Heziketa libreari buruz eskaintzen ditudan ikastaroetan, askatasunarekin harreman gatazkatsua dugula frogatu ahal izaten dut. Kontzeptuak sortzen duen lilura egiten zait bereziki azpimarratzekoa, libre izatetik zein urrun gauden garbi erakusten duelako. Izan ere, miretsiko ote genuke askatasuna, benetan gure errealitatearen parte balitz? Ez, bistan denez. Ez litzateke utopia, geure baizik. Bizitzeko gure politikaren ardatza, munduan egoteko gure modu naturala. Hortik oso urrun gaude, eta askatasuna idealizatu egin dugu, nola ez. Sakon sakonean gauza ona dela sentitzen dugun arren, ez dakigulako zehazki zer den.

Jende askok, oraindik, nahi dugun guztia egitearekin identifikatzen du aske izatea, dena posible den paradisu moduko errealitate batekin, mugarik eta ondoriorik onartzen ez duen lurraldearen irudiarekin. Askatasunaren nire bertsioa ez da hain espektakularra, eta eskasa irudituko zaie, segur, mugagabetasunaren kimerarekin amets egiten duten horiei. Prozedura xumean datza, errealitate  –beti mugatu– batek eskaintzen duen aukera mordotik hautu kontzientea egitean, behar eta desioekiko koherentzia ahalik eta handienean, mugak zein eta non diren ongi hautemanik, aukera egitean galtzen eta irabazten dugunaren jakitun, “bestea”-ren bariablea ere aintzat hartuta, noski.  

Kontu ez deusa eman dezakeen arren, nork bere bizitza propioa eraikitzeko adreilua dago erabaki horietako bakoitzean. Baliatzen ditugun neurrian bilakatzen baikara geure bizitzaren “autore”, geure “autori”-tate, geure buruaren jabeago eta gidariago. Eta horregatik, askatasunaren konkistan egin ahal dugun keinua tikia baina biziki esanguratsua da.

Askatasuna muga eta ondorioaren existentziarekin bateragarria ez dela pentsatzea zinez kaltegarria da, ustez erabatekoa beharko lukeen askatasun hori ez delako noski sekula iristen, eta gure errealitatean gatibu sentitu beharraren nolabaiteko kondena ezartzen baitzaigu, ezinbestean. Egia da errealitate hertsiegian bizi garela, eta gure ekintzengatik pairatu beharreko ondorioek gero eta zigorraren antz handiagoa dutela. Eta ulergarria da, horregatik, bi kontzeptu horiek negatibotasun kutsua izatea guretzat, eta haurrei mugak ez jartzeko heldu askok darabilten arrazoi nagusia izatea. Ulergarria da, baina ez sanoa.

Askatasunari buruzko uste ustel hori dago haurrak askatasunean heztea zer den –eta zer ez– ongi ulertzeko heldu askok duten arazoaren oinarrian, baita mugarekiko oro har dugun harreman disfuntzionala ere. Izan ere, geure izatea ukatzen dutenak dira askatasunaren kontrako muga garbi bakarrak. Gu geu izatea eragozten digutenak, gure nortasuna modelatzeko helburuarekin ezartzen zaizkigunak. Horiexek dira gure errealitatean gainditu beharrekoak. Ausardiaz, adorez, baita batzuetan, zergatik ez, transgresioz eta arauaren kontra joanik ere, jakina. Gainerakoek, gure mundua zedarritzen duten koordenada-mapa gisakoa osatzen dute, ongi bizitzeko behar beharrezkoak direnak.

Gizateriaren erronka nagusi guztiak bezala, haurtzaroa zaintzeko beste kultura batean jokatzen da askatasunaren hau ere. Paradigma direktiboa errotik erauzi behar dugu, gorago aipatu muga instruktiboak dituelako tresna nagusi, eta duintasunaren kontrakoa den manipulazioan –agerikoa edo kamuflatua–  oinarritzen delako. Haurrak ere gai dira, eta eskubidea dute, askatasunez beren bizitza hautatzeko eta egiteko. Errespeta dezagun adinaren arabera tipiagoa ala handiagoa izanen zaien beren erabakimen librearen esparrua. Baina ez ditzagun mugak ahantz. Horretan datza askatasunaren printzipioa.