Iparragirre Pastorala Urdiñarben
Urte bat nonbait hor pastorala baten kariara Etxahun Irurirekin elkarrizketa luze bat egin genuela. Berak idatzitako "Ximena" pastorala Xubero guztiko neskatila talde batek antolatu eta zoin eduki aurkeztu zuen. Udako egun aberatsak joan ziren, idazkiaren bidai amaigabea jarraitu nahian, eta beraiekin eraman ere laborari poeta alai eta sakonaren haragizko itxura. Dolua hain astuna izanagatik, esker onen zurrumurruak poliki poliki gainditu zuen. Orroitzapenetan bizirik dago sekulako, zuberotar guztiek bihotzez maitasun ixila eskaintzen diotela betirako. Zuberoan xutik eta kantzu dago zuberotarrak eta euskaldunak izanen direno. Etxahunek idatzitako azken pastoraletan, beharbada guztien artetik ederrena eta euskalduna, "Iparragirre" deitzen da. Omenaldirik beroena hain ezaguna izan den poeta honi Zuberoaren partez. Urdiñarbeko herriak erabaki aurten pastorala horren muntatzea. Lan eta lan arizan ondotik hilabetetan zehar, prest dago. Etxahunen joaiteari orroit harririk baliotsuena eta hunkigarriena. Bedatxagar Urdiñarbeko kantari gazteak dauka bere gain Iparragirreren testoa. Bedatxagar izanen da pastorala honen sujeta eta berarekin ibili ditugun solasen oihartzuna doakizuela, Xuberoko eüskaran.
Hasi zen karlistekin güdükan, Zumalakarregirekilan. Berritan kolpaturik izan zen; lehenik karlist batalla batean zankuan kolpatu zen eta Zumalakarregik erremestiatzeko eman zeion Don Karlosen guardian sartzea. Han, Zumalakarregi hil zen. Bergaran izan zen saldükeria bat, Marotok saldü zütian eüskaldunak español etsai bati. Hortan Iparragirre jun zen Iparralderat, Baionarat, eta han Bonapartistek hohiltü zien Suisarat edo Italiarat; han egin zutin kan-tore eli bat. Gero, hantik Londreserat jun züzün, bertan izkibatzen diela "Gazte, gazte joan nintzen herritik kanpora".
Londresen, Marotok ikusi dizü, hau jeneral beit zen, eta erraiten diozü berriz Euskal Herrirat juiteko eta Iparragirre Euskal Herrirat arrajiten düzü.
Bere karlist ideientako izan zen kartzelatia, Tolosan, Londresetik arrasartzian, "Gernikako Arbola" egin zizün, eta Tolosako kartzelan izkibatu zizün "Zibilek esan naute" kantoria.
Emazte gaia ezagutzen dizü Tolosan. Hortik Ameriketarat juiten eta artzaingoan hasten. Desertin egon züzün artzain eta han aferak gaizki juiten; emazteak erran Zizün hamalau ardi galdü zutiela, eta Iparragirrek ez ziela inporta, ardiek ere beren libertatea txerkatzen ziola, gizonek bezala. Eta gero, bankerout egin zizün, artzaingoa utz eta ostaler hasi züzün Hego Ameriketan nunbeit.
Bere ostatia Gernika deitzen züzün; han oroer burrat pagatzen zizün. Han ere afera gaizki juiten. Han izkibatu zizun "Ezkont gaietan zerbait nintzen, ezkonduta ezerrez" kantoria. Bankerout egin eta berriz artzaintü.
Debratzen züzün, eta mehatü züzün izigarritan, zahartü. Desidatü zien Araban, Gipuzkoan eta Bizkaian pentsione baten emaitia eta bidajiaren pagatzea kantari handia bait zen. Arrajintzen Urretxurat, eta untzin, arrajitin, egin zizun "Hara nun diran" kantoria. Pentsione hunekin bizi züzün. Bihotz hun zen izigarri, haurrekin jostaka eta hola sosa zilarik.
Azken denboretan, karlistegoa ükatü zizun eta izkibatu: "Habil, Don Karlos zazpigarrena". Refujia batek erran zeitazun ondduek puzüat ziela. Biga hil zütützün gai hartan, ez ber egünin bainan ber apoidütik landa.
Zenbeitek erraiten dizie hotz beitzen izan zela sesitürik, eta Etxahuni gustatü ziozun hori ixtoria ederra beit zen.
