“Ikertzen hasi eta ikusten duzu ez dagoela ezer jasota”

  • Atzeko lanik gabe ez dago pelikularik, eta kameren beste aldean uste baino jende gehiagok ditu ardurak. Errodajera iritsi baino dezente lehenago ekin zion lanari Gorka Lazkanok; liburu artean pasatu ditu ordurik gehienak, batari eta besteari bisitak eginez, ideiak bilduz eta ondorioak ateraz; finean, ezer gutxi frogatua dagoen garai bateko linguistikaz. Errementarin egin zuen; orain Iratin egin du. Lazkanok egokitu du euskara VIII. mendera.

"Uste dut asko aldatu dela panorama; euskara gero eta naturalagoa egiten da antzerkian, zineman eta literaturan. Guk ere kate horri eman diogu segida". (Argazkia: Dani Blanco)

Paul Urkijoren apustua eta erronkari heldu diozu zuk.
Denboran atzera egitea gustatzen zaio, mitologiaren bitartez iraganera bidaiatu, eta hizkuntzari garrantzi handia ematen dio. Jokaldian sartzen naiz ni.

Ordu askoko lana.
Bai, bai. Eta buruhauste dezente. Baina gustuko terrenoa da. Kasu bakoitzerako gehiago dokumentatu behar izan dut, eta gehiago edo gutxiago egokitu.

Nola egokitzen da hizkuntza bat ezer gutxi dakigun garai batera?
Hori da lehenbiziko galdera: zer zegoen garai hartan? Ikertzen hasi eta ikusten duzu ez dagoela ezer jasota. Lehen esaldiak XI. edo XII. mendekoak dira.

Teorizazio bat badago, VIII. mendean euskara batu zaharra deritzon zerbait bazegoela dioena. Batasun bat-edo, dialektoen aurreko agertoki edo egoera. Horren ezaugarriak definitzeko autoritate filologikoengana jo nuen: liburu, sareko testu eta adituengana. Iñaki Camino, Koldo Mitxelenaren Fonética Histórica Vasca, tesi asko daude ere bai...

"Kolorea eman nahi izan diogu hizkerari, azterketa filologikorik egiteko asmorik gabe"

Zerbait argia, zehatza eta erabat ziurra topatu duzu?
Ez, ez. Hizkuntzaren bilakaera nolakoa izan den, hor kontsentsu bat egon daiteke; baina gero, noski, teorizazioaren adarrak mila dira. Nire zeregina gidoiari kolorantea ematea izan da, eta ez azterketa filologiko bat egitea; horregatik, lizentzia batzuk hartu ditugu apropos, jakinik berez "zuzenagoa" zela beste molde bat erabiltzea. Finean, kolore pixka bat eman nahi izan diot hizkerari, beti ere saiatuz ikerketa filologikoetara ahalik eta gehien gerturatzen.

Zein lizentzia hartu dituzu?
Eztabaidagarriak izan daitezke batzuk. Adibidez, h asperendunaren kasuan, kontsentsu zabala dago eta Arabaraino heltzen zen probak ere badaude, guk dakigula, XI. mendean. Toponimia bazegoen behintzat. Pentsa daiteke beraz, edo hala hartu dugu, h asperendunaren fenomenoa oso zabaldua zegoela aurretik ere. Hitanoa egitean, adibidez, ez alokutiboa egitea erabaki dugu; hori ere polemikoa izan daiteke.

Zergatik?
Xabier Quintanak-eta defendatzen dute XVI. mendean hasi zela finkatzen, baina hori baino lehen ezer gutxi.
Dena den, pentsatu genuen ere jende askok hitanoa ez dakienez, ba beno, errazteko modua izan daitekeela ez alokutiboa erabiltzea. Hitanoa sartu dugu bai, baina guztiontzat ulergarriago izateko eran. Ez da gure zeregina hitanoa irakastea.

Ulergarri izatea xede.
Bai, ulergarria eta sinesgarria, biak uztartzea.

Dani Blanco / ARGIA

Aditz-formak ere aipa ditzagun. Zer nolako eta nongo formak gailentzen dira?
Joseba Lakarrak-eta esaten dute zubererra eta erronkariera izan zitezkeela euskara zaharrenaren dialektorik gotorrenak. Hortik hasi nintzen, esaterako, -kin deklinabidea beharrean -kila erabiltzen. Hasieran erabiltzea pentsatzen genuen; gerora, ulergarriagoa izateko kendu genuen. Hori bezala beste hainbat elementu.

Aditz sistemarekin ere gauza bera: batuaren aldeko apustua egin dugu, baina nahasketa dago batu zahar eta modernoaren artean. Euskara batu fantastikoa sortu dugu.

