Lorez lore
Izan ere, lorez lore gabiltza; egunero lore berri bat ikus daiteke sasoi honetan. Tartean, baita jan daitezkeenak ere. Ez gara euskaldunak lorezale amorratuak; kunplimenduak eta ele ederrak bai, baina lore-loreak tamainan!
Orburua (Cynara scolymus) eta kuiatxoa (Cucurbita pepo var. pepo) bai, loretan jaten ditugu, baina gure ahosabaiaren onerako: dasta berri mordoa dugu inguruan, dastatu zain. Jan ditzagun loreak: usaina, ukia, zaporea... Hona saskikada esku-eskura: begonia (Begonia x tuberhybrida), baltsamo-belarra edo ilena (Calendula officinalis), azuzenak (Hemerocallis spp.), Txinako arrosa (Hibiscus rosa-sinensis), kaputxina (Tropaeolum majus), ekilorea (Helianthus annuus), albahaka (Ocinum basilicum), martorria (Coriandrum sativum), mihilua (Foeniculum vulgare), oreganoa (Origanum vulgare), mendaroa (Origanum majorana), aza jendea (Brassica spp.), errefaua (Raphanus sativus), bioleta usainduna (Viola odorata), bioleta handia (Viola x wittrockiana), babarruna eta leka (Phaseolus vulgaris), ezkaia (Thymus vulgaris), belatxeta edo izpiliku fina (Lavandula angustifolia), astaizpilikua (Lavandula latifolia), izpiliku mina (Lavandula stoechas), errukulak (Eruca vesicaria sativa eta Diplotaxis tenuifolia), dama errukula (Hesperis matronalis), txikori-belarra edo sorgin-belarra (Taraxacum officinale), basabitxilorea (Bellis perennis), kuiatxoa eta kuia (Cucurbita spp.), hirusta gorria eta zuria (Trifolium pratense eta T. repens), atxaparra (Lonicera spp.), erromeroa (Rosmarinus officinalis), azitraia (Satureja hortensis), perraitza edo apo-perrexila (Anthriscus cerefolium), ezkia (Tilia spp.), etxeko poza edo baltsamina arrunta (Impatiens walleriana), porru-tipula (Allium schoenoprasum), ezamihilua edo aneta (Anethum graveolens), zauri-belarra edo salbia (Salvia officinalis), krabelina (Dianthus caryophyllus), urkitza edo jasmina (Jasminum officinale), luisa-belarra (Aloysia citriodora), malba gorria (Alcea rosea), urrelilia (Chrysanthemum coronarium), nabar-lorea (Centaurea cyanus), basa-julufraia (Lychnis flos-cuculi), petenta edo fuxia (Fuchsia spp.), uztaoa edo lapaitza (Rumex acetosa), papantsea (Viola tricolor), amañililia (Syringa vulgaris), tagetea (Tagetes spp.), oinlodia edo peonia (Paeonia spp.), zuhain azenarioa (Daucus carota), arrosak (Rosa spp.), ilarra (Pisum sativum), artoa (Zea mays), mendak (Mentha spp.), idi-bihotza (Tulipa spp.), ziabelar usainduna (Galium odoratum), zamo txikia edo basa azafraia (Carthamus tinctorius), borraja (Borrago officinalis), dragoi-muturra (Antirrhinum majus), aingeru-belarra (Angelica archangelica), geranioak (Pelargonium spp.), bananondoa (Musa x paradisiaca) eta sagarrondoa (Malus x domestica). Eta, ahaztu gabe, intsusa (Sambucus nigra).
