KILI-KILI


2021eko uztailaren 27an
"KILI-KILI" Alfabetatze kanpainako sortzailea eta zuzendaria den Joxe Antonio Retolazarekin
KILI-KILI
J.A. Retolaza mintzo
Halakoren baten Joxe Antonio Retolaza harrapatu dugu. Egia esa ez da ustekabean izan. Bagenekien non aurkitu... jakineko haur idaz lehiaketa batetan mahaiko. Izan ere, horixe da, bataz beste, Retolaza jaunaren azken urteotako giroa... haurrak, umeak euskal idazlehiaketak.
Ume mailan, Euskal Herrian dugun alfabetatze kanpainarik garrantzitsu eta hedatuenetakoaren sortzaile da, KILI-KILI delakoaren sortzaile eta zuzendari, hain zuzen. Alfabetatze metodo horretaz luzaro mintzo gara ezin bestean, bere taldeko hiruzpalau gazte lekuko direlarik. Bizkaitarrak guztiok, naizen berri emaile hau ere tarteko delarik.
Zer kargu dozu KILI-KILI horretan, Retolaza?
Kargu?... "aitte", "aittitte"... zer esango nik ba...
Sortzaile?
Bai, izena, sistima, nereak dira.
Noiz sortua?
Hirurogeita seian edo. Aldizkari legez sortu neban lehenengoz.
Zer asmotan, aldizkari hori?
Umeentzat aldizkari bat izatekotan. Pertsonajea ume zan, KILI-KILI, ume izenekoa bera, euskal problema guztiekaz, euskal ardura eta kezkagaz. Asko jakin arren beti euskaraz berba egiten ebana.
Eta zer gertatu zen ba aldizkari horrekin?
Lehen zenbakia ehun aletakoa besterik ez zen izan. Baina, lasterrera, bosgarren zenbakia atera orduko 2.000 ale zabaltzen genduzen. Orduan beldurtu egin ginan, baimenik be ez genduan eta. Sasoi haretan "Euskerazaleak" elkartea sortu zan Bilbon, eta haren bitartez baimen hori eskatu genduan... gaur arte.
Zelan, gaur arte?
Ba, horixe, baimenaren zai gagozela oraindino.
Eta?
Bueno ba, aldizkaria atera ezinean, lehenbe zer-edo-zer hasiak ginan alfabetatze kanpainari ekin geuntsan indar guztiekaz.
Non hasi?
Lehenengo Bizkaian...
Eta Gipuzkoan gero?
Ez, Nafarroan, Gipuzkoan gura izan genduan, baina ez genduan topatu zeinen izenean egin Euskaltzaindira genduan, baina, sasoi haretan giro nahastua zan eta, ez genduan ezer egiterik izan. Nafarroan, ostera, "Príncipe de Viana"-ren babespean egin genduan, 1969 urte inguruan. Eta, ondoren, Gipuzkoan, Eibarko "Euskeralagunak" sortu bezain laster.
Eta Araban?
Arabakoa oraintsukoa da, iazkoa, Diputazioak berak eskatuta. Dana dala, lehenagotik be, Aramaio eta Laudio hartuak geunkazen Bizkaiko rganizazinoaren barruan.
Zenbat danera?
Ba... iaz, 19.000 inguru. Bizkaian 8.000, Gipuzkoan 6.000, Nafarroan 4.000 eta Araban bostehunen bat. Hala eta guztiz be, aurten Nafarroan batez be, asko be asko gehitu da.
Hitz gutitan, zein sistima darabilte?
"Lan eta lan" deritxogu. Hiru koaderno dira urteko. Lanen zuzentzea probintziaka egiten da. Alfabetatze metodo hau 7tik 10 urte arteko neska-mutilentzat egina dago batez be. Lehen lehen mailako alfabetatzea da.
Zein euskaratan?
Euskara errazean, jakina. Horretaz luzaro egingo neuskizu berba... Gure asmoa euskara bziza da, gaur umeak etxean berba egiten daben euskara berbera sendotu eta aberastu. Ez da euskara bat edo beste ikasi. Ondo edo txarto belarriz dakitena begiz be irakatsi baino. Berbak osorik eta esatea, nahiko zeregin da eurentzat.
Begiz ikuste horretan, ortografiaz zer?
Hatxera zatoz ezta?
Zeuk badinozu...
Bueno, hori garbi dago guretzat. Gure metodoa hauzi hori baino lehenagokoa da. Guk geuk dihardugun mailan errazago danez gero, lehengoari jarraitzen gatzaizkio. Egunen baten danok edo gehienok konforme edo, giro bat sortzen danean behintzat, ba orduan "ras", sartu eta kitto. Hori ez da problema.
Zenbat koaderno dira guztira?
Asmoa, hamabi egitekoa. Orain arte zortzi dagoz eginda, bederatzigarrena moldiztegian eta besteak asmatzeka oraindino.
KILI-KILI sortu zanean ikastolak ez zeukan gaur daukan eraginik Euskal Herrian. Ba ote dau zereginik gaur egun zure metodo horrek?
Jakina, KILI-KILI ikastolara ez doazen umeentzat sortu zan. Ikastolara doazenak, nere ustez, euskararen aldetik salbatuta dagoz. KILI-KILI ez da horreentzat, nahiz eta ikastolara joaten diran batzuek be parte hartu gura izan. Dana dala, bihar-etzi, ume euskaldun guztiak ikastolara joaten diran egunean, KILI-KILIk ez dau izango zer egiterik.
KILI-KILI metodoak lehen lehen mailan dihardu. Gorago ez ote dau joko?
Bai, zer-edo-zer egina be badago. Bigarren maila, 11-14 urte artekoentzat izango da. Hau da edaderik behinena. Sasoi horretan umeen euskara sendotzen bada betiko sendotuko dabe.
Zer litzateke bigarren maila hori?
Gramatika, baina gramatika aitatu barik, koaderno batzuen bidez, erdi jokoan, orain arte egiten dan legez, bakoitza bere euskalkian eta adinari komeni jakozen irudiekaz.
Eta hirugarren mailarik?
Baita, asmoa behintzat. Literatur testoak, , euskara baturantz...Honetaz ideia batzuk baditut. Oraindino garbi garbi ez. Baina, gainera, hori ekipo baten lana izango litzateke.
Anekdotatxorik bai ote?
Mordo bat bai! KILI-KILIri umeok bidaltzen deutsaezen kartak, iritziak, laguntza eta animoak. Gurasoen baimenik barik parte hartzen daben umeen kartak... euskarak eskolarako torpetu egiten dauala gurasoak esaten dabela eta... halakorik asko eta asko. Gurasoekaz be bat baino gehiago.
Gurasoekin?
Bai, baita... esate baterako, behin Anoetatik deitu eusten, bidaldu neutsen koadernoa bizkaieraz zegoala eta, eurei gipuzkeraz bidaltzeko. Harrituta joan nintzan bertara eta... baina honeek gipuzkeraz dira barren! Jazo zena zera zan, berbak eta aditz formak osorik irakurri behar eta... gurasoak eurak be ezagutu ez!
Danok, be, alfabetatu beharra daukagu, antza, geure Euskal Herri honetan. Tartean, ia 20.000 neska-mutil KILI-KILI gaztetxoarekin kartaz eta ariketaz harremanetan ari.
KOLDO OLAZABAL
Jose Antonio Retolaza
7

