Napoleonek dioen aldetik gidatu
Swindon (Ingalaterra), 1998. Blunsdon Ridge erromatar bidean, gurdien joan-etorriak galtzadan utzitako erreiak alde batean bestean baino askoz sakonagoak zirela aurkitu zuten arkeologoek. Bideak harrobi batera zeramanez eta, beraz, gurdiak bertara hutsik joan eta handik zamatuta itzultzen zirenez, ibilgailuek ezkerretik zirkulatzen zutela ondorioztatu zuten.
Eta ez soilik Inperioko leku urrun hartan; Antzinaroan, Egipton, Grezian eta Erroman behintzat, zaldizkoek eta gurdiek bideen ezkerreko aldetik joateko joera zutela uste izan dute adituek, hala nola Cyril Northcote Parkinson (1909-1993) historialari britainiarrak.
Zaldizko eta gurdi gidari gehienak eskuinak zirenez, bridei ezkerrarekin heldu eta eskurik trebeena libre uzten zuten, behar izanez gero, ezpata erabiltzeko adibidez. Gurdi gidariek ere eskuinean eraman ohi zuten usta edo zigorra, eta ezkerretik gidatzeak bide bazterreko oinezkoei nahi gabe jotzea saihesten zuen.
1300. urtean Bonifazio VIII.ak zirkulazio dekretu bat jarri zuen indarrean lehenengoz, San Pedro basilikara joateko San Angelo zubiko arazoak konpondu nahian. Erromako puntu jakin horretan eskuinetik joan beharko zen handik aurrera.
Baina Europan ez zegoen arau finkorik. Iraultza aurreko Frantzian, esaterako, estamentuen arabera, alde batetik edo bestetik zirkulatzen omen zuten: eskuinetik joateko ohitura nahiko zabaldua zegoen, baina nobleziak nahiago zuen ezkerretik joan. 1792an gobernu iraultzaileak eskuinetik gidatzeko dekretua onartu zuen, baina Napoleonen armadak lortuk zuen arau hura, ez soilik Frantzian, baizik eta konkistatutako lurraldeetan ere, indarrean jartzea, esaterako, Herbehereetan, Polonian, Suitzan eta Espainian.
Batzuek diote Bonaparteren apeta hutsa izan zela, edo frantziar armadaren nagusitasuna adierazteko keinua. Beste batzuen ustez, garai hartan tropen zirkulazioa oso sarria zenez, eta askotan bideetan topo egiten zutenez, eskuinetik joateak eta armak kanpoaldean eramateak barne liskarrak saihesten laguntzen zuen. Horregatik eutsi omen diote uharteetan –Erresuma Batuan, Japonian eta Australian, esaterako– ezkerretik gidatzeari, tropak itsasoz mugitu ohi zituztelako.
Kolonizazioaren garaian, kolonizatzaileen arabera arautu zen zer alde erabili, eta XX. mendearen lehen erdialdean araudiak bateratzeko joera eta, hortaz, eskuinetik gidatzeko ohitura zabaldu zen.
Egun, herrialde gehienetan eskuinetik gidatu behar da, baina ez dirudi herrialde "ezkertiarrak" aldez aldatzeko asmorik dutenik, 1967an suediarrek arazo handirik gabe egin daitekeela frogatu zuten arren.
Garbiñe Elizegi baztandarra erizaina da. Abenduan, Zeelanda Berrian egin duten Osasun Ekitaterako Erizaintza Indigenari buruzko Ikerketa izenburuko bilkuran hartu du parte. Bere tesia aurkeztu du: Euskal emakumeek eta genero ez-normatiboek Euskal Herrian osasungintzan... [+]
2017an Indonesiak eta Herbehereek akordio bat sinatu zuten, Europako herrialdeak hiru mendeko kolonialismoaren ondorioz lapurtutako ondarea itzul tzeko helburuarekin. Gusti Agung Wesaka Puja itzultze prozesuaren arduradun indonesiarraren hitzetan, akordio hori... [+]
Grezia, 1975. Herrialdeak urtea errepublika gisa hasi zuen, hiru aste lehenago, 1974ko abenduaren 8ko erreferendumean, herritarrek monarkiaren amaiera erabaki ondoren.
Hamarkada bat lehenago, 1964an, Pablo I.a erregea hil zenean, Konstantino semeak hartu zuen tronua, 23 urte... [+]
Arrazoi pedagogiko edo metodologikoengatik, historialariok joera dugu iraganeko aldi historikoak zatikatzeko eta epetan banatzeko. Badira den-denok ezagutzen ditugun aro tradizionalak (Historiaurrea, Antzinaroa, Erdia Aroa, Aro Modernoa eta Garaikidea); baina baita horien... [+]
Euskaltzale eta militante gasteiztarra abenduaren 30ean hil da. Gontzal Fontaneda Orille (1943-2024) 1960ko hamarkadan euskarak Gasteizen egin zuen bidearen lekuko eta bidelagun izan zen. 15 urterekin hasi zen euskara ikasten. Euskara ikasteko metodo bat asmatu zuen eta euskara... [+]
Elkarte memorialistek kritikatu egin dute Iruñeko Udalak Erorien Monumentua eraisteari uko egiteko hartutako erabakia. Memoria Demokratikoaren Legea “oker interpretatzea” egotzi diote Joseba Asiron alkateari, eta mobilizazio batera deitu dute urtarrilaren... [+]
Kopenhage, 1974ko abenduaren 18a. Eguerdiko hamabietan ferry bat iritsi zen portura eta bertatik 100 Santa Klaus inguruz osatutako taldea lehorreratu zen. Antzara erraldoi bat zeramaten haiekin. Asmoa “Troiako antzara” moduko bat egitea zen, eta, hirira iristean,... [+]
Tennessee (AEB), 1820. Nathan Green esklaboa jaio zen, Uncle Nearest edo Osaba Nearest ezizenez ezaguna. Ez dakigu zehazki zein egunetan jaio zen eta, oro har, hari buruzko oso datu gutxi dauzkagu 1863. urtea arte, orduan lortu baitzuen emantzipazioa. Dakiguna da 1850eko... [+]
Balio digu ilunabarrarekin azken erretratu hori ateratzeko. Edo istant batean ordaintzeko barrako zerbitzariari eskatu berri diogun marianitoa. Eta ze arraio, Levi’sak imitatu nahi dituzten praken atzealdeko poltsikoan ezin hobeto datoz. Horretarako ere balio du... [+]
Centre Tricontinental erakundeak kongoarren erresistentzia historikoa deskribatu du The Congolese Fight for Their Own Wealth (Kongoko herriak bere aberastasunaren alde borrokan dihardu) dosierrean (2024ko uztaila, 77. zk). Kolonialismo garaian, Belgikako Force Publique-k... [+]
"Pictura est laicorum literatura", utzi zuen Umberto Ecok idatzita, Il nome della rosa eleberrian. Irudien bidez mintzatzen da herria, hitzez baino maizago. Artearen funtzio narratiboa nabarmena da Erdi Aroko irudietan, egungo begiekin zail gerta daitekeen arren haiek... [+]