Telebista barrutik ezagutzen ez dugunoi kosta egiten zaigu saio batean atzean dagoen hori guztia irudikatzea. Zenbat jenderen lana dago Gure Kasaren atzean?

Julen Telleria: Ekoiztetxeko lan-taldean 20 lagun inguru izango gara. Horrez gain lan-talde teknikoa dago, ETBko langileek osatzen dutena. Denera 60 buru behar dira, gutxi gorabehera, saioa egiteko. Zentzu horretan, Antton eta bion lana oso erosoa da. Gidoiak idatzita daude eta dena prest dago gu iristen garenerako.

Antton Telleria: Guk egiten duguna da atzeko lan hori guztia borobildu. Guretik asko jartzen dugu programa grabatzen den ordubete horretan; baina lan zailena egina dago gu iristerako. 60 lagun gaude lanean eta zorionak Aitziber Garmendiak eta hirurok jasotzen ditugu. Kontziente bagara behintzat.

J. T.: Jendeak jakingo balu zein modutara egiten den lan, ulerkorragoak izango lirateke beharbada. Errealitatea nahiko garratza da. Lan egiteko denbora eta baliabideak oso murritzak dira.

A. T.: Guk ere egin dugu gauza bera: kritikak egiten dituzunean ez diozu atzean dagoenari erreparatzen. Baina ikusten duzunean hor atzean lan-talde humano bat dagoela, zu bezalako pertsonak direla hori guztia egiten dutenak, ikusten duzunean bertako jendearen burukominak zeintzuk diren…

Gogorra da telebistarako lan egitea?

J.T.: Telebista, gaur egun, eta ETBn behintzat, presaka egiten da. Giza-baliabideei dagokienez gutxi dago, gidoietan bereziki. Buenafuenteren saioa bisitatzen izan da Antton, eta han adibidez, egunero biltzen dira gidoilariak, ideiak botatzeko bakarrik. Gurean ez dago halakorik. Hiru gidoilari ditugu, eta haietako bat lanaldi erdian. Haien artean lau saio idatzi behar dituzte astero. Azkenerako fabrikan torlojuak egitea bezala: atera behar da lana aurrera, eta ez dago luzitzeko behar litzakeen denbora hori: eztabaidatzekoa, ideia zaparradak egitekoa…

Ideiak falta direla ere esaten da…

A.T.: Falta dena da bertan denbora askoz lanean ariko den gidoigile harrobi bat; halako eskola bat. Jendeak alde egiten du ez direlako behar bezala zaintzen. Eta klabea da: gidoilariak behar dira, eta gero beste guztia. Ez dira espazioak eskaintzen jolasteko, gauzak probatzeko, ikasteko… Ez da batere arriskurik hartzen zentzu horretan. Jendeari egiten utzi beharko litzaioke. Gidoilariak gustura ari ez badira entretenimendua egitea oso zaila da, eta zer esanik ez umorea.

J.T.: Gaur egun, unibertsitate eta formazio zentroei esker, bideoak editatzen dakien jende oso ona dago. Asko gainera. Baina idazterako garaian, eta euskaraz, ez dago gidoilari industriarik. Nik uste hor bai unibertsitateek eta bai ETBk badutela ardura bat. Kezkatu gaitezen gehiago honetaz, ze gaur egun telefono batekin ia edozer grabatu dezakezu; baina idaztea behar da, ideiak behar dira.

Telebista ikusten duzue zuek?

J.T.: Gu beti izan gara oso telebista jaleak. Asko kontsumitu dugu etxean, gure plazer txikia izan da. Gaur egun ere, etxean beti pizten dut telebista. ETB1 dut automatikoki jarrita, baina hor dagoena ez badut ikusiko, zuzenean jotzen dut plataforma digitaletara. Lehen horren errotuta genuen zappinga baztertu dugu jada.

A.T.: Ni horretan erabat millennialla naiz. Bilbon, ikasle pisuan, asko ikusten genuen telebista. Baina Erasmusera joan nintzen eta han ez genuen telebistarik. Youtube erabiltzen hasi nintzen gauzak ikusteko, eta geroztik, ez naiz apenas telebistara itzuli. Salak galdu du lehen zuen berezko balio hori: nire gelara joan, mobila hartu, eta han ikusten dut nahi dudana, baita telebista programak ere.

Erreferenteen bila ere bai?

