Jose Luis Alvarez Txillardegi hil zela hamar urte bete dira. Efemerideek ematen dute aitzakia biltzeko, eta ekimenak sortzeko. Donostiar euskaltzale eta ekintzailearen gogoa omentzeko, zer hoberik liburuak baino. Zelulosa eta tinta ekarpen erraldoia utzi baitzuen atzean.

Susa argitaletxeak batu ditu idazlearen bidaia kronikak, eta bestelakoak. 1960ko eta 1970eko hamarkadetan Anaitasuna, Punto y hora, Plazara, Argia eta Zeruko Argian argitaratutako testuekin egin dute bilduma. Txillardegi artikulugile, ipuinlari, eleberrigile eta saiakeragileaz gain, “aitortu gabeko Txillardegi bat daukagu hemen, aitortu gabeko genero literario eder eta baztertu baten eredu gorenena” Koldo Izagirreren ustez.

Txillardegiren bidaia kronikak ez dira, noski, turistaren bidaia arruntak. Erbestean zegoelako batetik, berezko jakintza egarri batekin zihoalako, bestetik: “Exilioa gehi jakin-mina Txillardegi, mundua gehi Euskal Herria, Txillardegi”.

Donostiako San Telmo museoan izan da hitzaldi-aurkezpena. ARGIAko Gorka Bereziartuak argi esan du: “Txillardegiren kronikak biltzen dituen liburu hau ospatzeko moduko zerbait dela uste dut. Erakusten digulako gauzak bestela egiten zirela idatzi ziren garai horretan”.

Bereziartuak azpimarratu du ez duela “idealizatu” nahi 1960ko eta 1970eko hamarkadetako kazetaritza –bizi zuen krisi, arrisku eta prekaritateagatik–, “baina Txillardegiren kronika hauek badute etorkizunari egindako dei bat. Gaur egungo kazetariak beste era batez begiratzera gonbidatzen gaituztenak; dena datu hotzetara mugatu nahi duen garai horren tranpetatik ihes egitera. Gure zer eta nola guztien kronista izatera gonbidatzen gaitu”.

Txillardegi “oso humano, oso gertuko agertzen da. Bere ondora eramaten zaitu”, Juan Luis Zabalaren ustez. Kezka ere adierazi zuen, euskara batuari Txillardegik egindako ekarpena nola ulertzen den egun. Chill Mafia taldea ekarri du hitzaldira –publiko edadetuaren barreak entzun dira, eta eskerrak ez duela Chill-Ardegi gisako bromarik egin–, Kiliki Freskok elkarrizketa batean Sabino Aranarekin lotu zuelakoan euskara batua. “Euskara batua garbizalekeriaren kontra” egin zela azpimarratu nahi izan zuen.

Koldo Izagirrek osatu du gogoeta. Sabino Aranak eskultura bat du Bilbon: “Euzkadi da euzkotarron aberria” leloarekin. Txillardegik grafitti xume bat Antiguan “Euskara da euskaldunon aberria”. Aitorpena ez delako zorizko. Aitorpena borrokatu behar da. Memoria bezala.