Nola esplikatu ditzakegu ekaineko matxinadak?

Kontingentzia eta arrazoi estrukturalak ditugu matxinaden oinarrian. Bistan da, bideo hori daukagu, milioika gara ikusi izan dugunok. Argi gelditu da [Nahelen atxiloketan] ez zegoela obeditzeko errefusarik, ezta zilegizko defentsarik ere. Poliziaren hilketaren bideoa oso laster zabaldu zen sare sozialei esker, eta baliteke hori izatea 2023ko jazarraldien berezitasuna, 1976-1977 urteez geroztik izandako matxinadekin alderatuta. Aldi honetan ezin izan dute Estatu-gezur batean oinarritu botere publikoen eta jendartearen erreakzioa, 2005ean Zyed Benna eta Bouna Traoreren hilketekin erran izan zuten bezala.
Harridura eragin du, bideoak, gainera, areagotu duena. George Floyden kasuarekin konparatzekoa da, zeinetan ageri den hilzorian, zortzi minutu luzez. Nahiz eta nazioartean dimentsio handiagoa eduki Floyden kasuak, kausa berek efektu berak ondorioztatu dituzte. Gazteria/Polizia harremana okertuz doa auzo popularretan. Kontrol diskriminatzaileak eguneroko ogi dituzten testuinguruan, eta Poliziaren hilketa eta gehiegikeria andana bizitu ondoren, Nahelen heriotza izan da sua piztuarazi duen txinparta. Mezua argia dute: nahikoa da!

Badakigu zailtasun sozialak metatzen zaizkiela auzo horietakoei. Arazo horien dimentsio etno-arraziala ere hor da. Ghettizazioa, arrazakeria sistemikoa eta instituzionala, Poliziak bideratzen ditu, baina bestelako instituzioek ere, eskolak batik bat. Goitik bideraturiko arrazializazio gisa bizi dute beraien esperientzia soziala bertako anitzek: ez dira gainerateko herritarrak bezalakoak eta instituzioek –hau da, Estatuak, Errepublikak– eta komunikabideek eraikitako identitate etno-arrazialari (edota erlijioso) mugatuak dira etengabean. Azken 40 urteetan identifikaturiko eta azterturiko osagai horiek guztiak elkarturik, lehergarri bihurtu zaigu egoera. Ez da batere harrigarria.

Pankarta batek hunki ninduen, arras ongi laburbiltzen digulako egoera: “Zenbat Nahel ez dira filmatuak izan?”. Kontua ez da bideoaren papera goraipatzea, baizik eta ohartaraztea adin txikiko anitz identifikatu direla Nahelen hilketan; haiek ere kontrolatuak direlako noiznahi, nahiz eta droga-ekonomiaren parte ez izan eta eskolan ibili. Errealitatea biziki konplikatua dute, eta horrelako hilketa bat gertatzen denean, bat-batean eguneroko hori jasanezina bihurtzen zaie.

Konfinamenduaren ondorioa ere kausitu dezakegu azken matxinadetan. COVID 19-aren biharamuneko lehenak izan dira. Biziki gogorki bizitu zuten pandemia garaia, zigor hirukoitza pairatu zutelako: lanerako lehen lerroan ziren, arrisku gehien hartzen zutenak ziren, eta aldi berean, horiek ziren kontrolatuak, atxilotuak eta zigortuak.

Zein da matxinada horien zentzua?

Matxinada bat herri altxamendu espontaneoa da, antolatu gabekoa, Robert hiztegiaren arabera. Hor ditugu, Antzinako Erregimeneko emozio handiak edo gosearen matxinadak adibidez. Testuingurua ezberdina izanik ere, logika berak funtzionatzen du heriotzaren matxinada horietan, hau da, Poliziaren homizidioek eragindakoetan. Istiluak beti dira haserrearen, amorruaren, ezintasunaren, injustizia sentimenduaren adierazpena. Apurketak badira, sua pizten da... eta Poliziari jaurtikitzen zaizkio harriak, hain zuzen, haserrearen kausa izateaz gain, Estatuaren beso armatua delako. Baita ez-entzunarena egiten duen hipokrisia sozialarengatik ere. Martin Luther Kingek zioen 1967ko diskurtsoan “jendartean entzuten ez direnen hizkuntza da matxinada”.

Sekuentziak badaude matxinadetan: lehenik, emozioarena, herrarena, ulertu ezinarena, injustiziagatik. Beste mugimendu sozialei alderatuta, haserre hori pelikula-mutua da, deszifratu beharrekoa. Alabaina, sinplea da: ez obeditzeagatik poliziak tiroz hiltzeak erran nahi du Nahelen biziak ez duela beste 17 urtekoena bezain bat balio. Beste horiek hobe sortu ziren, bizi maila ertain edo altuko auzoetan dira eta ez dira migratzaileen ondorengoak. Erraz eskuragarri dituzten eraikin publikoen hondaketa dugu ondotik. Matxinada tokian-tokikoa da. Ezohikoa da metropolien zentrora joatea suntsitzeko. Eskuragarri den horrek erranahi sinbolikoa du, botere publikoa errepresentatzen duelako, beren aurkakotzat, arrazistatzat, xenofobotzat, baita islamofobotzat ere daukatena. Adierazgarria da andeaturiko edota lapurturiko komertzioen eta instituzioen mapa: ez dute lekuko komertzio ttipia lapurtzen.

