LIZARRAGAREN AURKIPENA


2021eko uztailaren 16an
Juan Apecechearekin Lizarragari buruz
LIZARRAGAREN AURKIPENA
Euskal idazlerik handiena Lizarraga izan da nork gehienik idatzi zuen begiratzen baldin badugu.
Don Juan Apecechea, Goizuetako apaiz bat, Iruña eta Gasteizko seminarioetan "izkiribu sakratuen" irakasle dena ari da aspaldi hontan Lizarragari buruzko lan egoki eta sakon batetan. Lehendabizi Lizarragaren lanak bildu, aztertu eta egunen batean argitaratzeko prestatu egiten ditu. Eta hortaz gainera Lizarragaren bizitza bat idazten ari da. Gogoan izan behar dugu Lizarraga Iruina inguruko euskara erabili duen idazle bakarretakoa dela idazle bakarti bat izan zela eta gaur erdal mintzaira dutela hura jaio eta bizitu zen tokiak.
Juan, zein dira eta non daude Lizarragaren idatziak?
Aita Ondarrak argitaratu zuen "Fontes linguae vasconum" delakoan (hamaikagarren alean, 1969) galdera horren erantzuna, gehienik behintzat. Izanen ditu seien bat mila orrialde eskuz idatziak. Lau sermoi liburu Iruineko seminarioan daude Nafarroako Diputazionean berriz beste sei liburu: sermoi, kopea, santuen bizitza eta holakoak. Eta gainerako liburuak orain Lekarotzen egonen dira noski. Esan behar da ordea sermoi batzuk ez direla hitzaldi batzuk baizik eta teologiako egiazko tratatuak.
Zer gai agertzen da idatzi hauetan?
Erlijiokoak gehien bat; esate baterako sermoietan erabiltzen eta aztertzen ditu Erromako kateximaren lau zatiak.. Tarteka tarteka azaltzen du garai hartako bizimodu eta pentsakera. Datorren "Fontes lingune vasconum" alean aterako dira -eta hori da argitalpenean nere lehendabiziko lana- orduko bizimoduaz zehaztasun gehienik duten hiru sermoiak. Euskaraz eta erderaz argitaratzen dira; eta euskarazkoan bere grafia errespetatu dut osoro.
Lizarragarenetik zer da orain arte argitaratua?
Hori ere A. Ondarrak aipatu lekuan dakar Bonapartek liburuxka bi argitaratu zuen. Lehenago Donostian azaldua zen "gipuzkoeraturik" "Urteko igande guztietarako platikak edo hitzaldiak Nafarroan, Elkano deritzan herrian" baina egileak ez zion izena ere honelakoa ezarri; benetan "itzulpen horrek asko galerazten du eta hain zuzen ere hortik ezagutu izan da Lizarraga ( ..ai gipuzkoanoen batasunaren erri zaletasunkeria! ). Esandakoetaz gainera Damaso Intzak eta Onaindiak eta Euskal erria aldizkariak zatitxo batzuk argitaratu izan dituzte. Baina guztira oraindaino editatua ez da hamarretatik batera iritxiko.
Ze lanetan ari zara orain Juan?
Nere asmoa idazle hau, den bezela, eta behar den zuzentasunaz jakintsu eta saiatuei eskaintzea da; alegia orain lor ez dezaketenei. Eta horren inguruan beste zenbait argi gune ipintzea. Orain Lizarragaren bizimodua idazten ari naiz Hontarako eskuratu ditut orain arte ezezagunak ziren zenbait dokumentu eta idazti.
Non jaio eta bizitu zen Lizarraga?
