Zeresana ematen ari da Nafarroako Udal eta Kontzejuen Federazioak duela gutxi aurkeztu duen lurraldearen biztanleriari buruzko txostena. Orain arteko hainbat joera baieztatzeaz gain –herri txiki asko jendez husten ari dela–, ikusi gabeko beste hainbat datu kezkagarri ekarri ditu: Nafarroako landa gunean herritarrei zerbitzuak eskaintzeko garrantzitsuak diren hainbat herri historikotan ere (Lizarra, Zangotza, Tafalla...) behera egin du erroldak 2007tik hona.

Txostena Concejo aldizkarian argitaratu du federazioak eta bere presidente Pablo Azcona Lodosako alkateak (independentea) Nafarroako Parlamentuko Landa Garapen, Ingurumen eta Toki Administrazioaren Batzordean aurkeztu zuen apirilaren 17an.

Nafarroako biztanleriak hazten jarraitu du azken hamarkadan (+37.000), nahiz eta askoz modu apalagoan –krisiaren aurretik 100.000 lagun iritsi ziren lurraldera lan egitera urte gutxian–. Arazoa metropolitze prozesua da. Azkonak azaldu zuenez, hamar urteotan Iruñerriak eta bere “gerrikoan” dauden udalerriek jarraitu dute hazkunde handia izaten –biztanleriaren %51 barnebiltzetik %54ra igaro dira– eta aldiz, Nafarroako eremu “landatarrenak” despopulatze bidean dira: “Herri oso txikiez ari gara eta desagertzeko arriskuan daude”, gaineratu zuen.

Bereziki Pirinioetan, Zangotzako eskualdean eta Estellerriko mendebaldean gertatzen ari da odoluste handiena ehunekotan: badira udalerriak euren biztanleen %30 galdu dutenak. Jurramendiko bazter batean dagoen Piedramillera herria da denen buru, herritarren %38k ospa egin du azken urteetan eta 60 biztanletik 37ra igaro da. Ranking horretan badira agian ezagunagoak zaizkigunak: Erronkari (-%25), Auritz (-%21), Uxue (-%21)...

Eskualdeetako hiriburu historikoen gainbehera

Eskualde menditsu horietan despopulatzearen arazoarekin aspaldi daude zailduta eta euren aldarrikapenak aurrera eramateko antolatzen ari dira; Pirinioetako belaunaldi berriak, esaterako, bizimodua ateratzeko alternatibak lantzen hasi dira (ARGIAren 2.565. zenbakian kontatu genizun).

Baina basamortua menditik harago ari da hedatzen, azken txostenari behatzen badiogu. Nafarroa Erdialdeko eremu zabaletan behera egin du biztanle kopuruak eta hondoratze demografikoa eskualdeetako hiriburuetara iritsi da jadanik. Tafallak nozitu du jaitsiera handiena: 477 lagun gutxiago bizi da bertan. Lizarra, Zangotza, Mendabia, Irunberri... Herri koskor horietan guztietan erroldak behera egin du: “Orduan eta biztanle gutxiago, zerbitzu gutxiago, bukatzen ez den soka da”, esan zuen udal eta kontzejuen federazioko presidenteak.

Fenomeno hori Erriberan ere nabaritu dute. Herritarrak gero eta gehiago Tuterako Erriberan ari dira kontzentratzen –Nafarroako bigarren hiri handienak 35.000 biztanletik gora du jadanik–, eta Falces, Valtierra, Cascante, Fitero, Cortes eta tamaina erdiko herri askok pisu demografikoa galdu du.

Zenbait kasutan arrazoia hirigintza garapen eta politiketan aurki daiteke. Barañainek, adibidez, 1.700 biztanle galdu ditu, “udalerri guztia erabat urbanizaturik, hazkunderako aukerak agortu ditu”, dio txostenak. Beste zenbaitetan saihestezina da desindustrializazioaren mamuan pentsatzea: Sakanan dozenaka lantegi garrantzitsu itxi dituzte urteotan –langabezia hirukoiztu egin zen krisiarekin– eta horren ondorio izan daiteke Altsasu, Olazti, Irurtzun eta antzeko herrietako populazio gainbehera 2007tik hona.

Orekatu vs zentralizatu

Baina egiturazko arrazoiak ere badaude, Gaindegiak Euskal Herri osorako datuak erkatu ditu Espainia eta Frantziako estatuetako iturri ofizialak kontuan edukita eta gorabehera handiak atzeman ditu baita ere Lapurdiko kostaldean, Zuberoan eta Araban, landa guneen hustearekin zerikusia dutenak.

Imanol Esnaola euskal behategiko koordinatzaileak Berria-n azaldua du aspaldi ezarritako lurralde egituraren ajeak direla horiek –Arabako A-1 autobidearen ardatzak, esaterako, probintzia horretako baliabideak bereganatu ditu– eta lurralde antolamendurako irizpideak ezartzeko egungo eztabaidek asko dutela hortik: orekatu edo zentralizatu.

1990etik zehaztu gabe dagoen Nafarroako tokiko administrazioaren “mapa” onartze bidean da, lege aurreproiektuari azken ukituak eman ostean. Hamaika eskualde eta hiru azpi-eskualde aurreikusten ditu eta egungo mankomunitate eta partzuergoak desagertuko lirateke gehienean, baina eskualde horiek hurbiltasun printzipio subsidiarioari eutsiko liokete zerbitzuak eskaintzeko.

Pablo Azconak legebiltzarreko agerraldian eskatu zuen herri guztietan gutxieneko azpiegiturak egotea: “Nafar guztiek oinarrizko zerbitzuak eta bizi kalitatearen gutxieneko estandarrak izateko duten eskubideaz ari gara”. Narriadura demografikoa eta hondamendi ekonomiko nahiz kulturala eteteko balioko ote du Nafarroako mapa berriak?