Nola esplikatu lapurketak, aitzinekoekin alderatuta berritasun izan direnak?

Bai horrela da, beste fase batean sartu gara, lapurketena. Oroitarazi dezagun Ingalaterran (2011) edo AEBetan (Los Angeles 1992) ez bezala, arras bakanak direla Frantzian. Ezagutzen dudan salbuespen bakarra Vaulx-en-Velin-ekoa da, 1990ean, lapurturiko eta erretako zentro komertzialarekin. 2023an lapurketak egon dira, auzoetan eta auzoetatik kanpo ere. Herritarrak harriturik gelditu dira, Pariseko ala Marseillako denda handien lapurretekin. Hipotesia bikoitza dut fenomeno atipiko hori azaltzeko. Batetik, gazte matxinatu batzuen profesionalizazioa dugu –auzokoen artean txikiak izendaturikoak–, bereziki motibatuak eta antolatuak azaldu zaizkigunak. Baina bestetik, une batean eragileak aldatzen dira, eta bando edo talde batzuentzat ustegabeko aukerak dira matxinadak eta uneaz baliatzen dira dendak lapurtzeko. Baina, horri dagokionez ere, harrigarria al da? Mutil eta neska gazte horiek ere kontsumo-jendartearen parte dira. Etengabean goraipatzen dizkiegu alde onak, baina ondasun horiek eskuratzeko bidean hamaika traba dituzte normalean. Denboran lotuak dira matxinadak eta lapurretak, baina egileen, egin moldeen eta antolaketa moduen artean haustura handiak ere badaude. Matxinadaren sekuentziazioa egin beharra dago, guztia zaku berean ez sartzeko eta arretaren norabidea modu hipokritan ez aldatzeko. Lehen egunean, enpatia zen nagusi; bigarrean, “hara kale borroka berriz dator”; hirugarrean, lapurretak; eta laugarrenean, gurasoei zuzentzea, Dupond-Morettiren abisuari segi, beren haurrak zaintzen ez dituzten gurasoei 30.000 euroko isuna bideratuz. Soaren lekualdatze horren petzero izan behar ote gara? Ez dut uste.

Zer diozu komunikabideek egindako jarraipenaz?

Amnesia kolektiboak nau harritzen. Oso laster ahazten da dena. Irudiak, komentarioak, analisiak, inkestak, kridaren oihartzunak… guztia bada, eta hortik gutxira dena doa ahanzturara. Ondoko jazarraldira arte. Atentatu terroristei ala COVID 19-ari dagokienez, berdina gertatu da. Matxinaden historia? Ez da existitzen. Soziologo eta ikerlariek ondorio, arazo, aterabide berak errepikatu behar dituzte aldi oro. Goizegi hil zitzaigun lankide eta adiskide Didier Lapeyronniek zioen: “Sei urtero elkarrizketa berdina egiten dut”. Hala ere, “bortizkeria handia” salatzen duten komunikabide handien homogenizazioaren ondoan, Mediapart bezalako komunikabideak ere baditugu. Terrenotik egindako kazetaritzari esker lortu daiteke irakurketa polizialean oinarrituriko eskuin-muturraren eta muturreko eskuinaren diskurtso eroa gezurtatzea. Orohar, auzo popular horietako eragileak, eta batez ere militanteak ikusezin bihurtzen dituzte. Lehen lerroan direnei ez zaie mikrofonoa luzatzen. Alta, badituzte gauzak errateko. Baina ez dira entzuten, ez zaie hitza ematen, ahotsik gabekoak bihurtzen dituzte.

Zer parekatu daiteke 2005eko matxinadekin?

Lehenik eta behin, immigrazio post-kolonialaren ondoko pertsona baten heriotza dugu bietan, Poliziarekilako interakzio batean eta baldintza arraroetan gertaturikoa. Testuingurua ere bai. Bietan dugu Poliziaren tentsioz, kontrolez, interbentzio bortitzez eta presioz beterikoa testuingurua. Ongi ulertu behar da fama txarreko auzo horietan Polizia dela Estatuaren azken ordezkaria, baita bakarra ere, zerbitzu publikoak desagertuz joan zirelako poliki-poliki. Doi bat estrapolatuz, erran nezake jomuga sinboliko bihurtu dela Polizia, gazteen artean zentzua galdu duten bestelako jomugak ordezkatuz –klasearen etsaia, burgesia, patronala–. Arrazoiak dituzte: ez dute lan esperientziarik edota kontratu txikiak dauzkate. Auzo popularretan etsaia Polizia da, Estatuaren ordezkaria dena, eta Poliziarentzat gazte horiek jendailak dira, kaltegarriak. Bien artean ez dago mediaziorik, gerran daude. Zabalpena da hirugarren antzekotasuna. Motelagoa lehenean, biziki zalua bigarrenean, baina tokian-tokitik maila nazionalera pasa dira biak.

