Frantsesezko Resilience Alimentaire aldizkarian, Arthur Grimonpontek azaldu du Mendebaldeko jendeoi ezezaguna zaigun berezitasun errusiarra “Les collectifs de jardins russes: une organisation résiliente” artikulu ongi dokumentatuan. ARGIAn hiri-baratzeen munduko esperientziak hainbat alditan aurkeztu dizkiegu irakurleei: Kubako organoponikoak, gerra handien garaiko Dig for Victory eta Victory Garden kanpainak AEB eta Erresuma Batuan, Siriako hiri setiatuetako terrazetako mini-ortuak… Errusiarik, ordea, ez genuen aipatu eta ez merezi ez duelako.

Grimonpontek erakutsi digunez, txunditzekoak dira hainbat hiri errusiarrei sateliteetatik ateratako argazkiak, zeintzuetan oso garbi ikusten baitira periferietako auzoetan hormigoizko eraikinen aldamenean dauden zientoka eta baita milaka baratzez –tamaina eta egitura berdintsuko ortu– osatutako mosaiko handiak.

Errusiako Baratzezainen Elkartasunaren kalkuluetan, Errusiako 100 milioi biztanle hiritartuetatik 60 milioik bere elikagaien parte bat norbere baratzean ekoizten dituzte. Mosku eta San Petersburgoko biztanleen erdia da ortua daukan eremu baten jabe. Portzentaia Kazan probintzian populazioaren %80ra iristen omen da.

Baratzezain amateurroi deitzen zaie datxniki, datxadunak. Alegia, datxa baten jabe izatea ez dela aberatsenen edo agintearen pribilegioak zurrupatzen dituztenen luxu bat, sarritan Mendebaldean ulertu izan dugun gisan. Zenbat eta aberatsago edo boteretsuago, hainbat eta txalet ederragoz hornitu du minoria batek bere lur-saila, prefosta. Baina jende gehienentzat datxa da 600 metro karratuko lurra, tresnak gordetzeko eta asteburuak aire librean pasatzeko adina daukan etxetxoarekin. Ehun urteko historia konta dezakete datxek.

XX. mende hasieran Errusia hiritartze eta industrializazio prozesu oso bizkor batean murgildu zen. 1914ko gerraren eta 1917ko iraultzatik aurrera sobietek ezarritako kolektibizazio zentralizatuaren ondorioek bultza zituzten errusiar kaletartu berriak nork bere elikagaiak ahalik eta hurbilen ekoiztera. Produkzio tresna guztien monopolioa Estatuak zentralizatua zuenez, aginte berriak ez zituen begi onez ikusten soluzio indibidualok baina, ohartuta goseteei aurre egiteko zein eraginkorrak izan zitezkeen, enpresa estatalak berak hasi ziren lur eremu zabalak eskuratu eta eskaintzen beren langileei, puska berdinetan antolatuta.

Gaur guk baratze parke deituko genituzkeenok Estatuarenak ziren 2006a arte eta Sobiet Batasunaren hondoratzearekin pribatizazioak orokortu zirenean, baratzezainak antolatu ziren 80.000 taldetan, txiki eta handi.

Satelitetatik egindako argazkietan nabarmentzen denez, lur-sail guztiak 600 metro karratukoak dira, 30 luze eta 20 metro zabal. Eta datxa deitu etxola edo etxetxoaz gain, beti badira bertan bai fruitu-arbolak, barazkiak eta apaingarritarako landareak, gehienetan oso eremu koloretsu eta biodibertsitate handiko bilakatzen dituztenak. 1959an Estatu sobietarrak datxniki-ei legez ezartzen zien nola antolatu eremuok: derrigor lur-sail bakoitzean landatu behar ziren hainbeste sagarrondo, gereziondo, madari, aran, mugurdi, anderemahats, marrubi eta hainbesteko metro karratu barazki.

