Espoliaziorako gerraren hasierako beste bide bat harpidetza eta diru-ekarpen publikoak egitea zen. Boluntarioak frontera joaten zirela-eta, haien aldeko funtsak biltzea zen suskripzio horien helburua, eta horretarako prentsa frankistak dirua ematen zutenen izen-abizenak argitaratzen zituen –dirurik ematen ez zutenak seinalatzea zen metodo horren funtzio nagusia noski–. Presiorako tresna garrantzitsua izan zen: “Izan gaitezen eskuzabalak Espainiaren alde dena ematen duten gure anaiekin”, aldarrikatzen zuen Diario de Navarra-k uztaileko irakinaldian. Egunkari horretan kaleratutako iragarkien azterketa eginda, Cesar Layana ikerlariak kalkulatu du Nafarroan gutxienez 5.000.000 pezeta jaso zirela modu horretan.

Dirutan edo espezietan, berdin zuen, denak balio zuen Espainiaren alde. Hala, Altxor Nazionalak ere urrezko eta zilarrezko bitxiak bildu zituen erruz. “Atzoko egunean Gipuzkoako Diputazioaren Ogasunean objektu hauek jaso ziren…”, hasten du suskripzioen artikuluetako bat Unidad egunkari falangistak 1936ko urrian, lurralde hartan fusilatze masiboak egiten ari ziren bitartean: honoko alargunak bi urrezko orratz, lau kate, medailoi bat, zilarrezko txanponak, kateorratza, baita arrosario bat ere; halako familiak eraztunak, txanpon amerikar bat, pospolo kaxa eta gurutze bana, denak urrezkoak…

Diru eta altxor hori guztia ez zen beti behar zuen tokira iristen eta asko ziren poltsan eskua sartzen zutenak, Franco-Polo familiatik hasita. 2019an El Mundo-k publiko egin zuen espainiar diktadorearen testamentua, 1968. urtean idatzitakoa, eta hor jartzen duenez bere emazte Carmen Polo zein alaba Carmen Francorentzat 28 milioi pezeta utzi zituen herentzian. “Nola da posible 1935ean 2.400 pezeta –egungo 6.400 euro– kobratzen zituen Francok, kopuru hori pilatu ahal izatea?”, galdetzen dio bere buruari Joan Esculies kazetariak Sapiens aldizkariaren azaroko zenbakian. Altxamendua gertatu eta hamabost egun besterik igaro ez zirenean “jadanik 34 milioi pezetako fortuna zuen”, dio artikulu berean –gaur egun 81,2 milioi euro lirateke–. Angel Viñas historialariak emandako datuak hartu ditu aintzat horretarako.

Viñasek La otra cara del caudillo (“Caudillo-aren beste aurpegia”) liburua idatzi du eta hor azaltzen du Francoren lehen diru-iturrietako bat, hain zuzen, herritarren harpidetza edo “suskripzio nazionalak” izan zirela, praktika irregularrak erabilita. Ustelkeria muturrera eraman zuen, adibidez, Kafe operazioa izenekoarekin: Getulio Vargas brasildar diktadoreak oparitutako milioika tona kafe-bihi beretzat hartu eta saldu zituen.

Armagintza enpresetan ere bai

Baina francotarren ondasunak soilik paper puska batean jartzen duena direla pentsatzea inozoegia  litzateke: generalísimo-ak industria kimiko naziarekin erlazionaturiko enpresetan akzioak zituen eta Industriako Institutu Nazionala ere erabili zuen sare horretaz baliatzeko. Unión Española de Explosivos (UEE) enpresan milioi erdi pezeta zuen akziotan, “dinamita” asmatu zuen Alfred Nobelek, munduko sari ezagunenei –tartean Bakearen Nobel saria– izena jarri zien berak Galdakaon sorturiko Sociedad Española de Dinamita lantegiarekin fusionatua, eta egun MaxamCorp dena.

Lehergailuen multinazional hori da euskal eta espainiar oligarkiaren habia nagusietako bat –Del Pino familiarena edo Santiago Bergareche Vocentoko presidentearena adibidez– eta arabar jatorriko Expal SA adarraren bidez munduko gatazka armatu ugaritan zikindu izan ditu eskuak. 2022an Rheinmettalek erosi zuen Expal, pasa den urrian Israel Gaza sarraskitzen hasi orduko burtsan dirutza irabazi duen alemaniar multinazionala, Leopard tanke famatuen ekoizlea.   

Higiezinetan ere ez zen motz geratzen bibotedun agurea, Sapiens-ek zerrenda argitaratu du eta bertan daude Meirasko Pazoa, Canto del Pico jauregia eta beste txalet eta etxalde ugari Marbellan, Madrilen, Guadalajaran, Miamin eta Rabaten. Bere garaian etxe horiek 26 milioi pezeta balio zuten, gaur egun auskalo. Hori gutxi balitz, badakigu Filipinetan 23.000 hektarea landa-lur zituela Francok, iraganeko esklabista handien itxurak egin nahian akaso. Mariano Sánchez Solerri irakurri diogu hori Los Franco SA liburuan, baina kazetariak dio ezinezkoa dela ondasun horien balioa zein den jakitea, apenas dagoelako frogarik.

Laburbilduz, Paul Preston hispanista ezagunak dio bere fortuna osoa 400 milioi eurora iritsi zitekeela.

 [Artikulu hau Espoliazio frankista LARRUN gehigarriaren parte da]