Mozart eta Salieri uste baino hobeto konpontzen ziren
Wolfgang Amadeus Mozart eta Antonio Salieri konpositoreek euren artean zeukaten lehia, noraino izan zen egiazkoa, eta noraino zurrumurruen ondorio?
Viena, 1791ko abenduaren 5a. Wolfgang Amadeus Mozart konpositore handia hil zen. 35 urteko gaztearen karrera emankorra eteteaz gain –600dik gora obra utzi zituen–, heriotzak Antonio Salieri (1750-1825) konpositore italiarrarekin zeukan lehia eta areriotasun bizia ere eten zuen. Edo horixe iritsi zaigu poesiaren, musikaren, antzerkiaren eta zinemaren bidez. Historialariek, ordea, oso bestelako iritzia dute: ustezko etsaitasuna Mozart hil zenean hasi zen handitzen, Salierik pozoitu ote zueneko zurrumurrua zabaldu zenean.
Pozoiketak inongo oinarri historikorik ez duen arren, zurrumurrua Aleksander Pushkin (1799-1837) idazlearengana iritsi zen eta errusiarrak poema batean jaso zuen gertakaria. Poema hori oinarri hartuta, Nikolai Rimski-Korsakov (1844-1908) konpositoreak Mozart eta Salieri izenburuko opera sortu zuen gero. Aurrerago, Peter Shaffer (1926-2106) gidoilari eta dramaturgo ingelesak ere Pushkinen poema izan zuen inspirazio iturri 1979an Amadeus antzezlana sortzeko. Eta, azkenik, Milos Forman (1932-2018) zuzendari txekiarrak antzezlana zinemara eraman zuen 1984an arrakasta handiz, eta zortzi Oscar sari irabazi zituen.
Salierik eta Mozartek hizka-mizkak izan zituzten; musikarien bizimodua gogorra zen eta publikoa nahiz mezenasak inguratzeko lehiatu ohi ziren. Baina, oro har, biak adiskideak ziren eta elkarri lagundu zioten behin baino gehiagotan. Esaterako, Flauta miragarria operaren estreinaldian, Mozart Salieriren bila joan zen, sartzeko ilaran zain egon ez zedin. Eta Salierik Mozarten obrak programatu zituen Bohemiako Leopoldo II.a erregearen koroatzean.
2015ean Timo Jouko Herrmann musikologo alemaniarrak galdutzat jotzen zen obra bat aurkitu zuen Pragan: Per la ricuperata salute di Ofelia 1785eko kantata. Konpositoreen atalean hiru izen ageri dira: “Cornetti” –gaur egun oraindik ez dakigu nor zegoen ezizenaren atzean–, Wolfgang Amadeus Mozart eta Antonio Salieri. Beraz, elkarri mesedeak egiteaz gain, elkarrekin musika ere sortu zuten biek. Baina gorrotoa, joko zikina eta ustezko hilketa interesgarriagoak dira nonbait, lankideen arteko harreman on soilak baino.
Urruña, 1750eko martxoaren 1a. Herriko hainbat emakumek kaleak hartu zituzten Frantziako Gobernuak ezarritako tabakoaren gaineko zergaren aurka protesta egiteko. Gobernuak matxinada itzaltzeko armada bidaltzea erabaki zuen, zehazki, Arloneko destakamentu bat. Militarrek... [+]
Poloniako Maszycka kobazuloan duela 18.000 urteko arrastoak topatu zituzten XIX. mendearen amaieran. Baina berriki giza hezurrak teknologia berriak erabiliz aztertu eta kanibalismo zantzu garbiak aurkitu dituzte.
Ez da ikerlan bat ondorio horretara iristen den lehen... [+]
Porzheim (Alemania), 1945eko otsailaren 23a. Iluntzeko zortziak jotzear zirela, hegazkin aliatuak hiria bonbardatzen hasi ziren bonba su-eragileekin. Erasoak sarraski izugarria eragin zuen denbora gutxian. Baina Pforzheimen gertatutakoa itzalean geratu zen, egun batzuk lehenago,... [+]
Poloniar ikerlari talde batek Sevillako Italica aztarnategiko Txorien Etxea aztertu du, eta eraikinaren zoruko mosaikoak erromatar garaiko hegazti-bilduma xeheena dela ondorioztatu du.
Txorien etxean 33 hegazti daude mosaikoetan xehetasun handiz irudikatuta. Beste... [+]
Judea, K.o II. mendea. Erromatar probintziako giro nahasi betean, Gadalias eta Saulosen kontrako epaiketa egin zuten, iruzurra eta zerga-saihestea leporatuta. Epaiketaren berri grekeraz idatzitako 133 lerroko papiro batean jaso zuten (argazkian). Dokumentu nabateoa zela... [+]
Vietnam, 1965eko otsailaren 7a. AEBetako aire-armadak lehenengoz napalma erabili zuen biztanleria zibilaren kontra. Ez zen gasolina gelatinatsua erabiltzen zen lehen aldia. Bigarren Mundu Gerran hasi ziren bonbekin batera jaurtitzen eta, Vietnamen bertan, Indotxinako... [+]
Danimarkako Vasagård aztarnategian 600dik gora harri grabatu aurkitu dituzte arkeologoek. Datazioen emaitzen arabera, duela 4.900 urtekoak dira, eta garai hartan Alaskan sumendi baten erupzio bortitza gertatu zela ere jakina da. Erupzio horren ondorioek Europa iparraldeko... [+]
Japonia, VIII. mendea. Nara Aro betean furoshiki terminoa erabiltzen hasi ziren, baina Edo Arora arte (XVII-XIX. mendeak) ez zen hedatu. Furoshiki objektuak ohialetan biltzeko artea da, baina bere etimologiak garbi uzten du bere jatorria: furo hitzak bainua esan nahi du eta... [+]
Duela 3.300 urteko egiptoar momia batean Yersinia pestis-en arrastoak topatu berri dituzte, hau da, VI. mendean Justinianoren izurria eta XIV. mendean Izurri Beltza eragin zuen bakterioarenak.
Adituek orain arte uste zuten garai hartan izurria soilik Eurasian hedatu zela,... [+]
Groenlandia, X. mendearen amaiera. Lehen esploratzaile eta kolono eskandinaviarrak uhartera iritsi ziren. Baina XV. menderako kokaleku horiek abandonatuta zituzten eta jatorrizko inuitak geratu ziren. Baina 1721an, Hans Egede misiolariak espedizio bat antolatu zuen eta kolonoak... [+]
2017an Indonesiak eta Herbehereek akordio bat sinatu zuten, Europako herrialdeak hiru mendeko kolonialismoaren ondorioz lapurtutako ondarea itzul tzeko helburuarekin. Gusti Agung Wesaka Puja itzultze prozesuaren arduradun indonesiarraren hitzetan, akordio hori... [+]
Grezia, 1975. Herrialdeak urtea errepublika gisa hasi zuen, hiru aste lehenago, 1974ko abenduaren 8ko erreferendumean, herritarrek monarkiaren amaiera erabaki ondoren.
Hamarkada bat lehenago, 1964an, Pablo I.a erregea hil zenean, Konstantino semeak hartu zuen tronua, 23 urte... [+]
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
New York, 1960. Nazio Batuen Erakundeko bilkura batean Nigeriako kanpo ministro eta NBEko enbaxadore Jaja Wachukuk lo hartu zuen. Nigeriak independentzia lortu berri zuen urriaren lehenean. Beraz, Wachuku NBEko Nigeriako lehen ordezkaria zen eta kargua hartu berri... [+]