2009an sartu zen indarrean Usurbilen atez ateko hondakinen bilketa, hainbat motako zaborrak (organikoa, ontzi arinak, papera/kartoia eta errefusa) asteko egun bakoitzean jasotzeko. Sistema berritzaile horrek hainbat helburu zituen: konposta egitea bultzatu, zabor kopurua gutxitu eta birziklapen tasa %80tik gora izatea. Udal araudi berriak Urbil merkataritza guneari bidea zabaldu zion hondakinak selektiboki kudeatzeko, baina Leyre Lobato Urbileko zuzendariordearen arabera, haiek jada urtebete zeramaten komertzio zein bezeroek sortutako hondakinak bereizten.  

Duela hamaika urte zentroak Marilia Pires langilea hartu zuen hondakinen bereizketa ondo egiten zela egiaztatzeko. Talde baten laguntzarekin, Pires pedagogia egiten hasi zen merkataritza guneko lokal eta bezeroekin, hondakinen kudeaketa selektiboa zergatik eta nola egin behar zuten azaltzeko.

Hasiera polemikoa eta zaila izan zela onartu du Piresek, jendeak ez baitzuen ulertzen zergatik bereiztu behar zuten zaborra: “Hondakinen kontuarekin hasi ginenean kontzientzia gutxiago zegoen, eta askok esaten zigun ez zuela zaborra bereiziko. Orduan guk egin behar izaten genuen haien lana, eta kontuan izanda hirurogei saltokitik gora daudela lan handia da hori. Hamaika urte pasata jendeak ulertu du zergatik bereiztu behar duen zaborra, eta orain lana asko errazten digute”.  Urbiletik, bertatik bertara ikus daiteke Gipuzkoako agintariek zabaldu berri duten Zubietako erraustegiko tximinietako kea.

Nola egiten dute lan?

Urbil bezalako merkataritza gune erraldoi batek sortzen duen hondakin mordoa bereiztea lan handia dela pentsa lezake batek, eta hein handi batean, hala da. Egun Urbilek 65 komertziotako hondakinak errebisatu eta sailkatzen ditu, Eroskirenak izan ezik.

Lehen aipatutako hondakin taldeez gain, enpresa gehiagorekin lan egiten dute bestelakoak bereizteko: beira, lanpara hondatuak, pilak, arropa, olio erabilia... Horretarako, birziklatzeko puntu bereziak dituzte.

Bestalde, bezeroek merkataritza gunean dauden edukiontzietan botatzen dituzten hondakinak ere errebisatzen dituzte. Honek ematen dio Piresi lan handiena, haren esanetan gaur egun saltokiek orokorrean “nahiko ondo” birziklatzen duten arren, salbuespenak salbuespen. Egun zehatzetan, baina, lana biderkatu egiten da, jende-oldea oso aldakorra baita. Azaroaren lehenean, adibidez, uste baina lan handiagoa izan zuten; nahiz eta jai eguna izan, ostalaritzako lokalak eta zinemak irekita zeuden, eta eguraldi eskasa egin zuenez inoiz baina bezero gehiago izan zela esan digu Lobatok: “Gutxitan ikusi dut hainbeste jende”, zioen. Piresek dioenez halako egunetan McDonald’s eta antzeko lokalak lepo beteta egon ohi dira, eta langileek duten asaldurarekin nahiko gaizki birziklatzen dute; askotan zabor poltsak itzuli behar izaten dizkiete ondo bereizi dezaten.

“Ezin dugu ezer egin”

Nahiz eta hondakinak ondo kudeatu eta birziklapen tasa altua izan, halako gune batek badu berezko arazo bat: geroz eta gehiago saldu nahiak hondakin kopuru handiagoa dakar. Enpresei hainbat irizpide jartzen dizkiete lokala ezarri aurretik –hondakinen kudeaketak udal araudia errespetatu dezala, adibidez–, eta horiek kontratuan idatziz onartu behar dituzte. Hondakinen produkzio masiboa geratzeko irizpiderik ez dago ordea, eta Lobatok aitortu du ia ezinezkoa litzatekeela halakorik.

Gehiegizko hondakin produkzioaren munduko ikur nagusia McDonald’s janari lasterren enpresa da. Berrerabili daitekeen bakarra erretiluak dira bertan, beste guztia erabili eta botatzekoa da: edalontziak, kartoizko kutxak, lastotxoak, ontziak... Beste jatetxe batzuetan platerak, edalontziak, katiluak eta mahai-tresnak garbitu eta berriz erabiltzen dira. Baina McDonald’s-en ez.

Enpresa estatubatuarrak munduan 38.000 lokaletik gora ditu, eta aisa irudika dezakegu zenbat milaka tona kilo hondakin sortzen dituen egunean, berrerabili beharrean. Halako enpresa multinazional baten aurrean Urbilek zaila du ezer egitea, Lobatoren arabera, eta horrek askotan ezintasuna sortzen diela dio.

Saltokiak arrastoansartzeko mugak

Eguberriak ate joka ditugu, eta halako egunetan kontsumoak, eta ondorioz, hondakin kopuruak, nabarmen egiten du gora. Egun horietan, Piresek eta garbiketako beste lankideek lan gehiago izaten dute saihestu ahal izango litzatekeen zaborra biltzen eta sailkatzen. Baina merkataritza guneko arduradunek azaldu dutenez muga handiak dituzte saltokiei arauak ezartzeko orduan, ez dezaten  gehiegizko hondakin hori produzitu.

Instituzio publikoak dira kasu hauetan eskumen eta indar gehiago dituztenak enpresak arrastoan sartzeko, baina Urbilen ikusitakoaren arabera, alde horretatik ez da aurrerapen askorik ageri. Alderdiek ingurumenarekiko konpromisoaz hitz egiten duten bitartean, ehun enpresa munduko kutsadura igorpenaren %70aren erantzule dira. Multinazionalek gobernuen aurrean duten inpunitatearen erakusgarri dira, oraindik, gehiegizko hondakin eta kutsadura hori.