Estreinaldiko urduritasun eta tentsioa pasata, Eulizakuaren zarata antzezlan herrikoiaren parte diren Maitane Barrenetxeak eta Arantxa Arrietak penaz baina asebeteta azaldu diote ARGIAri “bukatu” dela. Ekainaren 15ean eskaini zuten antzezlanaren lehen eta azken emanaldia, 30 lagun inguruko talde “amateurrarentzat” konplexua delako saio gehiago egitea. Antzerkia bukatu da eta prozesua itxi dute; aldiz, ireki dira hainbat zirrikitu ikus-entzuleengan.

“Duela urte batzuk, indarkeria matxistako eraso batzuen kudeaketarako prozesu komunitario bat abiatu genuen. Prozesuan zehar landutakoak hernaniarrekin eta herritarrekin modu zabalagoan partekatzeko asmoz sortu da antzerkia egitearen ideia”, zioen antzezlanaren iragarpenak. “Antzerki hau ez da oso ohikoa” esanez hasi zuten emanaldia publiko artetik irten ziren antzezleek, eta halaxe izan da, ezohiko elementu ugari baititu Eulizakuaren zaratak. Hasteko, eraso matxisten kudeaketa prozesua antzerki bidez ixtea bera berritasuna da.

Berrikuntza da, halaber, aktoreak ez diren hamabost hernaniar, adin, genero eta inguru desberdinetakoak, oholtza gainean ikustea. Prozesuan parte hartu duten horiek berak dira antzerkia prestatu eta gorpuztu dutenak, eta helburu izan dute herritarrei hausnarketara bultzatzea, eraso matxisten aurrean izaten duten jokabideen gainean: “Eraso bat dagoenean mina dago, baina herriaren erreakzioak min handiagoa sor dezake, berbiktimizazioa eragiten du”. Komunitatearen papera ekarri dute erdigunera. Txutxumutxuek sortzen duten mina plazaratu nahi izan dute eta adierazi noraino iristen diren herrian egiten diren komentarioak, batik bat prozesuko kideei eta mugimendu feministakoei zuzendutakoak.

Txutxumutxuen zarata

Obraren hasieran eulien burrundara desatsegina entzuten da, ikus-entzuleak urduri jartzeko bezainbeste irauten duen denbora tartean. Antzezleak saiatzen dira zarata hori isilarazten, baina taldean batu arte ez dute lortzen eulia hiltzea. Publikoan tentsioa eragiten du eszenak, gainerako esketxek bezalaxe. Finean, antzerkiko protagonista da "laugarren pareta" deritzona, hau da, oholtzatik kanpo dagoen publikoa. Hortik izenburua, Fleabag seriean darabilten kamerari hitz egiteko teknika oinarri hartu, eta itzulpen propioa egin diote: Eulizakua.

"Laugarren paretari" zuzenean hitz egiten diote beste esketx batean, airean utzitako galdera potoloak banan-banan botata: “Albisteetan ageri diren erasoak bakarrik dira eraso? Eraso bat jasaten dudan aldiro salatu behar dut? Zenbatetan ikusi dut eraso bat? Zergatik kostatzen zaigu hainbeste erasoez hitz egitea? Zenbatetan egin dut zerbait nire lagunen bat tartean dagoenean? Zer da eraso bat?”. Arrietak dioenez, uste dute lortu dutela jendearen “botoiren bat ukitzen”, eta ikusle batzuek esan diote egunetan “digeritu beharreko edukia” zela taularatutakoa. Eskertuta dago izandako harreragatik eta emanaldiaren egunean sortutako giroagatik.

Harridura ere piztu die izandako erantzunak eta aretoko argiak piztutakoan ikusitakoak: “Guk hain landuta geneukan gidoia, umorez lantzen genuela, eta ondo pasa genuen momentuan. Horregatik, ez nuen espero amaieran ikusitako malkorik, ezta jendearekin hainbeste konektatzerik ere”, aitortu du Barrenetxeak. Jendea hunkitzea baino, deserosotasuna sortuko zutela uste zuten.

Herritarren ispilua

“Batzuk oso islatuta sentitu dira, eta guk hori bilatu dugu, Hernanin girotzea eta egunerokotasunean dauzkagun egoerak antzeztea, eta ispilu izatea”, berretsi du Arrietak. Obraren hasieran lagun talde bat trago bat hartzen ikusten da, eta haietako batek kontatzen du eraso bat jasan duela. Lagunen erreakzioak, ordea, babestu beharrean gehiago hondoratzen du. Jarraian hasten dira ingurukoen erreakzioak, esketxez esketx: erasoa salatu duen emakumea zalantzan jartzen duten iruzkinak, erasoa egin duenari buruzko txutxumutxuak, begiradak, epaiak... “Norekin zegoen gertatu zenean? Baina horrek ez dauka bikotekidea? Nor da erasoa egin duena? Eta non? Eta nola zihoan jantzita?”.

Eszenaratu dute prozesua ixterakoan komunitateak izan ohi duen jarrera ere: kudeaketaren parte izan direnei “kontu eskeak” eta kritikak, erasoa jasan duenari emandako eskatu gabeko “aholkuak”, erasoa egin zuena etengabe epaitzea, eta beste. Antzezleek irudikatu dute urteetako prozesuan ezertarako inplikatu ez diren herritarrek bat-batean zenbat azalpen dituzten emateko, ustez asmo onez izanda ere.

