Ez bakarrik, Joseba Gabilondok erranen lukeen bezala, alderdien arteko lehiak serieko neomediebalismoa islatu duelako –eliteak beren tropelak mugiarazten, beren interesak defendatzeko asmoz–, baita kanpainako protagonistak ekialdeko herensugeak eta iparraldeko ibiltari zuriak izan direlako ere. Erran nahi baita, fikziozko mamuak izan direlako eztabaidagai nagusiak, fikziozko mehatxuak, baina herritar anitzengan egiazko izua sortzen dutenak: heldu dira ETAren lagunak, heldu dira Espainia hautsi nahi dutenak, heldu dira diktadura komunista baten azpian menderatu nahi gaituztenak.

Nafarroatik atera behar izan gabe ere, eskuin unionistako hautagaiak, Sergio Sayasek, ezin argiago erran du: nazionalismoa –euskalduna eta katalana, erran gabe doa– da Espainiak duen problema larriena. Ez ustelkeria, ez langabezia, ez askatasun falta, ez zorra. Nazionalismoa. Eta irabaziz gero nazionalistek egin litzaketen balizko izugarrikeriek balio dute gertatzen ari diren egiazko izugarrikeriak estaltzeko.

Gorpuzkera sendoagoko fantasma baten kontra joan dira bozkatzera hautesle anitz, faxismoaren fantasmaren kontra hain zuzen. Ikusteko dago orain boto gehien erdietsi dituen alderdiak zer eginen duen. Ezker aldera –pixka bat– lerratuko da? Edo herensugeen eta ibiltari zurien aitzinean Espainiako batasunaren mamua inarrosi eta, konstituzioa eskuan duela, bazkide moderatu baten beharra aldarrikatuko du? Ferraz karrikako egoitzan, “Riverarekin ez” egiten zuten oihu PSOEko hautesleek; gaueko irabazlearen arrapostua berehala etorri zen: “Guk ez dugu marra gorririk jartzen”. Argiago ezin.