Zurea zergatik da korrontearen aurkako begirada sindikala?

Kasu honetan berdin da begirada edo estrategia erabiltzea. Begirada hori korrontearen aurkakoa da hainbat arrazoirengatik. Bat, neoliberalismoaren aurkakoa delako. Bi, Mendebaldeko gehiengo sindikalak gaur egun duen ikuspegi sindikalaren aurkakoa delako. Eta hiru, Euskal Herrian badagoelako bestelako gehiengo sindikal bat, ELAk eta LABek osatzen dutena, oso konprometitua errealitate nazional eta sozialarekin, eta hauen jarduera sindikala bilaka daitekeelako borroka eredu berri baten ardatz eta akuilu, egungo indar harremanak aldatzeko gai izan daitekeena. Salbuespenak salbuespen, mundu politiko eta sindikalean hori ez da aintzat hartzen eta horregatik ere begirada hau bada korrontearen aurkakoa.

Azpitituluan hiru kontzeptu aipatzen dituzu: klasea, lurraldea eta aliantza berriak.

Hiru esparru horiek funtsezkoak dira borroka eredu berria finkatzeko. Batetik, euskal sindikalismo horrek klase ikuspegian oinarritzen du bere eguneroko jarduera. Instituzioen legitimitatea eta babesa baino, langileen hurbiltasuna eta legitimitatea bilatu behar da, eta hauek hori egiten dute. Jakina, neoliberalismoa hegemonikoa da, eta batzuetan galdu egiten da, baina hori da pedagogia, borroka eta konfrontazioa.

Azpimarratu nahi dut baita ere lurraldea, azken urteetan ELAren eta LABen sindikalismoak hazten jarraitzen duelako, baita Nafarroan ere; lurralde honetan gertatzen ari dena oso interesgarria da, UGT –%25 orain eta %36 1993an–eta CCOO atzera doaz eta, ostera, ELA eta LAB aurrera. Ezkerrean sarri ematen da lokala eta globalaren arteko eztabaida, eta [David] Harvey moduko autore erreferentzialek diote borrokatu behar dela okupatzen duzun lekua, eskala espazialetan gora egiteko oso garrantzitsua dela bakoitzaren espazioa politikoki eta sozialki ondo osatzea.

Zer falta zaigu? Aliantzak, hori da ez duguna. 90eko hamarkadan egin zen bi sindikatuen arteko saio bat, oso erreferentziala eta indartsua, baina bertan behera gelditu zen. Zer gertatuko zen prozesu hark aurrera jarraitu izan balu? Hori da liburuaren amaieran mahai gainean jartzen dudana;eta horik, halaber, liburuaren helburua:diren zailtasun guztiak kontuan hartuta,gehiengo sindikal hori berriz abiaraztea.

Neoliberalismoak langile klaseari ekarri dion atzerakada handia aipatzen duzu, baina Euskal Herrian ez dirudi hori garrantzitsua denik. Politikaren eremutik begiratuta, neoliberalismo hori sostengatzen duten alderdiek samur irabazten dute. Begira EAJ.

Lagun psikiatra batek dio neoliberalismoa perbertsoa dela eta ados nago. Perbertsitatea ez da bakarrik txarra izatea, da baita ere barrutik ezin dela aldatu. Neoliberalek pentsatzen dute errealitatea haiena dela eta ez dagoela beste errealitaterik. [Margaret] Thatcherrek argi esan zuen: “Ez dago alternatibarik”, eta espazio batzuetan lortu dute ideia hori finkatzea, baita sindikalismo nagusian ere. Behin galdetu zioten ea zein zen bere lorpenik handiena eta argi esan zuen: “Sozialdemokraziak gure programa onartu duela”.

Nirekin ekonomia ikasi zuen pertsona ongi kokatu batek zera esan berri dit: “Baina Joxe, ez duzu ikusten errealitatea non dagoen? Ez duzu ikusten zuek mendira joan zaretela?”. Hori irabazlearen pentsamendua da eta, beraz, zera erantzun nion: “Nirea galtzailearen ikuspuntua da, baina oraindik badut esperantza”.

EAJren arrakasta aipatzen duzu, eta bai, hala izan da, baina parlamentuan gehiengo osoa izateko lehenbiziz bi indarrekin egin behar du ituna eta ez bakar batekin. Baina EAJren egoera ona ez dator bakarrik bere emaitzatik, egoera pribilegiatua du bai PSOEk eta bai Sortuk berarekin akordioa egin nahi dutelako. Sortuk, esaterako, Arabako Diputazioko aurrekontuak onartu ditu, hauek ez dutenean aldaketarako ikuspegirik. Nafarroan antzera: zergatik EH Bilduk ez du esaten ez direla onak, baina hala ere onartu egiten dituela? Hori pedagogikoagoa litzateke. Hala ere, eta politikoki eraginkorra ez bada ere, EH Bilduk eta Ahal Duguk EAJk baino parlamentario gehiago dituzte.