Lilipak edo nartzisoak loretan dira. Nabarmen adierazten dute mendean hartutako bere lurren berri. Neguan loratzen dira, kolore zuri-hori ikusgarritan, eta usaina bafadaka hedatzen dute. Multzoka bizi dira; lurpean erraboila emankorra dute, eta bat zen tokian, urtetik urtera... [+]
Udari begira jarri gaituen eguraldi honek landareak ederki mugitu ditu. Gu ere bai. Zaldibarren, Eitzaga auzoko zabortegiko madarikazioaren ardurak eskatzera, eta langileei, haien senideei eta auzotarrei babesa emateko manifestazioan Eibarko Amañatik abiatu ginen. Hasi... [+]
Umetako oroitzapena dut nola “txitoa” deitzen genion. Loreak oilo txitaren burua gogora ekartzen zigun. Jose Maria Lakoizketak 1888an Bertizaranan jaso zuen “kurkubia” izena, kurkubi edo botilatxo baten antza duelako bere fruitutxoak. Bortzirin... [+]
Landareen galbideak arrazoi ugari izan dezake. Garai batean hiru multzotan banatzen ziren: gaitzak, izurriteak eta belar edo landare “txarrak”. Gaur egun landareen hondagarri guztiei izurrite deitzea da joera nagusia. Lehen izurritea esaten zitzaion intsektu, akaro,... [+]
Simaur eta hondakin pilatan apopilo bat izaten da udan, ez denetan baina askotan: asma-belarra edo estramonioa, Datura stramonium. Zenbaitek “ikozoro” edo “pikuzoro” izenak ere jaso dituzte landare horrentzat. Landare deigarria da, tentea, hostaje... [+]
Daliaren urtea izendatu dute aurtengo hau, Dahlia pinnata. Ondo esanda Dahliaren urtea da. Euskarazko hiztegiek eta entziklopediek “dalia” esaten diote landare horri; nik uste dut “dahlia” esan beharko geniokeela.
Dahlia Mexikoko goi ordokietan ezagutu... [+]
Lasaitu ederra hartu dut egun argia baino gaua luzeagoa egin den egunean; eta poztu sei hilabete horrela izango ditugula jakinda. Uda ederra joan dela ezin uka, baina udazkenari usain hobea hartzen diot. Landareei udazkenaren iritsierarekin “klak” egiten die buruak... [+]
Landareek usaindu egiten dutela jakina da, gero eta jakinago. Aspaldi genekien animalia belarjaleengandik babesteko landareen martingala: hozkada jaso duen landareak usaina askatzen du, aldameneko landareak jakinaren gainean jartzeko; horiek hostoak mikaztuko dituzte eta... [+]
Lore xuriak zituzten landareen izenen galdezka nuen azkenaldi honetan Joxe Anton Arze, euskal paisajista ederrenetakoa. Honezkero bere argi xuri minean da.
Poeten lilipa (Narcissus poeticus), izar-belar arrunta (Stelaria holostea), elorri zuria (Crataegus monogyna), elorri... [+]
Udaberria zaigu loreen sasoia. Ez da bakarra, ordea; loraldia ez da urte osoan amaitzen, bukatzen ez den emana da loreena. Etengabeko lore batean bizi gara. Aurten oraindik ahorik, ez abereenik ez segarenik, ezagutu ez duten belazeak ikusgarriak daude, lore desdetxa! Lorez lore... [+]
Kaixo Jakoba. Holandatik ekarritako tulipan erraboil batzuk oparitu dizkidate. Noiz landatzen dira? Bitartean, nola gorde behar dira?
Mari Paz Martin (Irun)
Senide du lo-belarra (Papaver somniferum), baina haren aldean, bixia da mitxoleta (Papaver rhoeas). Mitxoleta ezaguna da oso; “urdemutur” eta “urdamutur” ere deitzen omen zaio. Udaberria joan udaberria etorri, urtero lotsagorritzen ditu lur sailak. Neure... [+]
Apirilaren lehen egun honetan, lagun italiar batek igorri berri dit bazkaritarako mahaia edertzeko jarri duen lore sortaren argazkia. Hau inbidia nirea! Kamelia negutar gorria (Camellia sp.) eta urre horizko Forsithia viridisima, peonia arrosa galanta (Paeonia arborea) eta... [+]