Urriaren 20an hamar urte beteko dira ETAk borroka armatuaren amaiera iragarri zuenetik. Jonathan Powell bitartekari britainiarrak dio badirela porrota egin duten bake prozesuak, arrakastatsuak eta erdibidekoak. Azken hauetakoa ei da Euskal Herrikoa, bere ustez.

Zerk ireki zuen aro berria? Orain Gogora Institutuak eta Urkullu lehendakariak adierazi dutenez, euskal gizartearen eta Poliziaren presioak. Eta bai, ez zaie arrazoirik falta, erabakigarriak izan ziren, baina euskal gizartearenak merezi du ñabardura klabea, ETAren amaiera ondo ulertzeko: ezker abertzalearen esparru soziologikoaren presioa –oso aspalditik zetorrena– eta, bereziki, haren esparru politikoarena giltzarri izan ziren. Horien bultzada barik, beti gainbeheran eta gero eta zokoratuago, baina ETAk iraun zezakeen hainbat urtez oraindik.

ETAren biolentzia amaitu zen, baina bistan da, “biolentziarik gabe edozertaz hitz egin liteke/dena da posible” mitiko hura hankapean hartu du irabazleak. Espainiako Estatuaren egitura juridiko-errepresiboak indarrean jarraitu du ezker abertzaleak iraganaren bere ikuspegia gizarteari azal ez diezaion. Elkarbizitzaren izenean, baina ezker abertzalea higatzeko helburu garbiarekin, EAJk kemenez dihardu hark “biolentzia injustua izan zela” aitor dezan, sektore politiko horren jarduna eta euskal gatazkaren 50 urte ETAren biolentziara mugatu guran.

ETA frankismoari emandako erantzun politiko bortitza izan zen, eta ondoren ere izaera politikoarekin jarraitu zuen garatzen, iparra galdu eta bere itsukerian eta estatuak irekitako labirintoan galdu arte. Hori guztia pluraltasunetik interpretatu, ulertu, azaldu eta eztabaidatu baino, interesgarriagoa bide da ezker abertzalearen ikuspegi osoa garailearen arrabolapean hartzea, errealitatea ezkutatu eta etorkizuneko bizikidetza kaltetuz.

Hamarkada honek eman duenaz askotxo islatzen dute, esaterako, ondoko gertaera judizialek, eta gizartearen presioaz baino gehiago diote estatuaren biolentziaz: Bateragune auzia, Herrira auzia, Tantaz Tantaren aurkako operazioa, Herriko Tabernen auzia, Altsasuko auzia, 11/13, egunotan egiten ari den 13/13 auzia, hainbat hedabideren itxiera, bitartekarien atxiloketak... Ehunka pertsona auzipetuak eta zigortuak Aieteko Konferentziaren lurreratze pistak irekitako prozesuan.

Eta hala ere, herren baina 2010ean baino askoz hobeto gaude, zalantza barik. Bake nahia gizartearen lehen lerroan zegoen, metatutako sufrimendua handiegia zen. Eman dira urrats interesgarriak, baina merezi zuen abagunea hobeto baliatzea denboran bake ziklo sendoa ireki, eta bizikidetza eta etorkizuneko arau politikoak adostasun zabalagoaz eraikitzeko. Arrabolaren hautua egin da, aldiz, zauri ugari sendatu barik lagata eta etorkizuneko sumendiak elikatuz. Eta txarrena, ez da bestelako mugimendurik sumatzen arrabola jiraka darabiltenen eskuetan.