Langileen eskubideetan, eta denboran kokatzeko, noraino egin da atzera?

Grafikoki esateko, kapitalismoaren aurreko fasera heldu gara, haren fase zakarrenera. 1901etik 1909ra AEBetako lehendakari izan zen Theodore Rooseveltek zera esaten zuen orduko diru pilatze eta aberatsen botere ekonomikoaz: “Baroi madarikatuak!”. Gaur egun ezinezkoa da irudikatzea sistemako politikari bat halakoak esanez. Tomas Piketty ekonomilariak desberdintasuna aztertu du bere liburu ospetsuan [Le Capital au XXIe siècle eta bere ustez XX. mendeko 40ko hamarkadara itzuli gara desberdintasunari dagokionez.

Bigarren Mundu Gerraren ostean ongizatearen estatua eraiki zen Europan. Hainbat fenomenoren ondorio izan zen hori, besteak beste Gerra Hotzarena, baina baita sindikalismoak egindako borrokarena ere. Lana eta kapitalaren arteko borroka horretan, orain zein fasetan gaude?

Orain sindikalismoa galduta dago. Ikusten du ezin dituela lortu garai bateko helburuak bere ohiko tresnekin, negoziazio kolektiboa eta abarrekin, baina ez du bere jokaera aldatzen, eta harrapatua dago. Sindikalismo espainiarra, esate batera, CCOO eta UGT, erabat harrapatuak daude. Alemanek eta britainiarrek, adibidez, baliabide ekonomiko ugari dituzte eta zerbait egiten dute. UGTk eta CCOOk ez dute ezer, Estatuaren laguntza ezinbestekoa da haien biziraupenerako. Botere ekonomiko eta politikoari interesatzen zaie hauek egotea eta mantenduko dituzte, baina subjektu aldarrikatzaile gisa hilda daude.

Generoa, ingurumena, multikulturalismoa eta arrazakeriaren aurkako jarrera… Sindikalismo klasikoak horiek ez dituela behar bezala jorratu diozu eta kritika egiten diozu zuen buruei.

Fordismoaren garaian genero borroka aintzat ez hartzea sindikalismoaren akats estrategiko nagusia izan da. Onartu zuen emakumezkoa lan merkatutik kanpo uztea, emakumea etxera eta familiara zokoratuz; eta baita haren lan bazterketa ere, lan berdina eginez soldata gutxiago jasotzea, adibidez. Nire adinekoek ezagutu dugu hori. Gai hau sakon jorratu duen Nancy Frasser-ek esaten du sozialdemokraziak bere proiektutik kanporatu zuela emakumezkoa. Beraz, argi ikusten dut sindikalismoak lehen mailako aliatutzat hartu behar duela genero ikuspegia lantzen duten emakumeen mugimendua.

Ingurumenaren gaiak ere hartu behar du zentralitate bat, sindikalismoak ez zuen kontuan hartu hazkunde ekonomiko honen bidez planeta hondoratuko zela. Klima aldaketaren gaiarekin oso garbi ikusten da hori eta hau ukatzen dutenak oso gutxi dira jada. Orain ikusi beharko da Donal Trumpen etorrerarekin zer gertatzen den.

Etnien ikuspegiari dagokionez, [David] Harvey-k dio kapitalismoak erabili duela espazioa langileen arteko desberdintasunak sortu eta hauek menperatzeko: arraza, erlijioa, hizkuntza.. AEBetan, dena den, sindikalismoaren zati batek eta Luther Kingen arrazakeriaren aurkako mugimenduak aliantza indartsua izan zuten.

ELAren eta LABen arteko batasun sindikala proposatzen duzu soberanismo soziala bultzatzeko. Zergatik orain?

Neoliberalismoaren oldarraldia inoiz baino gogorragoa delako azken urte hauetan. Adibidez, aurreko legealdian EAJk akordio bat egin zuen patronala eta gutxiengo sindikalarekin gehiengo sindikala baztertzeko. Iragan udako kontua da hori. Urkullu lehendakariak dio sindikatuek ez dutela legitimitaterik espazio politikoa eta soziala aldarrikatzeko, lan esparrura mugatu behar dutela. Inoiz ez da halakorik gertatu. Hori sasi sindikalismoa da. Sindikalismoaren historian ardatza izan da baldintza politiko eta sozialak aldatzea. Zer gertatzen da? Konturatu dira hauteskundeen bidez ez dela posible eredu sindikala aldatzea, hemen nagusi ELA eta LAB direlako. Orduan zer? Bide horretatik ezin bada, beste batzuk erabiltzen dituztela arauak aldatu eta sindikatu nagusiak ikusgarri izan ez daitezen.

