Arabako Fontetxa herrian, Euskal Herriko gainerakoetan bezala, ohikoak ziren Gerra Zibileko kontakizunak. Baina bazen zehazki herri horri loturiko pasarte berezi bat. “1936an Italiako tropak egon ziren bertan, Antonello Favro gerrillaria euren artean, eta herrian edateko askorik ez zutela-eta herritarrei patatarekin vodka egiten irakatsi zien”, kontatu digu Jose Luis Navarrok. Garai hartan, sukaldeko soberakinak erabiltzen zituzten alkohola sortzeko eta gero belarrekin eta frutekin nahasten zituzten edangarria izateko.
    Amona Hilariak kontatu zion hori haurretan Navarrori, sukaldeko mahaiaren bueltan. Carlos Ortiz de Zarate eta Eduardo Martinez de Murgia lagunek ere etxean izan zuten horren berri. Haurtzaroko lagunak dira, udak Fontetxa herrian pasatzen zituzten hirurek. Aitona-amonek inoiz ez zuten pentsatuko eurek kontatutako historiak gazteen etorkizunean hainbesteko eragina izango zuenik, egun Basque Moonshiners enpresako jabeak baitira hiru lagunak. Nabarmentzen dute bereziki Tomas Ortiz de Zaratek, Carlosen aitonak, izan zuela proiektuan eragina. Garai hartako destilatzeko alanbike tresna zahar bat topatu zuten duela urte gutxi herrian, eta lagunei bide honi ekiteko ideia sortu zitzaien.
    Moonshiners-ak AEBetan lege lehorraren garaian vodka era ilegalean egiten zutenak ziren, eta orain, legearen barruan egiten badute ere, hiru lagunak dira Euskal Herriko Moonshiners-ak. “Gauza onak gozatzeko arriskuak hartzea ezinbestekoa” dela diote. “Guk patatarekin alkohola etxean askotan egiten genuen, eta duela 5-6 urte proiektu honi bueltaka hasi ginen, eta vodka egitearen abenturari ekin genion, arriskatu egin ginen eta gozatzen ari gara”, dio Navarrok.

Patata eta eskuak oinarri

Bi berezitasun ditu eurek eginiko edariak. Batetik, alkohola bertako patatarekin egiten dute, %100 Arabako patatarekin, Agria izeneko motarekin. Almidoi asko du eta hori alkohol maila handiagoa lortzeko lagungarria da. Garai batean Polonian vodka gehiena patatarekin egiten bazen ere, zerealarekin egiten da gehienbat gaur egun, bereziki zikirioarekin. Orain, Europan %1 soilik egiten da patatarekin, beraz, hori bada berezitasun bat. Bestetik, hiru lagunak artisauak direla esan genezake, eskuz egiten baitute prozesu osoa. Eurek sortzen dute alkohola eta hori ez da ohikoa, ez Euskal Herrian, ezta kanpoan ere. Patata iristen da biltegietara, baina edari garden irteten da Basque Moonshiner-setik. Prozesu osoa destilategian egiteak ere egiten du berezi.
    Euskal Herrian vodka edateko ohitura handirik ez dagoela nabarmendu dute. Gipuzkoa eta Nafarroako edalontzietan ikusi liteke gehien, baina ez da aski zabaldu orain arte. “Gure helburua ez da Euskal Herria. Bertan saltzen dugunetik bizi beharko bagenu proiektua ez litzateke bideragarria”, adierazi du. Horregatik, kanpora begira egiten dute lan. Euren produkzioaren salmenten %50 baino gehiago Espainiako Estatutik kanpo egiten dute. Bereziki Alemanian, Polonian, Erresuma Batuan eta Belgikan saltzen dute. “Herrialde horietan vodka ezagutzen dute, ez diezu nola egiten den azaldu behar, hemen, aldiz, ezezaguna da oraindik”, azaldu digu Navarrok.