Beste elementu bat koloranterako: fonetika.
H asperendunak non jarri; eztabaidagarriak izan daitezkeen hainbat erabaki hartu ditugu tonalitate bat izateko, homogeneitasuna emateko, gutxi gorabehera denek antzera hitz egin zezaten, nahiz eta erregistroak ezberdinak izan. Horretan asko lagundu ninduen Elisa Almandozek; irakurtarldi batzuk egin genituen Lekarozen, Baztan aldeko azentuazioa lantzeko.

Errementariko esperientzia ere baliagarri izango zitzaizun.
Laguntza zuzenagoa izan nuen Errementari pelikulan. Koldo Zuazorengana jo nuen orduan; berari pasatzen nizkion testuak eta iritziak ematen zizkidan. Honetan ez dut hori hainbeste bilatu. Oroitz Jauregi EHUko irakasleak aholku dezente eman dizkit, batez ere fonetikaren inguruan. Poza eman zidan berretsi zizkidalako ondorioztatuta neuzkan hainbat kontu: bustidurak eta j-ren yota ahoskera, esaterako.

"Eztabaidagarriak izan daitezkeen hainbat erabaki hartu ditugu tonalitate bat izateko, homogeneitasuna emateko"

Dualismoa ere bai: ezberdin hitz egiten dute herri xumeak eta herri kultuak.
Nik uste dut Errementarin nabarmenago geratu zela, baina hemen ere badago ahalegina. Herri xeheari ez nien sekula eta halakorik jarri; neologismoak oro har saihestu ditugu, baina kontakizunak eskatu du askotan. Adibidez, kontatu: ez da batere zaharra, baina erabili dugu ulergarritasunaren mesedetan.

Bestalde, lantinezko hitzak soilik nobleziak eta kleroak erabiltzen ditu.  Apaizak erabiltzen dituen hitzak, postulationea esaterako. Horrez gain, herri xeheko lagunarteetan-eta, bokalak jaten dituzte, "etorko da". Dialekto aldetik modernoagoa da bokalak jatea, baina herri-hizkera horri kutsua ematen dio bereizketak. Errimekin hitz egiten dute paganoek, adibidez.

Askotan agian ez zaio hainbeste erreparatzen hizkuntzari, ala?
Hobe, uste dut. Atentzioa ematen duenean beti txarrerako izaten dela esango nuke. Orokorrean diot. Uste dut asko aldatu dela panorama; euskara gero eta naturalagoa egiten da antzerkian, zineman eta literaturan. Guk ere kate horri eman diogu segida.

Paulek gidoiak zuri pasatu, zuk euskara egokitu, atzera Pauli... Eta aktoreei eman gero. Haiek gorpuzten dute gidoia. Hor ikusten da emaitza.
Aktore bakoitza bere erara ibiltzen da, bere lan munduan, hara eta hona, eta entseguak egiteko oso aukera gutxi egoten dira. Gidoiarekin batera prestatzen dizkiet hizkerari buruzko oharrak:  j nola esan, azentu hau egin behar da, azentuak markatu, bokal bilkurak... Aktore bakoitza etxetik etortzen da gehiago edo gutxiago landuta. Errodajean, elkartu eta batasuna bilatzen ahalegintzen gara.

Edurne Azkaratek kontatu digu hunkitu egin dela lan hau egitean.
Asko inplikatu da eta oso polita izan da, nik ematen diedan aholku sorta handi hori moldagarria delako. Niretzat sekulakoa da nik idatzi edo egokitutako gauza bat aktore handi hauen ahotan entzutea, baina ez da inoiz ezer itxia egon, asko daukate-eta gehitzeko. Nik baino mila bider esperientzia gehiago dute eta aktore askok izugarri landu dute euskara beraien ibilbidean.


Kanal honetatik interesatuko zaizu: Zinema industria
2024-04-05 | Euskal Irratiak
Iparraldean ere, euskararen aukera ahalbidetu du Netflixek

Martxotik Frantziako Netflix plataforman euskarazko audio eta azpitituluetako filmak ikusgai dira.


Hizkuntza gutxituen artean, euskara hirugarren erabiliena da Europako streaming plataformetan

Netflix, Amazon Prime eta Disney+en, Hizkuntza Gutxituen Europako Gutunak onartzen dituen bost hizkuntza baino ez dituzte erabiltzen. Bosten artean nagusi da, alde handiz, katalana. Ondoren datoz galiziera, euskara, luxenburgera eta Eskoziako gaelikoa. EHUko Nor Ikerketa Taldeak... [+]


2024-02-19 | Euskal Irratiak
Graxi Irigarai: «Merkatua oztopo bat da Euskal Zinema Iparraldean hedatzeko»

Hizkuntza gutxituak eta eta Frantziako zine-sistema hartu ditu ikergai Graxi Irigarai baigorriarrak bere tesian. Abenduan aurkeztu zuen bere ikerketa, eta ordutik hamaika mintzaldi eskaini ditu. Oro har, Euskal Zinemak Ipar Euskal Herrian dituen zailtasun eta oztopoak eman ditu... [+]


2023-07-10 | Ilargi Manzanares
65 urtetik gorakoak zinema-aretoetara astean behin 2 euroren truke joan ahalko dira

Espainiako Gobernuak asteartean jarriko du martxan neurria. 65 urtetik gorako pertsonak aretoetara bueltatzea sustatu nahi da, haiek direlako pandemia ostean zinemara joateko ohitura berriro hartzea gehien kostatzen ari zaienak.