Azken urteetan bereziki, EAJ ahalegin berezia egiten ari da enpresariengana hurbiltzeko, bere marka-irudia da hori egitea. EAJren irudi neoliberala batez ere zerga politikan ikusten da, ez da ahaztu behar Bruselak zigortu egin zuela “opor fiskalen” auzian. Europar Batasuneko batez bestekoa baino zazpi puntu beherago dago EAEko presio fiskala: hori 6.000 milioi euro da (Nafarroan 1.600 milioi lirateke). Aurrekontuetan ere argi ikusten da. Nola kontrolatzen da defizita? Osasun eta hezkuntza sailetan –handienetan– murrizketak eginez.

Hortik abiatuta, EAJren desertzio nazionala aipatzera ere iristen zara liburuan.

EAJ logika neoestatutista baten barruan dago. Euren helburu nagusiak hauek dira: eskumen gehiago jasotzea orain baino segurtasun juridiko handiagoarekin, hori bai, beti Madrilek finkatzen dituen mugen barruan. Ez nabil ezer ondorioztatzen, hori da haiek esaten dutena. Ez dago beste plan alternatiborik. Logika horretan, negoziazioa planteatzen dute eta mahaian adosten dena herritarrei eramaten zaie onartzeko edo ez. Herritarrek ez dute beste zereginik eskema horretan. Batzuek nahi dute EAJ Maltzagara joatea, baina EAJk bere aliantzak estatuko indar sistemikoekin egiten ditu, PSOE eta PPrekin, eta arlo sindikalean, posible bada, UGT eta CCOOekin. Urkulluk argi esan du, fase politiko berri baterako ez dela beharrezkoa Konstituzioa aldatzea.

Orduan, EAJk Maltzagara joan nahi ez badu, zergatik tematzen da Sortu EAJrekin akordio historiko bat lortu beharrarekin? Ez dago baldintzarik horretarako. Euskal Herria Bidean agirian Sortuk esaten zuen bere zeregina zela mapa instituzionala aldatzea. Hauteskundeen logikatik kanpo, zer esan nahi du horrek? Eta pentsa liteke erabiltzen dela Maltzaga aitzakia gisa beste gauza bat lortzeko: mapa instituzionalari lehentasun bat emateko.

Liburuan diozu Maltzagaren bideak ez duela balio. Zergatik?

EAJk ez duelako hara joan nahi eta, hortaz, hara joateko baldintzarik ez dagoelako. Badakigu prozesu nazionalak behetik hasita egin behar direla, gizartea kontuan hartuta, baina ezin da prozesu nazionalari buruz hitz egin neoliberalismoa aztertu gabe. Eraikuntza akademiko bat izan daiteke hori, baina neoliberalismoa eztabaida nazionalaren zentroan dago. Aztertu ondoren zer egin? Hori beste eztabaida bat da, baina egon hor dago eta diagnostikoan egon behar du. Planteamendu soberanista batzuk aipatu ere ez dute egiten neoliberalismoa: behetik hasi behar dela, denen artean, borondate onarekin… Orduan zer, errealitate hori ezabatu egiten da eta listo? Hori guztia ondo aztertu behar da, are gehiago kontuan hartuta errealitate sindikalak noraino lagun dezakeen indar harremanak aldatzen. Eta hor jartzen dugu guk ELAren eta LABen jarduera batasuna.

Gure Esku Dago dinamikak, adibidez, neoliberalismoaren irakurketa hori bazterrean utzi nahi du?

Ez naiz kontu horretan sartuko. Behe mailan egiten den guztia ondo dago, etorkizunerako kapital metaketa da.

Katalunian, aldiz, Maltzagaren ideian gauzatzen ari dira beren prozesu independentista.

Bai, hala da, baina ez dirudi Urkullu eta EAJ oso ados daudenik hangoarekin. Ezin da ukatu teorikoki Maltzagaren ideia aukera bat dela. Baina Katalunian zergatik gertatu da prozesu hau? Dudarik gabe, Pujolen alderdia aldatu delako. Euskal Herrian errealitatea ez da hori. Horregatik esaten dut lehen fase honetan burujabetzarako indar metaketa EAJ gabe egin behar dela. Beste fase batzuk ere beharko dira eta, hor bai, abertzale guztien beharra izango da.

Zein ardatzen inguruan egin beharko litzateke jarduera hori?