GaiezHizkuntzaEuskaraAlfabetatzeAlfabetatze
GaiezHizkuntzaEuskaraErakundeakKili-Kili
PertsonaiazRETOLAZA2
EgileezOLAZABAL1Hizkuntza

Azkenak
Orkatz Gallastegi preso politikoak EPPK utzi du

Berangoko euskal preso politikoa Zaballako espetxean dago gaur egun eta bertatik helarazitako idazkian Euskal Preso Politikoen Kolektiboa utzi duela iragarri du.


2024-12-24 | Julene Flamarique
Airearen kutsadurak 1.270 heriotza eragin zituen 2022an EAEn, Europako Ingurumen Agentziaren arabera

NO2 eta PM2.5 partikulak bezalako kutsatzaileei aurre egiteko hobekuntza planik ez dagoela salatu du Ekologistak Martxan elkarteak. Trafikoa murriztea eta airearen kalitatea hobetzeko alternatiba jasangarriak lehenestea galdegin du.


Turkiak 120 argitalpen kurdu debekatu ditu azken hiru asteetan

Editore Kurduen Elkarteak abenduaren 22an egin zuen salaketa: azken hiru asteetan Turkiako agintariek kurduei buruzko 120 liburu, aldizkari, egunkari edo bestelako argitalpen debekatu dituzte, Duvar hedabide kurduak jakinarazi duenez.