Netflixek iragarri du Cabezudoren auziari buruzko dokumentala emango duela

En el nombre de ellas dokumentalean agertzen diren biktimek eta ekoiztetxeak eskerrak eman dizkie plataformari "ausardiagatik" eta beren historia kontatzeagatik. Disney+ 2022ko azaroan zen dokumentala estreinatzekoa, baina atzera egin zuen. 


'Irati' filma. Paul Urkijo eta Edurne Azkarate.
“Behar ditugu pelikula handi, epiko eta sublimeak ere”

Paganoak ezkutuan bizi dira Iratiko basoan, kristauengandik ihesi. Baina azken hauek besteen laguntza beharko dute. Odolezko itun batek elkartuko ditu bi herriak, eta misterioa gailenduko da gero, belizismo, sinesmen eta kondaira guztien artean. Otsailaren 24an helduko da... [+]


2022-11-17 | Sustatu
Netflixeko filmei euskarazko azpidatziak gehitzeko plugina

ZerNonIkusi ekimenak Katalunian garatutako plugin baten euskarazko bertsioa kaleratu du Netflixen berez euskarazko azpidatzirik ez dauzkaten filmetan, kasu batzuetan azpidatziak gehitu ahal izateko. Netflix kontu ordaindua eduki behar da erabiltzeko, eta ordenagailuko... [+]


2022-09-05 | Sustatu
Boterearen Eraztunak telesaila euskarazko azpidatziekin estreinatu da

Gertaera nahiko azpimarragarria da, Boterearen Eraztunak telesaila euskaraz ere estreinatu duela munduan Amazon Prime Video plataformak. Streaming plataformen munduan, 2022 honetako fenomenotzat aurkeztu dituzte The Lord of the Rings / Eraztunen Jaunaren prekuela, eta... [+]


Netflix FR-n euskarazko film eta telesailak ikus daitezke

Pantailak Euskaraz herri ekimenak adierazi du “aurrerapauso" handia dela Frantziako Estauan ere Netflixek ikus-entzunezkoak euskaraz eskaintzea.


Netflix gainbehera, bai harpidetzatan, bai burtsan: zergatik?

Netflix plataformak aste honetan iragarri du harpidedun asko galdu duela urte hasieran. Hamar urtean lehenbiziko aldia da ikus-entzunezkoen erraldoiak horrelako albiste bat ematen duela eta notiziak eragina izan du enpresaren burtsako prezioan ere.


2022-03-15 | ARGIA
Netflixek euskaratutako 70 telesail eta film eskainiko ditu aurten

Euskaraz azpititulatutako edo bikoiztutako 70 ikusentzunezko eskainiko ditu 2022 urte bukaerarako plataforma estatubatuarrak. Eusko Jaurlaritzako Kultura eta Hizkuntz Politika sailak hainbat bilera egin ditu Netflixekin, baina plataformaren hitzetan, berak finantzatuko du ekimen... [+]


Hype kultura, etengabeko frustrazioa

Gertatuko zitzaizuen: leku guztietan sekulakoa balitz bezala iragarri duten pelikula edo telesaila ikusi ondoren, frustrazio pixka batekin, “ez zen hainbesterako” esaten bukatu duzue. Eta azkenaldian inoiz baino gehiagotan gertatzen zaizue. Lasai, ez zaudete seko... [+]


2021-12-13 | Sustatu
Plataformek onartu egin dituzte Frantziako ikus-entzunezko agintaritzaren baldintzak

Netflix, Amazon, Disney Plus eta Apple TV Plusek akordio luze bat sinatu zuten ostegunean Frantziako ikus-entzunezko agintaritzarekin (CSA), euren urteko diru-sarreren %20 Frantziako edukietan inbertitzeko. CSAk espero du inbertsioa 250 milioi € eta 300 milioi... [+]


2021-04-19 | Ixone Arana
Netflix Euskaraz taldearen kanpaina babestu du euskalgintzak

Kanpainaren bultzatzaileek apirilaren 15erako 10.000 sinadura lortzea erronka jarri zuten eta 10.500 sinadura inguru dituzte jada. Abenduaren 3rako 20.000 sinadura lortzea espero dute. Euskalgintzako eragileen babesa jaso du Netflix Euskaraz taldeak.

 


Eguneraketa berriak daude