Ultraeskuina Europako Parlamentuan eroso laketu da ekainaren 9ko hauteskundeen ostean. Alderdi eta koalizio xenofobo eta supremazistek herritar batzuen artean duten harrera gero eta beroagoak hotzikara sortu du Europa osoan: zer ari zaio gertatzen giza eskubideen ustezko sorterri gisa loriatu izan den etxeari? Analisi politikoak ez dira faltako, ezta ikerketa soziologikoak ere, baina ezin uka Europako ongizate estatuaren hondoratzea ari garela ikusten zuzen-zuzenean, eta erorketa handi horren dardarizoek garai bateko mamuak esnatu dituztela.

Etxebizitzarekin gertatzen ari dena da horren erakusle. Krisia ez da Zarauzko Malekoiko, Donostiako Mirakontxako edo Iruñeko Alde Zaharreko kontu bat. Euskal Herriko geografia osoari eragiten dion zerbait da aspaldidanik, eta orain, gizarteko sektore guztietara hedatu den problema handi bat bihurtu da, ez gurean bakarrik, baita Europako beste herrialde askotan ere. Eurostat agentziaren arabera, 2010etik 2022ra etxebizitzak batez beste %47 garestitu dira eta alokairuen prezioak %18 egin du gora.

Datu hori ekarri du gogora Jon Henleyk The Guardian-en, baita beste datu batzuk ere, adibidez: Alemanian bost familiatik batek bere soldataren bi heren gastatzen ditu etxebizitzaren alokairuan, eta Europako hiri askotan etxebizitza sozial bat lortzeko itxaronaldia hamar urtetik gorakoa da. “Hamarkada askotan egosten egon eta gero, higiezinen krisia gainezka ari da Herbehereetatik Portugaleraino, Greziatik Alemania eta Britainia Handiraino. Alokairuen prezioak izugarri igo dira, eskuragarritasunak nabarmen egin du behera eta etxebizitza arazo politiko bat bihurtu da”, dio egunkari britainiarreko Europako korrespontsalak.

Krisi horrek ondorio katastrofikoak dakartza. Adibidez, emantzipatu ezin diren gazteen heinak gora egiten jarraitzen duela irakurri dugu Naiz.eus-en, Eurofund erakundearen datuei erreparatuta –azken bost urteetan %3 egin du gora gurasoekin bizi diren 25-34 urte arteko gazteen kopuruak–. Baina beste ondorio askoz kezkagarriago bat badakar: faxismoak kox-kox jo du Europaren atean, etxebizitzaren krisia aprobetxatuta.

Henleyk koiuntura horren gako batzuk eman dizkigu The Guardian-en: “Etxebizitzak ultraeskuinaren laguntza-motore izateko ahalmena du, immigrazioaren gaiak bezainbeste”, ohartarazi du. Fix Europe’s housing crisis or risk fuelling  far-right, UN expert warns (Edo arreglatu Europaren etxebizitza krisia edo arriskatu ultraeskuina elikatzera, NBEko adituen abisua) artikuluan Nazio Batuen Erakundeko etxebizitza eskubidearen errelatore Balakrishnan Rajagopalen hitzak jaso ditu kazetariak. “Etxebizitza krisiak jadanik ez die eragiten soilik diru-sarrera txikiak dituzten pertsonei, immigranteei edo guraso bakarreko familiei, klase ertainei ere eragiten die. XXI. mendeko arazo soziala da”, azaldu du Rajagopalek.

PVVk (Askatasunaren Aldeko Alderdia) aisa irabazi zituen Herbehereetako bozak pasa den urtean, islamofobo batek gidaturik: “[Etxebizitzaren] arazoa boto-emaileen kezka nagusienetako bat izan zen hauteskunde horietan”, nabarmendu du Henleyk eta gauza bera gertatu da Portugalen, eskuin muturrean kokatu daitekeen Chega alderdiak hirukoiztu egin baititu emaitzak etxebizitzaren gaiari kosk eginda.