A.T.: Bai noski. David Broncano,  Berto, Andreu Buenafuente… Niri egotzi izan didate halako Broncanismo bat. Orain pixka bat desintoxikatzen ari naiz, ze jabetzen naiz imitaziorako joera handia dudala. Norbait asko jarraitzen badut, gero nirean ari naizenean, ustez espontaneoki, asko ateratzen zait. Ilustres Ignorantes ikustean edo La Vida Moderna… Azken hiru-lau hilabeteetan, beste gauza batzuk ikusten hasi naiz, aldatzeagatik ere bai, modu batean edo bestean presenteegi daudelako nire ahotsean bestela ia egunero ikusten ditudan horiek.

J.T.: Ni gehiago naiz Buenafuente zalea. Baina beste modu batera bada ere, erreferentzia handia dira [Xabier] Usabiaga edo [Xabier] Euzkitze ere. Ez dut zuzenean haien estiloa kopiatuko, baina bai uste dut gauza batzuk haiek esango lituzketen bezala esaten ditugula. Parodiaren mugan batzuetan, baina erreferentzia izaera galdu gabe.

Barkaberagoak gara beste hizkuntzetan egiten diren edukiekin euskarazkoekin baino?

A.T.: Gure gurasoek edo osaba-izebek borrokatu behar izan zuten euskaraz irakastearen alde. Horrek zamatxo bat ere utzi digu. Badirudi euskara ez dela tresna bat txorakerietan aritzeko, ezin dela nolanahi erabili. Gaztelaniaz aldiz, ez dutelako zapalkuntza hori jasan behar izan, edozer eta edonola egiten dute, konplexurik gabe. Hemen, batzuek badute ikuspegi hori: “Euskara gure altxorra da, eta kontuz zer egiten duzun horrekin”.

J.T.: Oso kezkatuta gaude “gure” edukiak kontrolatzeaz, eta beste hizkuntza batzuetan egiten direnean ez zaizkigu axola. Baina datuak eskuan, beste horiek dira Euskal Herrian ikusten diren saioak. Urtzi Urkizu jarraitzen duenak badaki Telecincok eta Espainiako selekzioak zein ikusle datu ematen dituzten. Argia irakurtzen dutenen artean ere, askok Gran Hermano ikusiko dute.  Errealitatea hori da eta ezin dugu mantapean gorde. Euskaraz ere behar dugu zaborra, gero norberak erabakiko du zer ikusiko duen.

A.T.: Denak ere ez du balio. Badakigu jendearen kontsumo joeratan eragina izan dezakegula, eta saiatzen gara hori erabiltzen. Baina aldi berean, helburu linguistiko batekin korrontearen alde aritzea ere zilegi da. Jendeari hau gustatzen bazaio, ez dugu zehazki gauza bera egingo, baina hartuko ditugu hortik gauza dezente, eta euskarara ekarri. Ez gara izugarri harro egongo akaso egindakoarekin, ez da izango guretzat egingo genukeena, baina kontziente gara horrela ere egiten dugula gure ekarpena.

J.T.: Guk nerabetan bagenituen euskal idoloak, baina orain, Youtube eta Instagramen garaian, gaztetxoek idoloak kanpoan bilatzen dituzte. Zeintzuk eta zergatik diren, hori ere gai potoloa da, baina bada lorpen txiki bat sikiera euskarako batzuk sortzen asmatzea.

Gaztean egiten duzue bide hori, ez polemikarik gabe…

J.T.: Gaztean Jon Gotzon daukagu, gaztelaniazko esaldiak erabiltzen dituena. Eta jende batek esaten digu: “Oso gustura entzuten dut zuen saioa, baina ni euskalduna naiz eta ez dut zertan jasan halakorik euskarazko kate batean”. Beharbada egia da berak ez duela zertan jasan, baina ni ETBn hasi nintzenean jabetu nintzen euskal eremuan bizi garenok uste dugunaren oso bestelakoa dela errealitatea. Denok gu hirurok bezalakoak balira, euskaldunak salbatuta geundeke. Baina oso bestelakoa eta gogorra da errealitatea. Ezin gara garbizalekerian gotortu.

A.T.: Hori guztia, faktore linguistiko batetik, baina gehiago ere badaude. La Vida Moderna irratsaioak adibidez sekulako arrakasta du, baina Espainia osoa edo espainiar hiztun denak hartuta, ez dira hegemonikoak. Jendeari, gehienbat, ofentsiboa eta zakarra egiten zaio umore hori, baina nola asko diren, badago nahikoa masa kritiko umore horrek bidea egin dezan, baita estadio bat betetzeko ere. Euskal Herrira etorrita, panorama linguistikoa halakoa da, kopuruz ere askoz gutxiago gara, eta noski, garenon artean ere askori zakarra eta ofentsiboa egiten zaio umore mota hori. Bada, filtro horiek guztiak pasata, oso kopuru txikia geratzen da. Nahikoa ez, akaso, halako saio batek bidea egiteko. Horregatik uste dut toleranteagoak izan beharko genukeela, bestela orokorra eta zuria dena bakarrik egin daitekeelako. Hedabide publikoetatik bai behintzat.

