Joan dira Donostiako udaltzainak maiatzaren 29ko arratsaldean Gipuzkoa Plazara eta espero ez zuten zerbait aurkitu dute: kanpaldi bat Foru Aldundiaren parean dagoen parkean, ehunka lagun hara eta hona, gauzak ekartzen eta lekua gauerako prestatzen. Eta denen artean mutil bat, Guardia Zibilaren txapel okerra buruan, Dragoi Bola telesailean Gokuk janzten zuenaren antzeko kirol-jertsea soinean eta ur pistola eskuan. Agenteengana hurbildu da eta zera esan die:

– Kaixo, problemarik?

– Bai, baimenik eskatu al duzue?

– Ez.

– Eta nork antolatzen du hau?

– Guztiok.

– Eta noiz arte egongo zarete?

– Botatzen gaituzten arte.

– Oso ongi.

– Egun ona izan dezazula.

Zubietako erraustegiaren kontrako giza kate jendetsua bukatu eta gutxira bildu dira plazan, sare sozialen bidez egindako deialdiari erantzunez. Gipuzkoa Zutik ekimena hasi besterik ez da egin eta dagoeneko lehenbiziko gaia mahai gainean jarri du: herritarrek ezin al dute plaza batean ezer antolatu aurrez baimenik eskatu gabe?

Deialdiak bizipoza eta lotarako zakua ekartzeko esaten zuen, 16:00etan biltzea proposatzearekin batera. Jendea hainbat zirkulutan bilduta dago 16:30ean iritsi garenean; horietako batera hurbildu eta berehala utzi digute esertzeko lekua. Banaka hitza hartzen ari dira, pertsona bakoitzak bere burua aurkeztu eta kanpaldiaren bidez zertan eragiteko gogoa daukan esplikatzen du. Hasieratik dago argi hau ez dela erraustegiaren aurkako zerbait bakarrik izango, Zubietako planta sinbolo bat dela, politika egiteko modu baten metafora, eta beste hainbat problemarekin lotzen dutela bildutakoek.

Txanda guztiak bukatu dira. Isilunea. Segundo batzuk pasa dira inork hitz egin gabe, borobilean daudenek elkarri irribarre urduriz begiratzeko adina; ez dutela elkar ezagutzen eta elkarrekin gauzak egiteko ohiturarik ez daukatela jabetzeko adina; eta konturatzeko, jarraian inork ez duela aurrez pentsatutako plan bat aurkeztuko. Hau da dagoena: zerbait egiteko gogoa daukaten pertsona batzuk zirkuluan bilduta. Eta orain zer? “Bueno, nik uste egin dezakegula…”, hasi da bat. Eta pixkanaka beste batzuk ere animatu dira. Oraindik ez dakite, baina Gipuzkoa Zutiken parte dira jada, ondorengo egunetan modu batera edo bestera ekimenean zerbait egingo duten pertsona guztiak bezala.

 

Esperimentu politiko baten multiploak

Hemendik aurrera denbora dilatatzen hasten da eta gauza asko batera gertatuko dira. Lerro hauek ekainaren 5ean ari dira idazten, maiatzaren 29tik astebetera. Bitarte horretan, gizarte mugimendu arrunt batek zazpi egunean sor dezakeena baino askoz informazio gehiago produzitu du Gipuzkoa Plazako kanpaldiak. Ekintza zehatzak dira, gauzatuko diren eta bidean geratuko diren proposamenak; burutazioak eta harremanak; elkarrizketa asko, sortzen joango diren konplizitate berriak.

“Hauek dira benetako Gipuzkoako Batzar Nagusiak”, dio norbaitek plazan. Egunero 19:00etako asanblada da mugimenduaren puntu zentrala, baina ardatz horrek garrantzia daukan arren, lantalde espezifikoek autonomia handia dute; eta pertsona bakoitzaren konpromiso txikiei esker abiadura biderkatzen joango da egunek aurrera egin ahala. Esperimentu politiko honek multiploak sortzeko ateak zabalik dauzka, edonork jar dezake martxan kezkatzen duen zerbaiten inguruan lanean hasteko dinamika.