Basmoon, produktu nagusia

Patatarekin eginiko vodkaren izena horixe da, Basmoon. Bost destilazio ditu eta hotzean filtratzen dute. Hori da merkaturatu zuten lehen edaria, baina Chacal izeneko produktua ere kaleratu zuten duela hilabete inguru, %100 garagarraz egina. Eta aurrera begira, produktu berriak merkaturatzeko lanean ari dira. 2019ko udan Nafarroako maltaz eginiko whiskyak ere bere lekua izango du biltegian. “Produktu bereziak egiten saiatzen gara, denek egiten dutena egingo bagenu, jai genuke”, dio moonshinerrak.

    Follow yourself da euren lema, “zure erara egin”, horretan saiatzen dira. Gustatzen zaien hori egiten dutela nabarmentzen dute, egiten dutenarekin gozatzen dutela, garai batean bezala egiten dutela lan eta modan dagoen horri ez diotela erreparatzen. “Badakigu orain marrubiekin eginiko vodka egon litekeela modan, baina ez da hori egin nahi duguna, egiazko gauzak egin nahi ditugu, garai batean egiten zituzten moduan”.

Munduko 29 vodka onenen artean

Patatarekin eginiko produktuak kritika bikainak jaso ditu, jada bi domina dituzte hiru lagunek. 2014an merkaturatu zuten, eta kaleratu eta hiru hilabetera Londresko Global Master lehiaketara aurkeztu eta Europako vodka premium onenaren saria irabazi zuten. Eta iaz, San Frantziskon, munduko lehiaketa onenean, 29 domina eman zituzten, eta horien artean eurek jaso zuten bat.

    Hastapenetatik sariak lortu badituzte ere, oraindik hasiberriak direla diote eta ibilbide luzea izatea amesten dute: “Oraindik buruan ditut izan genituen elkarrizketak, alkohola egitearen munduan sartu nahi genuen hiru lagun ginen. Merkatua aztertzen aritu ginen eta ikusi genuen vodka zela munduko edari alkoholdunen artean lehena, gainera hemen ez zuen inork egiten, eta aldiz, garagardoa edota ardoa egiten zuten asko zeuden. Hori ere abantaila iruditu zitzaigun, beste askok ederki egiten zutenez, bide berri bati ekin nahi izan genion”. Hasieratik argi zuten euren helburua ez zela prezioan lehiatzea, kalitatearen lehia nahiago dute. Horregatik, produkzio txikiak egiten dituzte, baina guztia tentu handiz zainduta. 15.000 botila saldu zituzten iaz, eta aurten bigarren produktu bat merkaturatu dutenez, 25.000-30.000 botila saltzea dute helburu.
    Haurtzaroko hiru lagunek bidea argi ikusi badute ere, etxekoek ez zuten hasieran hain argi ikusi, erotzat hartu zituzten, esaterako, Navarrok ordura arteko lana utzi zuenean amesten zuen bideari ekiteko. Baina irribarretsu eta harro ikusten ditu gaur egun gurasoak, sukaldean etxeko helduenei adi-adi entzundako historiek semeari zabaldutako bideari begira.

Basmoon vodka egiteko urratsak

-   Agria izeneko patata freskoa erabiltzen dute. Patata horia da, almidoi askokoa, %20 ingurukoa.

-    Zuritu.

-   Errotatik pasa. Patata txikituta eta pasta eginda geratzen da.

-   “Sakarifikazioa” egin. Almidoia azukre bihurtzen da, 10 orduren ostean.

-    Legamia gaineratu 20 gradutan, tanke batean.

-    Fermentazio prozesua egin. 5-6 egunen buruan mustioa lortzen da, 6º-7º inguru izaten ditu.

-    Lehenengo destilazioa egin eta geratzen den patata kendu. 80º inguruko alkohola izaten du momentu horretan.

-    Jarraian 4 aldiz berriro ere prozesu bera egin. Horregatik diote euren edariak 5 destilazio dituela. 96º dituen oinarrizko alkohola lortzen dute horrela.

-    Bi asteren ostean, oinarrizko alkohola mineralik gabeko urarekin nahastu. Hala, alkohola 41,5ºra jaisten da.

-    Hotzean filtratu. Beste askok beroan egiten dute, ikatz aktibatuarekin.

-    Botilaratu.