Independentzia, ortuan hazten

Klima kontinentalaren eraginez, datxniki gehienek daukate etxebizitza nagusia hirian, baratzeko etxetxoak udan baizik ez duelako baimentzen bertan bizitzea, ez negu gogorrean. Alabaina, azken urteotan diru puska bat egin duten familia askok hormigoizko etxeak eraiki ditu barazkiak abandonatuz, Europan hain ohikoak diren txaleten gisan. Azken hamarkadotan, gainera, baratzok inmobiliarien espekulaziozko presioa ere jasan dute. 2019an Moskuko gobernuak lege berri bat plazaratu zuen, espresuki espekulazioa mugatu nahian.

Hala ere, mende bat geroago, hiri bazterreko ortugintzak sakon erroturik darrai milioika errusiaren bizimoduan. Grimonpontek nabarmendu ditu horiek Errusiaren elikadura sistemaren erresilientziari eskaini dizkion abantailak. Datxak herritar askori ahalbideratu dio hiriko elikagaien aukerak osatzea norberak ekoiztutako barazki eta fruitu fresko, natural eta merkez.

Kale-baserritar amateurrok funtsean Errusiako laborantza ekoizpenaren bigarren sail aparte bat osatzen dute, legez debekatuta baitaukate beren mozkinak saltzea. Bikoiztasun honek krisi garaietan erakutsi du zein garrantzizkoa den, bloke komunista desegitean esaterako, planifikazio zentralez antolatutako nekazaritza industrialaren produkzioa bat-batean amildu baitzen.

Garai latz haietan, langabezian erori edo soldata erdira edo laurdenera murriztuta aurkitu zen hainbesteri ortu txikiok bizia salbatu zieten. Ikerketa baten arabera, 1990eko hamarkadan famili-ortutan sortua zen Errusiak kontsumitutako janari guztien %20-30a. Urte oparoagoetan barazkiak utzi eta datxak aisialdirako lorategi bihurtutako kaletar asko berriro itzuli ziren antzinako usadiora, umetan gurasoei lantzen ikusitako ortu eredua berreskuratuz.

Azken urteotan, datxniki askok lurra lantzeari ekin dio –mundu industrializatuko beste lurraldeetan bezala– ekologia, bizi sanoa eta elikagai natural eta  merkeak estimatzearen poderioz: inguruko baserritar profesionalei simaurra erosi, trukeko ohitura zaharrak berreskuratu, ortuko landareen hondakinak eta baita hiriko etxebizitzetako asko ere konpostatu, eta abar. Grimonponten esanetan, Errusiako datxetan ere ezagunak dira komun lehorrak, jendeen eginkariak giza-konpost bihurtuta lurrari berreskuratzeko hain egokiak.

Sobiet Batasunaren garaien oroigarri geratzen dira baratzeotara iristeko bide asko oraindik lurrezkoak izatea –ingurumenarentzako askoz onuragarriagoak hormigoizko edo asfaltozkoak baino– eta etxola eta etxe txiki askok zurezko izaten jarraitzea. Baina badaukate datxa-kolonia handiok beste ezaugarri bat hiritarrentzako oso garrantzizkoa: hiriguneen aldamenetan daude kokatuta, hurbil eta garraio publikoz ingururaino iristeko moduan. Eta beti, legez garbi araututa familiaren barne kontsumorako ekoizten duela, gehienez ere ingurukoekin trukatzeko moduan.

“Baratze kolektibook –dio Grimonpontek– Errusiako milioika familiari ahalbideratu diete krisi eta goseteei aurre egiteko erantzun pragmatiko eta eraginkorra. Hiri baratzeok eduki dute osagai militante bat ere: lur-mutur landuok Errusiari bermatu diote independentzia maila bat. Sei areak [600 m2-ko eremuon ohiko deitura] kontzeptuak oraindik ere jendeari oroitarazten dizkio autonomia eta independentzia”.