"ez zirela eroriko arbola maitia
baldin portatzen bada Bizkaiko juntea
laurok hartuko dugu zurekin kortea
bakean bizi dadin euskaldun jendea".
Etxahunek izigarri maite zititzün haren kantoriak, "Hara nun diran" bezala, mozkor zelarik... (eta Beda txagarrek irakina egiten du). Une bat pürü igan dizü pastoral hunen izkibatzen.
Heben, nola pastorala zertu den? Nik egin gei nizün "a bloc"; lagun eli batekin zertü ginizün, Pierrapolekin, Limeñekin... Harek erraiten zizün beti horizon 80. Urtatsez erran niozün horizon 80 ginela. Bai, badakit- . Aspaldin abiatürik gintützün. Ba dizü hiruzpalau urte aipatzen giniela bati pastoral nahi giniela egin.
Gero beti gei nizün familiarengana jun, ezpeita goxo. Urtarrilaren hamabian izan zen ahorzketa bat, Beñat Ager soinugilia hil züzün, eta Etxahun seme han züzün ehorzketan. Hari erran niozün nahi giniela egin Iparragirre eta zer uduri zon. Eta harek hunhartü eta hartarik abiatu.
Mera eta lagun eli bat jün zütützün Etxahunilat eta kahiera hatuk zertü. Artin, jünta zenbeit egin eta Urdiñarbeko etxetarat jun. Pastorala jokatzilat, azkena diela hogei egün jin düzü! Hilabete terdi edo bi hilabote erauntsi dizügü etxez etxe. Lehenik bai erraiten eta ondotik ageriko duk eta...
Azkenean, mouton de Panurge bezala, bat desidatü ordüko bestiak oro jin tützü. Berrogeita hamar aktur ba tutzu.
Beste problema düzü pastoralaren ikasteko denbora luzeegi dela, behar dizü arrastrüktüratü denbora sobera, ez düzü untsa zertürik... Leheneko mudan, jentek ez beitzekien izkibatzen ez irakurtzen rola ikasteko...
Beste problema düzü estradaren gainean. Estrada orain diagü finitü. Estradaren gainean düzü ber gaiza, estrada gaineko repetizione batek ustez balio dik sala batetako hamar repetizione.
Ikastiak lotsatzen zitizün jentik, nula libratüko zien lanetarik... frespaketa dela... jenterik izanen zenez...lan animala...Zenbaitek erran die españul ixtoria bat zela. Asto pitüak tütützü. Baina orain mündü oro akort düzü.
Beste grupako lehenak, ribalak, andretan zerbait ixtoria uken zizün. Erran zizun hola behar zenez gain, bere grupak pastorala bere aldetik eginen ziela. Eta aitanik arrapostü "Gük ere gihauna eginen diagü". Hortan barreiatü zütützün. Hiru pastoral izan zütützün ber urtin Urdiñarben. Xuriek egin zien Abraham eta bestek, gorrick, Santa Helena egin zizien. Sant Helena emaztek berek, salbu satorrak.
Pastorala ber egünian abiatü zizien prefosta eta arte hartan ebi paketa egin zizun. Gradinak arrapiketatü behar ziela...ez dik balio etxekiko die...hartan baratu.
Gorriek, maria beit zen, plazan egin zizien. Eta bestek bidin egin zizien. Ba züzün aktriza bat izigarri propi, egiten zizün Sant Helenan, eta erri eginareztekG zerbait jaiki beit zen, eta estrada lehertu züzün. Hil bat izan zen, batek ez beit zin pagatürik, bildoztar bat. Nik entzun dizut segaturik izan zela estrada... Pastorala baratu züzün.
Beste pastoralirat heltu züzün berria hila ba zela eta batek erran zizün: "Hila ba duk beste plazan, teatria lehertü dük, behar diagu üküratC". Beste batek arrapostu: "Alajinkoa, gure zerián egitü bazen, hurk aintzina ariko zütian. Gük ere behar diagü aintzina ari". Heri hortarat. Eta ordin pürü, jentia oro barreiatu beit zen, oro jun zütützün behera. Beharrik hori agitü züzün, bestela lazgarri ütsüsi egin behar zizan, gaztik bilaxkan ariko beit zien...Eta geroztik herria bi parte eginik... Geroztik ez düzü pastoralik izan. Maskarada izan düzü kartelka. 49an egin zizien berriz algarrekin aita guriak eta horiek maskarada. 70 urte ba dizü, bi jenerazione edo haboro, ordin jentek ahantzerik dizie. Ordüko arizaletarik biga bera tützü bizirik. Batek ba dizü 86 edo 87 urte eta bestik 42 edo 93, bi ernazte, Sant Helenakoak. Bestik oro hilik. Beste pastoralakoak hilik tützü aingüriak eta oro. ~,
Beste herritarrek parte hartzen die standetan, sandwichetan eta holan, otoen zertzen,.`ahal bezain güti jendarme, bortxaturik gitzak gisala ukeiterat...Aita alajinkoa, ez tütützü elkarrekin untsa ohatzen pastoralak eta flikak.
