24 orduko bonbardaketa nahikoa izan da irailaren 19an Azerbaijan boteretsuak Nagorno Karabakh –Artsakheko Errepublika ere deitua– mapatik borratzeko. 2020ko 44 eguneko gerra odoltsuan hasitako lana errematatu du Ilham Aliyeven gobernu azerbaijandarrak Baku hiriburutik. Urtarrilaren 1etik herrialdea ez da existituko, ez politikoki, ezta biztanleriari dagokionez ere, kasik ez baita armeniar bakar bat ere geratzen Europako azkenaldiko exodo handienaren ostean: 100.000 lagun baino gehiagok utzi dute euren etxea, Armeniarantz doan auto-karabana amaigabean.

Azerbaijandarren erasotik egun batzuetara, BBC irrati-telebista kate publiko britainiarrak zioen "armeniar etniako kazetari bat autoen buxaduraz informatzen" ari zela mugan. Albistearekin batera datorren bideoan klikatuz gero Siranush Sargsyan ageri zaigu errepide ertzean, Stepanakerteko –Nagorno Karabakheko hiriburua– blogari ezkertiar independentea: "Ikusten duzuen bezala oraindik harrapatuta gaude bidean. Exodo hau jasanezina da, ez soilik psikologikoki, baizik eta jende asko bere bizitzan hirugarren aldiz bilakatuko delako errefuxiatu. Jada 16 ordu daramagu errepide honetan, eta ez dut uste 24 ordutan mugara iritsiko garenik. Jende bat ondoezak jota dago edo konortea galtzen ari da, gaixotasunak dituzte eta ez dago sendagilerik. Zenbaitek atzera egin behar izan dute euren senideak artatzeko".

Azerbaijan eta Armeniaren arteko gatazkak sorturiko ebakiduraren barrutik hitz egiten digu Sargsyanek. Baina hobe genuke gainerako kazetariok bere SOS deia duela bederatzi hilabete entzun izan bagenu, Nagorno Karabakheko blokeoa hasi zenean, eta ez orain.

2022ko abenduaren 12an militar azerbaijandarrek –ingurumenaren aldeko aktibistez mozorrotuta– Latxingo pasabidea itxi zuten, Karabakh Armeniarekin lotzen duen errepide bakarra. Bertatik egunero 400 tona elikagai eta material garraiatzen zen, eta ondorioz milaka armeniar hilabete luzetan oinarrizko beharrizanik gabe utzita (gasolioa, gasa, esnea, botikak, konpresak...) triskantza handia eragin du blokeoak.

ARGIAn aspaldiko lagun eta kolaboratzaile dugun Karlos Zurutuzak ezin hobeki laburbildu du herrialde menditsu horretan gertatzen ari zenari munduak egin dion ezikusia: "Nagorno Karabakh, edo zergatik kazetaritzak ez duen ezertarako balio berandu iristen denean", izenburua jarri dio Jot Down aldizkariko artikulu bati. Alegia, tokiko kazetariek eta armeniar diasporak etengabe jo zutela hedabide nagusietako atea, baina alferrik, eta pasa den abuztuan NBEk Azerbaijan ohartarazi zuenerako eragiten ari zen krisi humanitarioaz, berandu zen.

Garbiketa etnikoaren estrategiari jarraiki, erasoa hasi baino egun batzuk lehenago ireki du Latxingo muga Bakuk, herritarrak tropelean irten daitezen herrialdetik: "Uste dut azeriek armeniarrei irteten utzi badiete sudurrak eta belarriak moztu gabe (hori lehenago gertatu da), munduak, berandu bada ere, begiak haien gainean dituelako izan dela –dio Zurutuzak–. Lehenago blokeo horren gainean jarri izan balitu, agian Baku ez zen bonbardatzera ausartuko. Inork ez du begiratzen krimena egiten duzunean. Nahikoa da hiru urte atzera egitea horretaz konturatzeko".

Genozidioaren mehatxupean

Nagorno Karabakheko gatazka 1990eko hamarkadatik dator, Sobietar Batasunaren desegitearen testuinguruan. Lehen gerra hartan –gutxienez 30.000 hildako eragin zituen– armeniarrek garaitu eta lurraldea bereganatu zuten; orduan gertatu zen bi herrien arteko lehen bereizketa handia, lehen exodoa batera eta bestera. Gero 2020ko gerra laburra gertatu zen, baina urte hartako irailean hedabideak okupatuegi zeuden AEBetako hauteskundeekin eta COVID-19aren olatu berriarekin.

Gas erreserbekin lortutako diruaz gizendu den Azerbaijango armada modernoak etengabe  bonbardatu zituen Stepanakert eta inguruak, eta Nagorno Karabakhen bi herenez jabetu zen Baku. Zapaltzea geratzen zen heren bakarra gosez eta hotzez desagerraraztea izan da bere hurrengo jokaldi siniestroa.

Siranush Sargsyanek hainbat hedabide ezagunetan kolaboratu izan du, CNN, OpenDemocracy, edo Newsweek, esaterako, eta azken urtean Nagorno Karabakhen bizi izan duten blokeoaz artikulu eta elkarrizketak irakurri dizkiogu The Armenian Weekly astekarian, Nueva Revolución atarian, edo gertuago, AraInfo Aragoiko egunkari digital librean.

"Antibiotikoak, antipiretikoak, bularreko haurrentzako medikamentuak, elikagaiak, fardelak eta gaixo kronikoentzako botikak falta dira", zioen abenduan blokeoa hasi zenean, farmazialari batekin hitz egin eta gero. Uztaila iristerako nahigabeko abortuen kopurua hainbeste handitu zen, ezen "aurreko urtekoaren hirukoitza dela", ginekologo batek kontatu zionez. Hala ere, bere esanetan blokeoaren alderdi gogorrena psikologikoa izan da: "Gure jendea ohituta dago gabezia materialetara, baina orain batez ere genozidioaren mehatxupean bizi gara".

Beste blokeo batez ere mintzo da kazetaria: 2020ko gerra ostean eta, are gehiago blokeoarekin, nazioarteko kazetariei Nagorno Karabakhera sartzea eragotzi eta sorturiko informazio hutsuneaz. "Hori izan zen ni idazten hasteko arrazoia, hemen gertatzen ari dena kontatzeko".

Orain Sargsyank jarraitzen du X sarean armeniarren exodoaren berri egunez egun ematen. Bere azken txioan amona baten irudia zintzilikatu du: "Azerbaijandarren bederatzi hilabeteko gose-setioak iraun bitartean, 90 urteko Aneskhak helburu bakarra izan du: bere semea berriz ikustea. Inbasioaren ostean Gorisera iritsi da, Armeniara, eta urtebetean lehen aldiz besarkatu ahal izan du semea. Gero bere besoetan hil da".

Nagorno Karabakh desagertuta, Kaukasoko joko taulan erortzen hurrengo pieza Armenia izango dela uste du askok. XX. mende hasierako armeniar genozidioari buruzko aipuak ez daude soberan. Nikol Pashinianen gobernuak Errusiarekiko hasitako urruntzeak eta Europako mendebaldeak duen gasarekiko menpekotasunak egoera geopolitikoa aldatu du. Azerbaijanek hori baliatu dezake arreba-anaiatzat duen Turkiarekin hitzez ez ezik –azerbaijandarrak turkiera hiztunak dira– lurrez ere lotzeko. Horretarako Nakhitxevan esklabea banatzen duen Zangezurreko pasabide armeniarra bereganatu dezake. Nora begiratuko dugu oraingoan herritar eta kazetariok?