Bigarren olatutik ikasten
Bermeo (Bizkaia), 1918ko azaroa. Gripe espainiarra deitutakoak 23 hildako eragin zituen herrian, hilabete bakarrean. Pandemiaren bigarren olatua zen 1918ko udazkeneko hau.
Lehenengo olatuak, aurreko maiatzekoak, ez zuen hildakorik utzi Bermeon. Plentzian ere ez, eta, gero, azaroan 13 pertsona hilko zituen gripeak. Erandion, maiatzean 3 izan ziren hildakoak eta urrian, aldiz, ia 60. Gasteizen maiatzean 10era ez ziren iritsi eta urrian 200 hildakoren langa gainditu zuten. Irunen abuztua arte ez zen hildako bat bera ere zenbatu eta soilik irailean 90etik gora hil zituen gripeak… Anton Erkorekak La pandemia de gripe española en el País Vasco (Espainiar gripearen pandemia Euskal Herrian) lanean bildutako datu horiek garbi uzten dute Euskal Herrian gripearen bigarren olatua lehenengoa baino askoz bortitzagoa izan zela. Zazpi lurraldeak kontuan hartuta, maiatzean gripeak hildakoak ez ziren 20ra iritsi eta, urrian, aldiz, 600 inguru izan ziren; hau da, udazkeneko egun bakarrean udaberriko hilabete osoan adina hiltzen zirela gripeak jota.
Eta Euskal Herrian gertatutakoa mundu osora zabaldu daiteke. Espainian, esaterako, hildakoen %75 bigarren olatuak eragin zituen, datu are esanguratsuagoa, lehenengo olatuak Madrilen eta Andaluziako hainbat tokitan gogor jo zuela kontuan hartuta. Batetik, bigarren olatuaren indarra tenperaturak eragin zuen: Covid-19a bezala, gripea ere errazago hedatzen da hotzetan. Bestetik, populazioa ahuldua zegoen lehen olatuaren ondorioz eta Europan, bereziki, Lehen Mundu Gerraren eraginez. Lehen kolpean neurri batzuk hartuak zituzten (musukoak erabiltzea, isolamendua…), baina bigarrenean zorroztu eta zehaztu behar izan zituzten. Hirugarren olatu bat ere etorriko zen (eta zenbait adituren ustez, laugarren bat ere bai, beste askok berragertze puntualtzat jo arren), askoz leunagoa, besteak beste bigarrenean hartutako neurriei esker.
Ondorengo pandemietan ere antzeko olatu eredua antzematen da: 1957-1958ko asiar gripean, 1977-1978ko errusiar gripean… Eta aurtengoan ere aurreikusita zegoen bigarren olatu hau. Orduan, 1918an zergatik ez zuten aurreikusi? Pandemia aurrekariak egon bazeuden, jakina, baina ez behar bezala aztertuta, biomedikuntza XIX. mendean sortu baitzen eta orduan hasi baitziren epidemien eta pandemien datuak berariaz biltzen eta interpretatzen.
Badakigu, esaterako, XIV. mendean, Izurri Beltzaren garaian gaixotasuna hainbatetan berragertu zela, beste birus batzuekin gertatu ez bezala, izurri bubonikoa errazago zabaltzen dela udan, tenperaturak beroak direnean, baina ez dago nahikoa daturik olatuen patroi bat zehazteko. Valentziako Unibertsitateko Carmel Ferragud Zientziaren Historiako irakaslearen hitzetan, “iraganeko epidemiak egungo biomedikuntzaren eta tresnen bidez azaltzeak ez du balio, gaixotasunak kontzeptualizatzeko modua oso bestelakoa delako”.
Udaberri aurreratua ate joka dabilkigu batean eta bestean, tximeletak eta loreak indarrean dabiltza. Ez dakit onerako edo txarrerako, gure etxean otsailean tximeleta artaldean ikustea baino otsoa ikustea hobea zela esaten baitzen.
Gazteagotan baino lotsa handiagoa dauka, baina horrek ez dio saltsa askotan ibiltzeko gogoa kentzen Leire Zabalza Santestebani (Iruñea, 1990). Beste gauza askoren artean, Motxila 21 musika taldeko kidea da. Nabarmendu du musika gauza asko aldarrikatzeko bide izan... [+]
Miopia gero eta gehiago eta gero eta lehenago ari da garatzen, eta horren arriskua da dioptriak gehitzen joatea eta helduaroan begiari lotutako hainbat gaitz izateko aukerak dezente handitzea. “Eguzki-argia jasotzea inportantea da, eta denbora asko ez igarotzea oso gertu... [+]
Julen Linazaroso Macsonrisas-eko kideak azaldu duenez, sari-bolek, harrapakin-kutxek eta enparauek bideojokoetan ordu gehiago jokatzea dute helburu. 35 eta 64 urteko pertsonen artean bideojokoen erabilerak gora egin du 2023tik 2024ra, Ipsosek emandako datuen arabera.
Ostegunean egoera hori ikertzeko eta zuzentzeko eskatu dio EH Bilduk Nafarroako Gobernuari legebiltzarreko osoko bilkuran. UPNk eta PPk bat egin dute eskaerarekin, eta Osasun Departamentuak urtebete du ikerketa gauzatzeko.
Alberto Martínez Jaurlaritzarne osasun aholkulariak jakinarazi du erabakia, Gasteizeko Legebiltzarrean. Langile guztiak subrogatuko dituztela ere esan du.
Future Game proiektuak EAEko gazteen osasun mentalaren inguruko ikerketa egin du. 18-35 urteko gazteen %87,7ak osasun mentaleko tratamenduak osasun publikoak bere gain hartu beharko lituzkeela pentsatzen du; %64,5ak osasun mentalaz hitz egitean haien iritzia kontuan hartzen ez... [+]
Amparo Viñualesek, Erronkariko alkateak, salatu du Erronkariko, Burgiko, Gardeko eta Bidankozeko kontsultategiek arreta txikitu beharko dutenez prebentzioan eragingo duela.
Erretzailea ez izan arren tabakoaren kea jarraikortasunez irensteak ekar ditzaken osasun arazoak ikertu ditu Bartzelonako Osasun Globaleko Institutuak, eta frogatu du arrasto arriskutsuak uzten dituela haurren DNAn.
Bost hilabete pasatxo beteko ditu Eusko Jaurlaritzak martxan jarritako Euskadiko Osasun Itunaren Mahaiak, eta martxorako bukatuta nahi zuten eztabaida prozesuaren helmuga bileraz bilera urruntzen doa. Ezarritako metodologiak, mahaira deitutako erakundeen zerrendak, kanpoan... [+]
Aktibisten ezinegonak bildu, eta horiek kolektiboki lantzeko gida bat sortu dute zenbait aktibistek. Besteak beste, estresa, beldurra, frustrazioa eta nekea landu dituzte.
Milaka pertsona kalera atera dira larunbatean, Eusko Jaurlaritzari eta Osasun Sailari "konponbide errealak" eskatzeko, Osakidetzaren arazo estrukturalak konpon ditzaten.
Prozesu onkologikoetarako tresnak lantzen ditu Paula Barrio yoga onkologikoko irakasleak: “Gorputzarekin eta lesionatutako zonaldearekin konektatzen dugu”.