“Ez dugu errurik bota nahi izan, denok paper guztiekin identifikatuta sentitzea nahi genuen; ez dugu banandu ahots txar bat eta on bat”, zehaztu du Arrietak. Ez dute epaitu nahi izan zein jarrera dauden ondo eta zein gaizki: “Ikusarazi nahi izan dugu denok dauzkagula horrelako jokabideak; balio dezala gogoetatzeko hurrengoan nola jokatu edo nola eta nondik hitz egin gai honi buruz”.

“Hau pasa zait”

Gidoia lantzeari berebiziko pisua eman diote, eta zenbait gako errespetatu dituzte, esaterako, umoretik lantzea. Urtarrilean hasi ziren, eta hiruzpalau hilabetez moldaketak egiten joan dira, entseguetan taldekideek egindako ekarpenei esker. “Denbora luzea eman dugu erabakitzen zer eta nola transmititu nahi genuen”, dio Barrenetxeak. Erasoari buruzko zehaztasunik ez ematea ere bereziki zaindu dute: “Ez genuen nahi jendeak eraso zehatz bat irudikatu zezanik, ez delako eraso bat bestea baino gehiago. Ez genuen egoera jakinekin lotu nahi”. Gidoiari buelta asko eman ostean, formula topatu dute: “Hau pasa zait, hemen eta honekin” esaldiaren bidez jendarteratu dute erasoa. “Nahikoa da hori esatea, jendeak egingo du bere istorioa buruan”, ziurtatu du Barrenetxeak.

Esaten denaz gain, nork esaten duen ere zaindu dute, inor ez zedin deseroso sentitu jokatutako paperarekin: “Saiatu gara oso kontziente izaten nork zein rol hartu, prozesuan edo bizitzan izan dituen bizipenen arabera”. Taldea “amateur” gisa definitzen badute ere, oholtzan maila altua erakutsi dute, eta halaxe helarazi die publikoak ere; “ez zuten espero guk hain ondo egitea”, umorez hartu dute Barrenetxeak eta Arrietak. Horra heltzeko bidelagun izan dituzte Miren Gojenola eta Esti Veintemillas, zuzendari lanetan eta antzezleen prestaketan, besteak beste.

Oso gutxitan agertzen den rol bat ere taularatu zuten: obra zeinu hizkuntzan antzeztu zuen Lierni Mateok. Prozesuko partaidea eta zeinu hizkuntzako itzultzailea da Mateo, eta proposatu zien antzezlana barrutik interpretatzea, itzulpenetik harago. Mateok dioenez, gorrentzat oztopoa izaten da itzulpena eta eszena aparte egotea, eta modurik egokiena da antzezlea bera izatea interpretea; izatez, anekdotikoa da halakorik ikustea. Mateok ez du ahotsa proiektatzen ikasi behar izan, besteek bezala, baina emanaldiko paper guztiak zuzenean interpretatu ditu. Arrakasta izan zuen, izan ere, ikusleen artean bederatzi bat pertsonak behar zuten zeinu hizkuntzako itzulpena, eta asko eskertu zietela diote taldekideek. Euskaratik gaztelerarako itzulpena, berriz, bost bat lagunek erabili zuten.

Erreparazio ariketa

Emanaldiaren egunean “poza eta eskertza” sentitu zuten Barrenetxea eta Arrietak, baina azpimarratu dute horraino iristeko prozesua izan dela aberasgarriena. Indarkeria matxista kudeatzeko prozesua barrutik bizi izan dutenez, antzerkiarena “zatirik onena” izan dela diote: “Giro onekoa, sortzailea, eraikitzailea, talde eta energia berezia sortu duena...”. Prozesuak zailak izaten direla gogorarazi dute, eta antzerkiak zama hori arintzen lagundu diela: “Hasierako minari eta nekeari gehitu zaizkio poza, maitasuna eta positiboagotzat hartzen ditugun beste sentimenduak”, baieztatu du Barrenetxeak. Arrietak gehitu du lasaitasuna eman diola gaia umoretik lantzeak: “Barre egin dut, eta egoerak erridikulizatzeak baimendu dit prozesua beste toki batetik bizitzen”. Bat dator Barrenetxea, esanez antzerkiak aukera eman diela arrazionaletik eta burutik landu beharrean, gorputzetik eta sentipenetatik lantzeko.

Azaldu dute “osatze lan izugarria” izan dela eta prozesuko partaideek asko eskertu dutela. “Prozesuan inplikatuta daudenak izatea dena prestatzen eta gorpuzten aritu garenak...”, Barrenetxeak uste du horretan asmatu dutela. Arrietak gaineratu du bakardadetik bizi diren kontu batzuk kolektibizatzeko balio izan diela, eta minak onartzeko: “Denon artean erabaki dugu bakoitzak zein rol jokatu, eta mahai gaineratu dugu paper batzuk ez ditugula nahi gehiegi mugitzen gaituztelako”. Barrenetxearen iritziz, erreparazioaz gain ahalduntzea ere sortu du: “Nahiz eta rol horretatik ez izan, finean, herriari norberak kontatzen dio gertatu zaiona”.

Azken esketxean berriro errepikatzen da hastapenekoa, lagunei erasoaren berri ematen dienekoa: “Honekin hau eta hau pasa zait”. Eulizakuari uzten diote hitza, nola jokatu erabaki dezan.