Horrek hiriko beste leku batzuetara ere eraman du mugimendua. Lehenbiziko asteko agerpen esanguratsuenetako bat ostiralean izan zen, “Turismoak arduratzen gaitu” lemapean. Kontxako pasealekuan turistaz mozorrotuta, erraustegiak hirira bisitan datozenei egingo dien kaltea esplikatzen aritu ziren atzerritarrei. “Eskerrak haiek astebeterako datozela! Gu hemen bizi gara”, dio sare sozialetan ekintza horretara deitzeko zabaldutako mezuak. Umorez salatu dute hiria turistak erakartzeko antolatzen dutela agintariek, bertakoen beharrak bigarren planoan utziz.

Baina hau ez da Donostian bakarrik gertatzen: hainbat herritan kartelak agertu dira ekimenari atxikimendua adieraziz eta larunbatean, Boulevarda manifestazio koloretsu batekin betetzen ari den bitartean, sei laguneko talde bat Irungo Bioterra azoka ekologikoan informazioa banatzen ari da buzo zuriak jantzita eta mugimenduaren ikur bihurtzen ari diren kutsaduraren aurkako maskarekin. Esku-orriek diotenez, Gipuzkoako Foru Aldundiak horrelako feriak babestean garapen jasangarriaz hitz egiten du, baina “horri kontrajartzen zaion errauskailua eraiki nahi du”.

Plaza abiapuntu, ez helmuga

Ekainak 1, asteazkena: udaltzainak azaldu dira Gipuzkoa Plazara. Bertan daudenei kanpaldia desegiteko esan diete eta, zer egin erabakitzeko bildu direnerako, agenteak eurak hasi dira kanpin dendak eta jendearen objektu pertsonalak eramaten. Deia berehala zabaldu da sareetan, jende ugari doa laguntzera, motxilak, mahaiak, banderak, otorduetarako tresneria eta salba daitekeen guztia hartu eta Elkano kalean barrena Boulevardera doaz urduri. Info Zazpi irratia ari da gertatzen dena kontatzen. Plazan zegoen pertsona bat sartu da zuzenean eta eman dituen azalpenen artean zera adierazi du: “Guk ez dugu plaza bat defendatzen, ideia bat defendatzen dugu”.

Ñabardura garrantzitsua da, izan ere, Gipuzkoa Zutikek badu diferentzia bat orain arte Euskal Herrian ezagutu diren beste plaza-okupazioekin. Epaiketa politikoak salatzeko antolatu izan diren Askeguneetan, adibidez, kontakizunaren parte bat beti dago poliziaren esku: ekintza amaitzen da agenteek babestutako pertsonak atxilotzen dituztenean. Bidegabekeria plaza publikoan eta elkartasun-giroan gerta dadila lortzen da, baina gertakariaren abiapuntua injustizia da beti. Gipuzkoa Plazan, ordea, abiapuntua justizia sortzen hastea da, plazan egiten diren ekintzetatik hasita; eta horrek polizia bigarren mailako aktore bihurtzen du.

Nahiz eta, arratsalde berean, kanpaldia Gipuzkoa Plazara itzuli baino lehen, manifestazio baketsuan zegoen jendearen artetik pertsona bat aukeratu eta atxilotzen saiatuko den Ertzaintza. Biharamunean ere, polizia autonomikoaren dispositibo handia agertuko da eta bi lagun atxilotuko ditu desobedientzia delitua leporatuta –epaileak auzia artxibatu du bi egun geroago–. Badirudi asteak aurrera egin ahala, agintariek ezikusiarena egiteari utzi eta erreakzio-dinamika batean sarrarazi nahi izan dutela Gipuzkoa Zutik, herritarrek ordena publikoko arazo batekin lotu dezaten, plazaratu nahi dituen problema sozialak estaliz.