Zein bilakaera espero dezakegu?

Hainbat eragile politikok, sindikalistak eta ikerlarik Polizia erreformatzeko proposamenak landurik dituzte, azkenean, hori delako gaia. Baina, errealitatetik arras urrun dago Gobernua, ez du egoera lasaitzeko urrats bakar bat ere bideratu, ez bada gehiengoan diren Polizia-sindikatuei loreak banatzea. Horregatik, nire beldurra da ondoko hilketan berriz ere piztea sua. Nagusiki arrazoi politikoengatik, badirudi ezinezkoa Polizia erreformatzea. Inguruko herriekin alderatuta begibistakoa da aldea. Obeditzea errefusatzeagatik 20 hildako izan ditugu 2020az geroztik; Alemanian hamar urtez bakarra dute. Gurean statu quo-a da garaile, edo hobeki erran arazoari ez begiratzeko jarrera: arma hilgarrien edo LBD gisako hilgarritasun ahuleko armen erabilpenaren zabalkundea, kolpatuak, inpunitatearen kultura, arduren ez hartzea –eta hori sistemaren goi mailatik hasita–. Hori horrela ondoko drama arte. Ikusirik Poliziaren eta Frantziako jendartearen zati bat lepenizatzen ari dela [Le Penen aldeko bihurtzen], kontrolatu gabea dirudi egoerak. Ezkorra naiz geroari begira.

Alta, Poliziari buruzko eta bere arrazakeria sistemikoari buruzko txostenak publikatu ditu Eskubideen Babesleak. Lan bikaina egina izan da, aterabideak atzeman nahian, berez ez litzatekelako fatalitatea izan beharko. Poliziaren erreformatzeaz ezin da mintzatu eta horrek berak boterearen hauskortasuna islatzen digu. Botereak bere Poliziari esker zutik jarraitzen duela erratea ez da erabat absurdoa, nahiz eta, paradoxikoki, azken hori ez duen gehiago meneko. Eztabaida publikoa oso polarizatuta dago Frantzian: polizien alde direnak, diotena immigrazioa dela matxinaden benetako kausa; eta berez aurka direnak, laxoak, aukera errepublikarretik arras baztertuak direnak, nahiz eta proposamen interesgarriak ukan. Biziki zaila da polarizazio horretan kokatzea, diskurtso kritiko orok duelako diskurtso erreakzionarioa elikatzen, eta alderantziz, komunikabideetako etengabeko desinformazioak erradikaltasuna elikatzen duelako. Anitz ikasi dezakegu Frantziatik haratago jarriz soa. AEBetan egon da eztabaida: Polizia armagabetu behar ote da? Diru gutiago bideratu behar ote zaio? Gehiago kontrolatu behar dea? Armamenduaz ere gogoetatu dezakegu. Guztiek berdin armatua izan behar dute ala gazteenek, guti edo gaizki formaturikoek –eta eremu gogorrenetara bideraturikoek– gutiago? Inpedendentea den egitura bat jarriko al dugu segipena egiteko? Hiltzeko baimena ematen dien 2017ko legeaz hitz eginen dugu? Arazoa da Poliziaren instituzioak ez dituela erreforma horiek nahi, daukanari lotzen zaiola fermuki, dauzkan sostengua ala etsaigoa maneiatuz.

Gainera, exekutiboak geroz eta neurri liberal gehiago hartzen ditu. Argi geratzen ari zaigu 2016az geroztik. Botere politikoak polizien beharra du, eta Alliance bezalako sindikatuekin kogestioan ari da, herritarren haserre legitimoaren eta demokratikoaren gainetik pasaz aitzina egiteko. Azken matxinadetan polizientzako estatutu berezia galdetu zioten sindikatuek, auzibideetarik dispentsatuak izateko gisan. Ikertzaile, biktima, lekuko eta orain epaile? Demokrazian gaude ala erregimen autoritario batean? Maiz entzuten dugu Le pen helduko zaigula ondoko presidentzialetan. Baina, jakin Polizia-sindikatuen eta Barne ministerioaren arteko kogestioarekin aro aurre-faxista batean garela, nahiz eta horrelakorik ez duten aitortu nahi. Ukapenean izan ordez, ondoko herriei begiratzen ahalko genieke. Alemanian, adibidez, giroa baretzeko estrategian daude. Hainbat pista daude, baina Frantziako polarizazioak ez digu ahalbidetzen.

Elkarrizketari osagarri, "Arrazakeria Frantziako Polizian: izaera sistemikoa aitortu ezinean" erreportajea.