ETB kate publikoa izatea muga da, zentzu horretan?

J.T.: Kasu askotan bai. Gu ta Gutarrak egiten nuenean ni aurkezle besterik ez nintzen. Baina badakit bagenuela haragia, odola, sexua… Gauza asko, publikatuz gero, askoz ere arrakasta eta audientzia datu hobeak emango zizkigutenak. Baina telebista publiko bat da eta ez genituen erabili. Ona edo txarra den ez dakit, baina gauza asko mugatzen ditu horrek.

A.T.: Nik jarraitzen ditudan komedianteek oso argi dute ez daudela hor inor hezteko. Ardura hori beste batzuena dela: irakasleena, unibertsitateena, erakundeena, gurasoena… Umoregileak hor daude, barre eginarazteko, jolasteko, inkomodatzeko… Ni ez naiz sartuko okerrak iruditzen zaizkidan bideetatik, baina gurean, norberaren muga horiez gain, beste asko ere badatozkigu kanpotik. Autozentsuratik ere badu. Saioan gertatu izan zaigu: zerbait bururatu eta zuzendariak esatea: “Ez, badaezpada ez esan”.

J.T.: Bada arazoa euskaraz daukagun telebista generiko bakarra publikoa izatea. Bi funtzioak bete behar dituelako, publikoarena eta pribatuarena. Biak izango bagenitu, pribatuak beste tonu bat baimenduko luke, beste eduki mota bat, beste apustu batzuk ez hain orokorrak…

A.T.: Gazteon artean arrakasta duten formatu gehienak plataforma pribatuenak dira. Hor ere enpresek mugak jartzen dituzte, noski. Edo publizitatea jartzen duenak bestela. Baina arriskatzeko prest daude, eta hori da publiko bat ematen diena. Askoz tonu makarragoa erabiltzen dute. Nola iritsiko gara gazteengana, ezin badugu gazteek esaten dutena esan? Ezin badugu gazteek egiten dutena egin? Osaba enrollatuaren paperean gabiltza gazteengana iritsi nahi dugun aldiro, eta ez behar lukeen bezala, parez pare.

Zuen lanean audientziek pisua izaten jarraitzen dute gaur egun? Goizero begiratzen duzue?

J.T.: Behar baino gehiago. Baina audientzia ez da ahaztu behar. Bilatu behar da oreka bat oso zaila dena. Gure kasuan adibidez, eta nik bost urte egin ditut telebistan, nahiko zenbaki onak izan ditugu. Baina badira programa asko hirugarren asterako bidean geratzen direnak. Audientziak baldintzatu behar du? Baita ere, baina akaso hainbeste ez.

A.T.: Paradoxa dena da horretan badugula kate pribatu baten antza. Publikoa bagara, akaso tokatzen zaigu halako lasaitasun bat ematea saioei, epe luzeagoko estrategia bat izatea… Esaten badizute ikasturte bat egiteko, berme batekin, ibilbide bat izateko aukerarekin, agian funtzionatzeko modua aurkituko duzu. Baina orain, ez badu berehala datu onik ematen, akabo.

J.T.: Baina egia da telebistak, publikoa bada ere, ikusleak behar dituela. Alferrik da kristoren programa egitea gero inork ikusiko ez badu. Eta hor iruditzen zait ikus-entzuleok ere badugula ardura pixka bat. Audientziek gora egingo balute, baliabideek ere gora egingo lukete, eta ziur asko saioen kalitateak ere bai. Nolabait, badagokigu denoi hau altxatzea.

Sareko ikustaldiei ere nahikoa erreparatzen zaie? Kontuan hartuta ETBko ikusleen batez besteko adina 64 urtekoa dela, gazteei bideratutako proiektu batzuk ia hilda jaiotzen dira hala ez bada…

J.T.:  Horretan ere oso berandu goaz. Nahieran plataforma behar da, baina Youtube gehiago baliatu behar genuke. Edukiak sortzen ari gara, baina ez dira behar bezala zabaltzen.

