Zer da karitatea?

Bi pertsonaren arteko erlazio-modu bat, berdintasun ezean oinarritua: batek zerbait ematen dio besteari, baina bigarrenak ezin dio lehenari ezer eman eta norabide bakarreko erlazio hierarkikoa sortzen da.

Eta zer ezberdintasun ditu elkartasunarekin konparazioan?

Elkartasunaren bereizgarri nagusia bi aldeen arteko parekotasuna da.

Zuen liburuan karitate instituzionalaren atzean dagoen “ontasunaren iruzurra” salatzen duzue. Zer dela eta?

Etimologikoki ingelesez [liburuaren jatorrizko hizkuntza] “ontasuna” (kindness) eta “familia” (kin) erro beretik datoz, eta maila bereko pertsonen arteko gertutasuneko erlazio sozial batzuetan oinarritzen ziren bi terminoak. Baina XVII. mendean Ingalaterran Pobreen Legeak onartzearekin batera karitatea instituzionalizatu zenean, ontasunetik karitaterako jauzia egin zen. Jendeari ikaragarria iruditzen zaio karitatea salatzea, baina fenomeno instituzionalizatua denean, humanitarismoa, filantropia, altruismoa eta celebrity-ak tartean sartzen direnean, harreman guztiz desorekatu bat izaten du oinarrian.

Ontasun pribatua posiblea al da egitura bidegabea duen antolakunde sozial eta ekonomiko batean?

Bai, gu espezie soziala baikara. Adibidez, Colin Kaepernick amerikar futboleko jokalaria oso aberatsa da, baina elkartasun-ekimen ugari egiten ditu. Etikarik gabe ezin dugu gizarterik eduki, etikarik gabe ezinezkoa baita kontratu soziala, baina kontratu hori hautsita dago gaur egun, alderdi kuantitatiboa nagusitu zaiolako alderdi kualitatiboari. Beraz, esango nuke ez dela ezinezkoa, baina bai oso zaila, eta ontasuna beti dagoela etikari estuki lotuta.

Humanitarismoa karitate instituzional gisa definitzen duzue liburuan. Zergatik?

Gobernuek kontrolatzen dutelako, Collin Powelek berak [AEBetako estatu-idazkari ohia] aitortu zuen gobernuen arma bat zela. Aukera ematen dizu herrialdeetan sartzeko, Indonesian tsunamiaren ondoren edo Haitin lurrikararen ondoren; Clintonen humanitarismoaren bidez, adibidez, bost izarreko hotelak eraiki dituzte Haitin, eta arropa merkea fabrikatzeko fabrikak. Eta hori esplotazioa da.

Zer funtzio du karitateak nazioarteko ordena kapitalistan?

Batetik, jendeari bere buruarekin ondo sentitzen laguntzen dio eta ez du askorik pentsatzen daukagun sistema guztiz suntsigarrian. Maila globalean, gauza asko estaltzeko balio du. Gurutze Gorriari dirua ematen diozunean pentsatzen duzu diru horrekin zerbait egingo dutela, baina ez duzu galdetzen diru hori nora doan: beren kontuan sartzen dute, langileak eta haien erretiro-saria ordaintzeko. Karitate-egoera iraunarazi baino ez dute egiten.

Azken boladan asko hitz egin da Amancio Ortegak ekipamendu medikoa erosteko egindako dohaintzei buruz. Zer deritzozu?

Bill Gatesek ere antzera jokatzen du: eltxoen aurkako sareak banatzen ditu Afrikan eta jende guztiak txalotzen du, baina sare horiek intsektizidan busti behar dira, soluzio garestia pobreentzat. Horren ondoan, askoz merkeagoa da osasun publikoan eta edateko ur garbian inbertitzea. Ez ahaztu, gainera, Gatesek malariari buruzko ikerketaren monopolioa daukala, eta ondorioz eragin-ahalmen ikaragarria Osasunaren Mundu Erakundean.

Eta zer iruditzen zaizkizu TV3eko edo ETBko Maratoien tankerako ekimenak?

Ez naiz oso zalea. Celebrity-en karitatearen modura funtzionatzen dute. Asmo onak daude atzean, baina daukagun gizartea bere horretan iraunarazteko tresna bat dira, arazo larri bati tirita bat jartzea bezalakoa. Jendeak zerbait egiten ari delako sentsazio faltsua dauka eta hobeto sentitzen da, baina berez sistema iraunarazten ari dira.

Karitatearen ordez, oinarrizko errenta unibertsala proposatzen duzue berdintasun ezari aurre egiteko errezeta gisa. Nola iruditzen zaizue bideragarria ekoizpen-bitartekoen jabetza ukitu gabe?

Oinarrizko errenta unibertsala zerga bidez finantzatu daiteke. Herritar guztiek kopuru berbera jasoko lukete. Demagun hilean 600 euro, hala pobreek nola aberatsek, baina azken horiek zerga gehiago ordainduko lituzkete. Oinarrizko errenta unibertsalari buruzko ikerketek erakusten dute ez dagoela ongizate-estatua ukitu beharrik, oinarrizko errentak sendotu egiten du.

Kontuan izanik pobrezia eta berdintasunik eza ezinbestekoak direla sistema honi eusteko, nola iruditzen zaizu ezar litekeela oinarrizko errenta unibertsala, sistemaren oinarriak ukitu gabe?

Arrazoi duzu, oinarrizko errenta ezartzeko trabak ez dira ekonomikoak, politikoak baizik. Nola lortu? Gizarte bidezkoagoa lortzeko ekimen guztiei buruz egin daiteke galdera hori, beraz emakumeen, errefuxiatuen, eskolen… egoera hobetzeko borrokatzen den modu berean borrokatu beharra dago oinarrizko errentaren alde ere.