno, ni edozer gauzarekin konformatzen naiz, eta klaseak ematen ere oso pozik ari naiz. Baina hala ere, literatura da nere gauzarik kuttunen-kuttunena. Bestalde, palaz ere jolasten dut eta baita udaletxearen funtzioak ere bete behar ditut noski.
ARGIA: Gaur egungo euskal literaturari begiradatxo bat ematen badiozu, nolakoa ikusten duzu egoera?
P.U.: Askok eta askok hitzegin dute literatur sorkuntzaren krisiaz, baina nik uste dut ez dagoela hainbesterainoko krisiarik. Idazle bakoitzak bere prozesoa behar du -behar editorialek ez badute presa handiagoz ibiltzera behartzen behintzat-eta bakoitzak bere medioen arauera argitaratuko du. Lehenago edo beranduayo, baina argiataratu egingo du.
ARGIA: Toki askotan erabiltzen den moduaz elkarrizketari bukaera emateko, azken galdera bezala, idazle gazte edo berrisi zer esango zenieke galdetu nahi dizugu.
P.U.: Belaunaldi berriei esango nieke lan egin dezatela, badutela non lan egin, azterketa mailan, erudizio mailan edo euskal literaturaren historia aztertzen. Baina nik uste dut bi gauza beharrezko direla. Nik uste dut ezin dela laboratoriozko obra bat egin, egin duena ez bada behar aina bizi. Izan daiteke nahiko ona hizkuntza aldetik edo, baina izugarri hotza bizitzaren aldetik. Literatura aztertzea, guztiz beharrezko da, baina honekin batera bizi egin behar da ahalik eta gehien, ahalik eta egokien, ahalik eta sakonkien, eta bizitzaren barruan sartuta egon ahalik eta roilo gehienetan. Roilo guzti horietatik sortuko da halako aberastasun edo pobrezi bat, eta esperientzia horien erreflexiotik sor daiteke benetako obra on bat.
L. BASTIDA . JEXUX IJURKO
17-21
GaiezKulturaLiteraturaIdazleakURKIZU1
PertsonaiazURKIZU1
EgileezIJURKO1Kultura
EgileezBASTIDA1Kultura