A.T.: Hor badago beste morrontza bat, erakunde publikoa izateagatik-edo. Hala esaten digute: “Behartzen gaituzte hainbeste klik webgune honetatik izatera, edo diru-laguntza jasotzeko behar dugu hala izatea”…

J.T.: Gauza bat da edukia eta beste bat kanala, eta edukiaz asko eztabaidatu dezakegu, baina edukia helarazteko moduetan berandu goaz. Instagram eta Youtube. Hor daude ikusleak eta hor punta-puntan aritu beharra dago. Ulertu dezaket diru-laguntzak eta antzekoak daudela tartean, baina edukia nahi duen gazteari berdin zaio hori, eta erraztasunak ematen ez bazaizkio beste zerbait hautatuko du. BBC Radioko zuzendariak esana da: jada ez du balio publikoa gurera erakartzeak, gu mugitu behar gara haiek aritzen diren lekuetara. Gazteak adibidez, dagoeneko egiten du lan hori.

Zuek bi aldeetan egiten duzue lan. Zergatik da arrakastatsuagoa euskarazko irratia telebista baino?

J.T.: Badu zerikusia enpresa egiturarekin. Euskadi Irratia ez dut hain ondo ezagutzen, baina guk adibidez, askatasun ia erabatekoa dugu, telebistan ez bezala. Bost kide bagara programa batean, nahi duguna egiten dugu nahi dugun eran. Unean bertan, eta inorekin kontsultatu gabe. Enpresa egitura dela-eta, telebistan askoz ere burokratikoagoa da dena. Nik uste horregatik goazela azkarrago irratian. Telebista irratia baino munstro askoz handiagoa da, esku gehiago daude, eta pausoak askoz motelagoak dira.

A.T.: Irratian besteak baino baliabide gutxiagorekin ere programa duina egin dezakezu. Guk egin dezakegu Ser-en pareko programa bat. Baina telebistan, ezin dugu lehiatu Supervivientesen gala batek duen errealizazioarekin edo El Hormigueron Will Smithekin egiten den super erronka batekin. Baliabideen mugak askoz gehiago nabaritzen dira telebistan irratian baino.

J.T.: Pentsa, lortu dugu euskarazko irrati bat egiten gure ligako liderrak izatea. Hori gure arduradunak askotan esaten digu: irudika dezakegu ETB1 Telecincoren gainetik? Ezinezkoa dirudi. Irratiarekin lortu izan dugu.

Aipatu dugu lehenago ere ETB1 hurbildu dela Espainiako eredu arrakastatsuetara, eta akaso Gaztea ere bai. Kanpotik badirudi joera horren aurpegi atsegina zaretela zuek: bi gazte tolosar, euskaltzaleak, euskal komunitateko kide…

J.T.: Guri gertatzen zaiguna da oraindik ere gazteak garela, badugula indarra. ETBn jende asko dago egur asko jaso duena, bizkarra berotua duena eta euskal komunitatearekin desenkantatuta dagoena. Gu oraindik sano gaude, eta prest gaude arrisku horiek hartzeko. Egiten dugun lanagatik oso baloratuak sentitu gara, baina ez da erraza ETBn lan egin eta euskal komunitateko parte sentitzea.

A.T.:  Egia da, bai. Bat-batean hor gaude gu, bi tipo, Belauntzako amona Mariaren bilobak garenak, euskaraz egin dugunak beti, Durangoko Azokara joaten garenak… Eta orduan badugu halako permisibidade bat: guri barkatzen dizkigute agian beste batzuei barkatuko ez lizkieketen gauza batzuk. Baina gogorra da ikustea jendeak nolabait bizitza barkatzen digula nondik gatozen ikusita. Beste norbaiten lekuan jartzen naiz, eta nire gurasoak erdaldunak balira, beste erreferentzia batzuk balituzte…

J.T.: Gure ogibidean badago jendea hori batere inporta ez zaiona, baina ez dira horregatik pertsona txarrak. Oso profesional onak izan daitezke. Horiek denak gure komunitatetik kanpo uzten ditugu askotan, eta ez dakit justua den ere. Oinarrizkoa da hizkuntza erabiltzen jakitea, baina hortik aurrera, euskal mundua, edo munduaren zati bat, irekiagoa izan behar litzateke.

Gure Kasak, neurri batean, egiten du bi mundu uztartzeko ahalegin hori. Arina da formatua, dinamikoa, baina gonbidatu asko dira idazleak, zine zuzendariak…

A.T.: Gure Kasak egin duena izan da oso mundu konkretuko jendea hartu eta beste mundu batekin harremanean jarri. Eta ziur asko jende batek ezagutu ditu pertsona zoragarriak programari esker, kulturgileak eta abar.