Alemanian duela gutxi egindako ikerketa akademiko batek alokairuaren hazkundea eta eskuin muturraren gorakada lotu ditu –ez du halabeharrez immigrazioaren kontrako jarrera garbirik egon behar, askoz sotilagoa da mezua–. Rental Market Risk and Radical Right Support (Alokairuaren merkatuaren arriskuak eta eskuin muturrari babesa) izeneko ikerketa interneten dago kontsultagai eta haren egileetako bat den Oxfordeko Unibertsitateko Tarik Abou-Chadirekin hitz egin du The Guardian-eko kazetariak.

Alemaniarako Alternatiba (AfD) hartzen ari den indarraz galdetuta, “estatusa galtzeko beldurra” faktore giltzarria dela dio ikerlariak: “Mehatxu eta ziurgabetasun ekonomiko ugariz osaturiko multzo handiago baten parte da etxebizitza, antsietatea elikatzen duena”.

AfDren igoeraren zati handi bat, gune urbanoetatik harago, landa eremuetan ere gertatu dela konturatu da Abou-Chadi, hain justu alokairuak baxuen mantendu diren tokietan. Nola da posible? “Igoeraren arrazoia ez dira benetako zailtasunak bakarrik, atzean dagoen kezka ere bada: estatus soziala eta ekonomikoa mehatxaturik egotea”, ondorioztatu du.

1980ko hamarkada: dena salgai

Merkatu laboral prekarioarekin batera, hirigintzaren garapen baztertzailea bihurtu da faxismoak Europan koska bat gorantz egiteko behar zuen beste makulua, horrek dituen “inplikazio politiko garrantzitsuekin”, azpimarratu du Abou-Chadik bere ikerlanean.

Ondo letorkiguke, beraz, begiratzea zer egin dugun, azkeneko urteetan ez bada hamarkada luzeetan hirigintza “jasangarria” deituriko horrekin. Donostian maiatzaren 26an kalera irten ziren zientoka lagunen aldarrikapenak ez dira debaldekoak: hiria “salgai” jarri duten horien aurrean beste eredu bat eskatzen dute, hotelak, etxebizitza turistikoak eta culinary-ak edozein bazterretan egiten utzi beharrean. Badakigu gentrifikazioa ez dela Donostiako joxemaritarren arazo bat soilik, beste hiri eta herri askotara ere iritsi den fenomeno global bat da, eta badu esplikazio bat azken 40 urteetako neoliberalismoan.

“Europak 1980ko hamarkadako Kool-Aid-etik edan zuen”, dio Balakrishnan Rajagopal NBEko errelatoreak The Guardian-en. Goxoki bizigarri horren antzera, merkatua borborka ari zen garaiez mintzo da, thatcherismoa indartu eta politika sozialak ahuldu zirenekoaz. Bere ustez, higiezinen krisia sortu da “etxebizitza tratatu delako saldu eta erosi daitekeen beste edozein ondasun bezala”. Estatuak planifikatzeari utzi zion, pentsatuz merkatuak egingo zuela dena… “Baina merkatuek benetan euren burua baino ez dute zaintzen”, dio.  

Margaret Thatcherrek lelo pozoitsu bat asmatu zuen: herritarrek etxebizitza “erosteko” eskubidea zutela. Horrela, politika publikoen bidez kudeatzen zena eta oinarrizko eskubidea behar lukeena, finantza merkatuen eskuetan geratu zen. Bere atzetik joan ziren Europako gainerako ia herrialde guztiak. Lau hamarkada geroago, estatuek ezin dute etxebizitza duina bermatu herritar guztientzako, eta PVV, Vox edo Le Penen RN bezalako alderdiek migratzaileei egozten diete errua, errazagoa zaielako ezer ez duena jomugan jartzea, beraiekiko hain desberdinak ez diren elite neoliberalekin etsaitzea baino.