Gladys Giraldo Velásquez kolonbiarra da sortzez eta urte asko daramatza Gasteizen. Gaztelaniaz egin zuten ibilbide gidatuan hartu zuen parte. Zapuztuta dago Giraldo, ez duelako euskaraz egiten, ez duelako ikasi. Arrazoi politiko, kultural eta sozialengatik euskara beharrezkoa dela iruditzen zaio. Horregatik, seme-alabak ikastolara eraman zituen, heziketa euskaraz egitea oso garrantzitsua zela uste baitzuen.

Ibilaldi gidatua interesgarria iruditu zitzaion, “hainbat tokitara joan ginen eta historia zatiak kontatzeak emozionalki ere gerturatzen zaitu, jakina historia bera ere garrantzitsua da”. Andereñoek egindako lana azpimarratu du Giraldok. Klandestinitatean irakasten zuten andereñoen berri bazuen, baina Gasteizko adibide zehatzak ez zituen ezagutzen, eta izen-abizenak jartzea, eta kale jakinetan kokatzea, interesgarria iruditu zitzaion. Euskararen historian emakumezko erreferenteak lantzea ere gustatu zitzaion: “Historiako erreferenteak gizonezkoak dira eta ikastolakoak emakumeak dira. Ikusgarritasuna hartu zuten, eguneroko lana, inurri lana, erakutsi zuten”. Atzera begira bakarrik ez, gaurko eta biharko kontuak ere ezagutu zituen Giraldok ibilbidean: “Garai bateko kontuak ziren ikastola klandestinoak, baina Ramón Bajo ikastolaz hitz egin genuen eta hori gaurko kontua da, nola eskola euskalduna bihurtu den, D eredua”.

Haurrak ikastolara eraman zituztenak bisitarien artean

Petra Nisok, haren senarrak eta beste bi lagunek ere ibilaldi gidatua egitea pentsatu zuten. Niso Burgoskoa da. Berak eta bere senarrak ez dute euskara ikasi,  baina seme-alabak ikastolara eraman dituzte, “kontzientzia politikoa genuen eta euskararen alde egin genuen”. Ibilbidetik gogoan du ikastolak klandestinitatean egon zireneko garaia.

Giraldok eta Nisok parte hartu zuten saio hartan gehiena jende nagusia zen. Batzuk betiko gasteiztarrak, beste batzuk Espainiatik etorritakoak 60 eta 70eko hamarkadetan. Batzuek eta besteek euskara ikasteko aukerarik ez zuten izan, eta denek haurrak ikastolara eraman zituzten.

Guztiz galdu al zen euskara Gasteizen?

Zergatik antolatzen ditu Geu elkarteak halako ibilbideak? Galdera hori egin diogu Azaitz Unanue gaur egun gidari lanak egiten dituen Geu elkarteko kideari: “Hemen askotan entzuten da euskara aspaldi galdu zela Gasteizen, Erdi Arotik aurrera pixkanaka galtzen joan zela. Jendeak usteko du asko jota XVIII. mendean hitz egin zela azken aldiz”. Gasteiz eta euskararen historiaren arteko lotura lekukotzen bidez azaldu nahi zuen elkarteak, hasieran euskaraz, euskaltegientzat, ikastetxeentzat, mintzalagunentzat, euskaltzaleentzat, eta gero gaztelaniaz ere bai.

Era honetako galderak erantzuten saiatzen dira ibilbideetan: Zergatik bi izen gure hiriak: Vitoria eta Gasteiz? Euskarazko lehen hiztegia Gasteizen! Egia al da hori? Ba al da idazle euskaldunik Gasteizen? Gaur egun ere euskaldun gutxi al dago Gasteizen?

Ordu eta erdi irauten du ibilbideak eta Alde Zaharretik ez dira ateratzen. Sei atal jorratzen dituzte: lekukotzak, irakaskuntza eta hezkuntza; gizarte mugimenduak; helduen alfabetatze eta euskalduntzea; kultur adierazpenak; eta eragile instituzionalak eta proiektu berriak.

2011. urtean izan zuen sorburua egitasmo horrek. Euskaltzaleen Topaguneak Arabako Mintza Egunerako halako ibilbide bat proposatu zuen. Gasteizen euskararen historia laburtzen zuen gidoia baliatuta garatu da Atzoko, gaurko eta biharko Gasteiz euskalduna ibilbidea.