Joakin Lizarraga Iraguin jaio, bizi eta hil zen Elkanon, Migelena etxean, oraindik zutik dago etxe hori eta oso eder eta polita da, baina inor ez da bizi gallego batena da eta oso diru asko eskatzen du. Saiatu nintzen Diputazioak erosten ote zuen edo baina oraingoz dirua da oztopo. Elkano Iruinatik bederatzi kilometrotara dago Aoiz aldera goazelarik. Orain, erdal herria da; ehunen bat bizilagun edukiko du eta garai hartan ere holatsu izanen zuen. -Lizarraga lehendabizi Iruineko jesuitetan hasi zen ikasketatan; urrena ez zen egon Loiolan Mitxelenak, Villasantek, Onaindiak eta lrigaraik uste eta idatzi duten bezela; ez; Iruinean hiru urte igaro ondorean bere jaioterrira itzuli zen eta handik Villagarcia de Campos-era joan zen Jesuiten nobiziadora eta bertan lehendabiziko urtean ikasle izan zen eta bigarrenean, hemerortzi urte zituelarik, irakasle.
Noiz hasi zen euskaraz idazten?
Lehendabiziko idatzia, apaiz egin berrian, 1.77-ko santu guztien eguneko sermoia da.
Bere bizitzari buruz zein dira pasarterik nabarienak?
Desterrura bidali zutenekoa baina ez zen joan, baizik jaioterrira itzuli. Hogeitahiru urtez apaiz egin zen (ez jesuita). Gero Iruineko seminarioan lehendabizikoz latina ezarri zutenean (holaxe!) irakasle aukeratu zuten, baina gotzaiak -zergatia ezin aurkitu izan dut oraindik- ez zuen onartu. Independentziako gerratean oso gaizki ibili zen; frantses eta ingelesak sartu ziren askotan bere etxe eta elizan, lapurtu zizkieten zituenak, ezpataz egokitu zuten paretaren kontra, tiro bat bota zioten, mendira ihes egin behar izan zuen. Hauetaz bere eskutitz bat dut aurtitu berria.
Zer deritzaizu Lizarraga idazlanetatik?
Oso ongi ezagutzen zituen bere garaiko teolojia gaiak. Gizon sakon eta giharra didurit, oso ezaguera garbi eta egituratukoa.
Eta erabiltzen duen hizkera?
Ni ez naiz hortan jakintsu. Bere buruaz esaten du: " lruiñ aldean usatzenden mintzaeran, egia errateco euskara gaizkara". Orduan ba, bere euskara kaxkarra dela dio. Horrek esan nahi du kritiko begiragune bat bazuela behintzat. Non ikasi ote zuen? Nere ustez hemen hasi izanen zen, Iruinean; orduan Mendiburu hemen egonen bait zen eta euskal giro pittin bat ere bazela didurit. Lizarragak erabiltzen zuen Axularren liburua Lekarotzen dago.
Bizimodua idazten ari zara. Zer moduzko gizasemea iduritzen zaizu Lizarraga?
Argi eta bizia, oso aise herriko egiten dena; jaioterria sakonki maite duena. Sekulako kezka zuen herritarrei erakusteko batez ere erlijio gaiak alegia. Bestekiko arrunt zabala zen, oso herstua ordea bere buruarekin. Oso flematikoa eta nortason bizkorrekoa. Fisikoki nolakoa zen ez dakit oraindik.
Ari ahal zara beste euskal azterketarik egiten?
Ez haundirik. Oraintxe etorri berria dat eskutara Esteban Adoaingoaren hiru sermoi. Hiru sermoi euskaraz eginak. Hizkuntza mardula du. Harriturik gelditu naiz. Baina ez naiz oraingoz horitan hasiko.
Don Juan Apezetxea beste bi apaizekin bizi da, liburuz, aldizkariaz eta pakez etxe bakarti batetan. Lau ordu aritu gara hizketan bizian. Aski da gaia ateratzea. Goizutar honek asko dauka esatekorik.
Bitartean Elkano herrixkan Migelena etxea erortzen ari da eta ataritan nortasun galdu baten atzapar sarnazuak garia beharrean lapaitzak erein zituen.
Gorka TRINTXERPE
Juan Apecechea
7