Erreferente eta izen asko aipatu ditugu. Ia denak espainiarrak dira.

J.T.: Kulturalki, oro har, Hegoaldean denok gara oso espainiarrak.

A.T.: Nik azkeneko urtean nahita eten dut hori pixka bat, eta ingelesezko edukiak kontsumitzen hasi naiz: bai umoregileak, bai telesailak… Bestela espainiarren filtroa pasa behar duzu beti zerbait jasotzeko.

J.T.: Onartu dezagun lehenbailehen hala dela, oso espainiarrak garela. Ez gaitezen paretaren kontra jo itsu-itsu. Zailagoa iruditzen zait jendearengana iristea eta gertuko sentiaraztea zerbait zure burbuila propioa sortu nahian ari zarenean. Hobe da ukitzea kanpoko erreferentziak, baita espainiarrak ere, eta tartean sartzea beste eduki batzuk. Guretzat, gainera, lehenengo erronka da euskara oro har akademikoa eta arrotza zaien gazte guztiengan horiengan eragitea. Haiengana hurbiltzeko erreferentzia espainiarrak behar ditugu, baina hor sartu behar dugu bestelako eduki bat ere.

A.T.:  Aldi berean, hori konbinatu behar da izaera kritikoagoarekin, eta ulertu erabil dezakegun espazio bat dugula jendaurrean. Saiatzen gara euskal erreferenteak ahal bezainbeste ustiatzen. Dena dela, erdarakadak sartzeak, adibidez, min egiten dit niri.

J.T.: Sartu behar dira. Gehiago jolastu behar da horrekin, ze askotan horrek egiten gaitu gertuko, eta erakargarri ere bai. Baina noski, horrez gain, Anttonek astero hiru hitz berri sortzen ditu euskaraz, eta horiek ere sartu behar dira. Baina bi gauza horiek uztartuta egiten da benetako ekarpena. Beti ere, kontziente izanda, bai zer egiten ari zaren, eta baita zein errealitate dugun ere.

Espainiarrak bakarrik ez, aipatu ditugun erreferente guztiak gizonezkoak ere badira. Iruditzen zaizue gizonezko izanda errazagoa dela ETBn bidea egitea?

J.T.: Ez dut zuzenean pentsatu ea guk aukera gehiago izan dugun. Baina uste dut kezka hori badugula. Saiatzen gara parte hartzen dugun espazio guztietan emakumeak ere egongo direla bermatzen, orekatzen. Eta ikusi dut nola inguruan izan ditugun emakume asko gutxietsiak diren fisikoki erakargarriak direlako, adibidez; zuzenean jendeak jotzen duelako pentsatzera horregatik daudela hor eta ez haien gaitasunengatik.

A.T.: Komiko bat emakumea bada, hasten den momentutik bertatik askoz zorrotzagoa da jendea, edo gara. Espainiatik datorren moldean, zentzu horretan, nabaritu da aldaketa: emakume asko daude, gazteak, umorea egiten hasi direnak. Badaude saioak soilik emakumeek gidatzen dituztenak ere, irratian zein telebistan. Euskal Herrian oraindik atzean gaude horretan ere. Guk Aitziber Garmendia dugu, adibidez, gure programan umorearen zentroa dena. Baina Aitziber izugarri ona da, oso altu jartzen du maila, eta berarekin alderatzen jarrita badirudi inork ez duela maila ematen. Nik uste guri tokatzen zaiguna dela desoreka horretaz kontziente izatea, eta saiatzea ez ikuspegi hori edo jarrera horiek iraunarazten. Edo salatzea, tokatzen zaigunean, segun zer ikusten dugun.

J.T.: Eduki aldetik ere uste dut gure saioan zaintzen dugula. Iritsi izan gara programa moztera testuinguru deseroso bat sortu delako, edo iruditu zaigulako kutsu ez-aproposa hartu duela kolaboratzaile edo gonbidaturen batekin sortutako egoera batek. Ez guk bakarrik, saioko lan-taldeak batez ere.

A.T.: Beste alde batetik, telebista publikoa den neurrian, joera horiek aldatzeko ardura ETBrena ere bada. Eskatu dezatela aurkezleak emakumezkoak izatea, baita entretenimendu saioetan ere. Ekoiztetxeei ematen zaizkien eskaeren artean, izan dadila beste bat…