"Oxkaxeko bidian düzü Urdiñarbe han girade gustian hürrün joan gabe zuhainek oihanian edertzen dirade zaiñak egin lekian egoitia hobe...".
"Segurtasun gehiago, inmigrazio gutxiago". Bruno Retailleau barne ministro frantsesa argi mintzatu da, kargua hartu berritan. Etorkinen gaineko kontrola azkartu nahi du Michel Barnier lehen ministro eskuindar-kontserbadorearen gobernuak, eta jada Retailleauk aitzinatu... [+]
Premiazko txostena eskatu dio Nafarroako Kontseiluari. Behin betiko onartzeko aurretiazko urratsa da, Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak aurreko dekretuaren zati batzuk baliogabetu eta bost urtera.
Egun osoko egitarauarekin elkartuko dira, eta Euskal Herria feministaranzko bidean, nondik, nora eta nola trantsitatu nahi duten zehazten jarraitzeko konpromisoa berretsi nahi dute.
Antena3 telebista kate espainiarreko Espejo Público saioak erreportaje sentsazionalista bat eman zuen asteazkenean, Donostiako ustezko segurtasun faltaren inguruan eta fokua gazte magrebtarretan jarriz. Erreportajea publikoki salatu du Kaleko Afari Solidarioak (KAS)... [+]
ABRA Arabako Errioxako Upategien Elkarteko upategiek ekoitzitako ardo botilek bereizgarri propioa izango dute uzta honetatik aurrera. Markaren sustapen kanpaina ere egingo dute Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako hiriburuetan. Kontsumitzaileei lagundu nahi diete Arabako ardoak eta... [+]
Artikoari begira jarri eta XXI. mendeko erronka eta arazo handienez hitz egiten bukatzen dugu aski fite: geopolitika, edo hobeki erran gerlak eta klima larrialdia. Horretaz kontziente, Artikoko Batzarraren baitan egin ahala eraikitzaile eta bakezale izateko jarrera izan dute... [+]
Orain dela hogei bat urte izandako mehatxuak datoz Gipuzkoako mendietara berriro ere, eta ez nolanahiko neurrian, gainera; tamaina eta kantitate handiagoan baizik. Proiektuok –bakarren bat jadanik eraikia; Zubietako erraustegia, kasu– landa-eremuan edota mendian dute... [+]
Urriaren 10 eta 11n Gasteizko Europa Jauregian egingo dira Euskalgintzaren Kontseiluak eta Eusko Jaurlaritzaren Hizkuntza Politikarako Sailburuordetzak lankidetzan urtero antolatzen dituzten jardunaldiak.
Iturramako taberna herritarrari eraso egin zioten egunean bertan Iruñean ziren arren, salatutakoan parte hartu zutenik ezin dela frogatu dio epaileak. 2022ko azaroan Ezpala taberna txikitu eta bertan ziren bezeroak jipoitu zituzten Bartzelonako ultrek.
Realeko futbol taldeko entrenatzaile Imanol Alguacilek, Nizan, Europako Ligako partiduaren aurretik eskainitako prentsaurrekoan euskarazko hedabideei euskaraz erantzuten ari zela, hainbat kazetariren kexa entzun behar izan du. Duela astebete antzeko egoera gertatu zen... [+]
Osakidetzako lan eskaintza publikoen eredua "berrikustea" eta kontsolidazio prozesuak "bukatzea" galdatzen duen ekimen parlamentarioa adostu dute hiru alderdiek.
Nafarroan hezkuntza publikoko milaka irakasle greba egitera daude deituta ostegun honetan eta mobilizazio ugari iragarri dituzte sindikatuek. Ratioen jaitsiera, plantillak egonkortu eta gainzama arintzea eskatzen dute, besteak beste: "Gobernuari dagokio hezkuntza publikoa... [+]