GaiezKulturaLiteraturaIdazleakLIZARRAGA1
PertsonaiazLIZARRAGA1
PertsonaiazAPEZETXEA1
EgileezTRINTXERPE1Kultura

Azkenak
2024-10-18 | ARGIA
Langile bat hil da Lizarran, biltegi batek eztanda egin ondoren

56 urteko langile bat hil da Lizarran, Agralco (Agrupacion Alcoholera de Bodegas Cooperativas) biltegian lanean ari zela. 10:00ak aldera gertatu da ezbeharra, Lizarran la alcoholera moduan ezagutzen den nekazaritza hondakinen biltegian.


Beldurra espazio komun gisa

Herritarren segurtasunik ezaren kezka gero eta handiagoa da gure auzo eta hirietako elkarrizketetan, batez ere kalean bizirik dirauten Magrebeko gazteek eragindako lapurreten eta gatazken inguruan. Badirudi egoera horiek areagotu egin direla azken hilabeteetan, eta alarma eta... [+]


Puig Antich, Estatuak ez du inoiz barkamena eskatzen

Espainiako Gobernuak dokumentu bat helarazi die Salvador Puig Antichen arrebei, Oroimen Demokratikorako ministro Ángel Víctor Torresen eskutik. Frankismoak anarkista katalanari jarritako heriotza kondenaren “baliogabetasun akta” dela diote. Harrigarria... [+]


Sinwarren hilketaren ondoren, gerrak bere horretan jarraitzen du

Yahya Sinwar Hamaseko burua hil ondoren, Ekialde Erdiko gerrak nola jarraituko duen aurrera mintzagai da hilketaren biharamunean. AEBek, Joe Bidenen ahotik, berehala iragarri dute orain su-etenak bidea libre izan dezakeela. Bide beretik jo dute Mendebaldeko hainbat buruzagik... [+]


2024-10-18 | Ahotsa.info
Azken hiru urteetan altueratik erorita Nafarroan 10 langile hil direla salatu dute

LAB, CGT, Steilas, ESK, EHNE eta Hiru sindikatuek salatu dituzte Nafarroan altueratik erorita hil diren hamar langileen kasuak.


Marcos Maceira, A Mesa pola Normalización Lingüísticaren presidentea
“Oso zaila izango da galiziera leheneratzea PPren hizkuntza politika ez bada zuzentzen”

Galiziako Estatistika Institutuak galizieraren egoeraren inguruko inkestaren azken datuak ezagutarazi ditu. Ezagutza eta erabilerak, biek, egin dute atzera. Galera handiagoa da adin tarte gazteenetan. 5 eta 14 urte artekoen herenak adierazi du galiziera gutxi edo batere ez... [+]


Zergatik daude Renfeko trenak inoiz baino grafiti gehiagorekin margotuta?

Garraio publikoaren zerbitzuaren gainbeheraren barruan, alde estetiko hutsa bada ere, ohikoa bilakatu da trenak margoturik ikustea eta, behingoagatik bada ere, ez da arrazoi ekonomiko hutsengatik, langileek azaldu dutenez.


2024-10-18 | Hala Bedi
Makroproiektuen aurkako manifestaziora deitu du Gasteizen Araba Bizirik!-ek, urriaren 26rako

“Araba ez dago salgai” eta “Makroproiekturik ez” lelopean egin dute deialdia. Urriaren 26an elkartuko dira 18:00etan “etekin pribatuak bermatzera” bideratuta dagoen eredu energetikoa eta “instituzioek jokatzen duten papera”... [+]


2024-10-18 | Urumeako Kronika
‘Hariak’ zinemaldia erresistentzia istorioen lekuko, azaroaren 7tik 17ra Hernanin

Aurtengoa hirugarren edizioa izango da, eta memoriaren gaia hartuko da ardatz, Kulturarteko Plaza Feministan.


2024-10-18 | Uriola.eus
Bazter Fest ospatuko dute Bilbon azaroaren 9an, protagonistak emakumeak diren hip-hop jaialdia

Azaroaren 9an, emakumeak protagonista diren hip-hop jaialdia ospatuko dute, 17:30etatik aurrera. Jaialdiak urtez urte hip-hop eta rap estiloetan ibilbide ezaguna duten emakume artistak bildu izan ditu.


Xamarrek ‘Orhipean, Gure Herria ezagutzen’ liburuaren edizio berria aurkeztu du

Gaur Donostian Orhipean, Gure Herria ezagutzen liburuaren edizio berria aurkeztu dute. Bertan Izan da egilea Xamar eta berarekin batera Antton Luku, Isabel Isazelaia eta Lander Majuelo.


Eguneraketa berriak daude