Garraio publikoa doan izango da 12 urtez azpikoentzat, duela bi urte bideragarria ez bazen ere

Garraio publikoak erdi prezioan jarraituko du datorren urtean ere, Espainiako Gobernuak bere hobarien parteari eutsiko diola iragarri ostean.


Amaya Zabarte zauritu zuten ertzainen arduradunak identifikatu nahi ditu epaileak

Realaren eta PSGren arteko futbol partidu batean larri zauritu zuten zalearen kasuan, epaileak onartu du familiaren abokatuek egun hartako bideo irudi guztietara sarbidea izatea. Oldarraldian parte hartu zuten ertzain taldeetako arduradunak identifikatzeko ikerketa ere eskatu du.


Santa Klausen ejertzito antikapitalista

Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]


Eski estazioetako festibaletan kutsadurak goia jotzen du

Elur faltak eski estazio ugari kinka txarrean jarri ditu, klima larrialdiaren ondorioz. Baina paisaiari eta naturari ahalik eta etekin ekonomiko handiena ateratzeko batzuen logikak hor jarraitzen du, eta goi mendietan musika festibal erraldoi eta garestiak antolatzea da azken... [+]


2024-12-23 | Estitxu Eizagirre
Jaurlaritzak onartu duen planaren aurka mobilizatu da EH Bizirik
“Egungo eredu kapitalista gainditzea ezinbestekoa da larrialdi ekologiko eta energetikoari aterabide bat aurkitzeko”

Gizartean gatazka sortzen duten proiektuak jai bezperetan onartzeko ohiturari jarraituz, abenduaren 20an onartu du Eusko Jaurlaritzak Energia Berriztagarrien Lurralde Plan Sektorialaren "behin behineko bertsioa". EH Bizirik-ek elkarretaratzea egin du Jaurlaritzaren... [+]


2024-12-23 | ARGIA
Hiru lagunek osatutako lehendakaritza izango du Seaskak

Erik Etxartek, Sophie Layusek eta Antton Etxeberrik osatutako lehendakaritzak ordezkatuko du Peio Jorajuria, 2019tik Seaskako lehendakari dena.


2024-12-23 | Julene Flamarique
Vidalina Morales, nekazaria eta ekintzailea
“Kaleetan gerra tankeak ikustea normalizatu dugu, gerran egon gabe ere”

Santa Marta komunitateko (El Salvador) ADES Garapen Ekonomiko eta Sozialerako Elkarteko presidentea da Vidalina Morales. “Rol horretatik harago, ingurumen ekintzailea ere banaiz, giza eskubideen defendatzailea eta emakume baserritarra; hainbat urtez borrokan egon diren... [+]


2024-12-23 | Julene Flamarique
Emakumeak nola bortxatu aholkuak partekatzeko 70.000 partaideko Telegram kanal bat atzeman dute Alemanian

Mundu osoko 70.000 gizonek baino gehiagok hartzen dute parte emakumeak nola drogatu eta bortxatu hitz egiteko txat-talde batean. Alemaniako ARD irrati publikoko bi kazetarik egin dute ikerketa urtebetez eta erakutsi dute kasu batzuetan biktimak bikotekideak, arrebak eta amak... [+]


2024-12-23 | Ahotsa.info
“HTX-k bukatzen du bere zikloa, baina oraindik daude borrokatzeko eta aldarrikatzeko motiboak”

HTX ROCK jaialdiaren azken-aurreko edizioa izanen da abenduaren 28an, eta Atarrabiako herrian ospatuko den azkenekoa, alegia.


Hegoaldean 222 milioi euro gastatu dira Espainiako Loterian, sarietan jasotakoa baino bost bider gehiago

Gabonetako Loteriaren datuak eman berri ditu Espainiako Gobernuaren menpeko Estatuko Loteriak eta Apustuak elkarteak. Horien arabera, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoan batez beste 84,33 euro gastatu ditu herritar bakoitzak, eta nafarrek, berriz, 53,38 euro, EiTBn irakur daitekeenez... [+]


2024-12-23 | ARGIA
Zaballako espetxeko funtzionarioek “ezkutuko greba” hasi dutela salatu dute zenbait presok

Hainbat euskal presok salatu duenez, Zaballako espetxezainek "ezkutuko greba" hasi dute, haien erdiak gaixotasun baja hartuta. "Ezkutuko greba honen bitartez, 'zerbitzuaren gabeziak' salatzea dute helburu, baina benetako greba bati ekin ez, eta preso... [+]


Eguneraketa berriak daude