Historia eta kultura desberdineko sindikatuak dira ELA eta LAB eta, beraz, prozesu horretarako bidea honakoa litzateke: bi sindikatu eta estrategia bat. Bateratasun horren ardatzak hauek lirateke: eredu sindikal bateragarria; eguneroko jardunarekin koherentea izango den ezkerreko praktika; eta prozesu soberanista argi bat, bere alde nork egiten duen eta zein gai jorratuko dituen argi identifikatuko dituena.

ELAk dagoeneko proposatu dio LABi hiru esparrutan eragina izango lukeen elkarlan egonkorra. Bat, esparru sindikala: negoziazio kolektiboan erantzun eraginkorra izango dena diseinatu behar da, izan diren lan erreformei –bereziki 2012koari– erantzun egokia emateko. Bi, esparru soziala: neoliberalismoaren aurkako proposamenak eta mobilizazioak prestatzeko. Hiru, esparru politikoa: gizarte ereduaren inguruan egituratuko den proiektu soberanista marrazten joateko.

Zure ustez zergatik ez da gauzatzen ELA-LAB jarduera batasuna?

Bi arazo daude. Sindikatu bakoitzak bere kultura eta moldeak ditu, bestela sindikatu bakarra izango ginateke, eta ez da hala. Negoziazio kolektiboa era desberdinean ikusten dugu, adibidez. Lan erreformaren aurrean ere ñabardurak izan dira bien aldetik. Baina oztopo nagusia konbergentziarako honakoa da: lehentasun instituzionala baztertu behar da agenda politikotik, autonomia sindikala eta soziala maila guztietan onartuz. Gramscik-eta argi diote eta ni ados nago: bi fronteetan borrokatu behar da, sozialean eta instituzionalean, eta borroka hori dialektikoa da. Zer esan nahi du horrek? Hainbat unetan kontraesanak sortuko direla bi fronteen artean, eta hori kudeatu egin behar dela. Kontua da ez egotea bata bestearen menpe.

Une honetan zuk ez duzu Ezker Abertzalea –zuk ENAM deitzen duzun hori– aukera horretan ikusten.

Bere antolaketa moldea aldatzen ez badu ez, hor baitaude Sortu, LAB eta Ernai, eta agirietan argi utzi dutelako estrategia eta lidergo politikoa Sortuk eramango duela. Horrez gain, azken hauteskundeetan ikusi dugu EH Bilduk EAJrekin akordioetara iristeko egin duen ahalegina. Bestetik, pozgarria da Nafarroako Gobernuaren balorazioa egiterakoan ELAk eta LABek erakutsi duten posizio kritiko eta bateratua.

Hitz egin duzue LABekin kontu hauei buruz?

Ez da nire kontua horretaz hitz egitea, baina nik oso aspaldi esan nuen: bi erakunde, ELA eta LAB, eta estrategia bakarra. Gure garaian ez genuen lortu.

Liburuan kritiko ageri zara sindikalismo klasikoak generoa, ingurumena eta multikulturalismoa jorratu dituen moduaz. Zein leku dute gizarte mugimenduek burujabetza sozialaren bide horretan?

Asmatu beharko da generoa, ingurumena eta multikulturalismoa lantzen dutenekin edo gainerako gizarte mugimenduekin zer nolako aliantzak egin behar diren zehazteko. Aliantza politiko horiek guztiak ondo jostea ezinbestekoa da, kontua da nola. Eta kontua ez da sindikatuak esaten duena egin behar dela, baizik sindikatuak askatasuna behar duela pentsatzen duena esateko eta egiteko. Edozein modutan argi izan behar dugu borroka dela aliantza horiek josteko biderik eraginkorrena, gizartea aldatzeko borroka ezinbestekoa dela. Borroka deslegitimatzeko neoliberalismoak “antisistema” kontzeptua erabiltzen du gero eta gehiago: bada bai, sistema honen aurkakoak gara eta indar harremanak aldatu nahi ditugu.

Eta gaur egungo Euskal Herrian posible ikusten duzu halako prozesu bat?

ELA eta LABen konbergentzia? Posible ez, derrigorrezkoa da, eta ez bada ematen ez dago indar metaketarik. Ez dut ulertzen indar harreman berri bat behar dela esatea eta euskal sindikalismoaren potentzialitatea ez baloratzea. Manifestazioak gure militanteekin egoteko baliatzen ditut, eta hauek badakite egoera oso gogorra dela, baina motibazioa eta ilusioa dute. Haiei eskaini diet liburua: “ELAren laugarren belaunaldiko emakumezko eta gizonezkoei, euskal langile klasearen alde daramaten borroka irmoagatik”. Nire jubilazioko gauza ederrenetakoa izan da ikustea nola aldatu den egoera azken hamar urteotan eta, hala ere, gure jendeak zer indar eta potentzialitatea duen. Neoliberalismoa nagusi da, bale, bai munduan eta bai hemen, baina ez da garaitezina.