Bitartean, batzarrak jauzi txikiak ematen jarraitu du: ekainaren 2an bertan, emakumeek asanbladetan gutxiago parte hartzen dutela ikusirik, more koloreko ileorde bat janzten hasi dira gizonak hitza hartzen duten aldiro. Buru batetik bestera dabil ileordea eta horrela, gutxienez, parekidetasun ezaren problema ikusaraztea lortu dute. Hurrengo urratsa parte hartzea berdintasunezko baldintzetan ematea izango da.

Esperientzia politiko aurre-figuratibo bat daukagu parean: David Graeber antropologoak deskribatu izan duen moduan, honelako mugimenduen eguneroko praktikek islatzen dute nolako mundua sortu nahi duten. Normaltzat ditugun harreman motak ez direla aukera bakarra –ezta hoberena ere– sinetsita, gaur bertan ekiten zaio lortu nahi den gizarte-ereduan bezala funtzionatzeari. Hori bezain sinplea. Hori bezain konplikatua.

Aurrez ezarritako sailkapen sozialak nola gainditu

Marina Sánchezek esplikatu du zergatik den zaila, ekainaren 3an ekonomia feministari buruz eman duen hitzaldian. Bere esanetan, sistemak gizartea zatitan banatzen du eta pertsona bakoitzari rol batzuk ezartzen dizkio. Sakabanatze hori botere-mekanismo bat da: horri esker gordetzen dira eremu pribaturako kolektiboak izan behar luketen problemak, asanblada batean nork hitz egiten duen, adibidez. “Bizitza baloratzen hasten garenean jabetzen gara zenbat bizitzeko era desberdin dauden”, dio Sánchezek adi entzuten dion talde batentzat.

Eta bai, hemen batzuk hasi dira baloratzen, “Bizitza da handiena” ez da alferrik bihurtu Gipuzkoa Zutiken eslogan nagusietako bat. Orain bizitzen ugaritasuna kontuan hartuz, geroz eta jende gehiagori hitz egingo dioten formulazioak sortzea da lana. Ezagutzen ditugun nortasun-eskemak gainditzea askoren kezka da plaza honetan. Ekai Txapartegi filosofoak maiatzaren 31n galdera jarri zuen mahai gainean: “Nola pertzibitzen gaituzte plaza honetan ikusten gaituztenek? Gure benetakotasunetik, nola neutralizatu dezakegu jendeak gutako bat ez izateko daukan hasierako jarrera?”.

Non gauden kontuan hartuta, ez da zeregin erraza. Oraindik hurbil sentitzen den gatazka armatuak oso marko identifikagarriak utzi ditu herentzian eta tresna baliagarria dira aldarrikapen ugari marjinatzen saiatzeko. Aski da atzean ezker abertzalea dagoela esatea. Iñaki Anasagasti EAJko politikariak badaki zerbait horretaz, Gipuzkoa Zutik ETArekin lotu baitu bere blogean idatzi duen testu batean –tonua zein den ulertzeko, aski da esatea “¡¡Alerta Euzkadi!!” hitzekin amaitu duela–. Jokamolde hori aho biko ezpata bihur daiteke ordea: mugimenduak gizartearen sinpatia lortzen baldin badu, mota horretako sailkapenak geroz eta sinesgaitzagoak bihurtuko dira iritzi publikoarentzat.

Amador Fernández-Savater igandean pasa da Gipuzkoa Plazatik. Hitz egitera gonbidatu zutenean aurreikusten zuen identitate-gatazkak oraindik pisu handia izango zuela honelako mugimendu batean, baina jaso dituen azalpenak entzunda, M15arekin antzekotasunak dituen mugimendua iruditu zaio. “Maitemintze fasean” ikusten du Gipuzkoa Zutik, hasierako energiarekin, gauzak berez ateratzen diren momentuan. Madrilen duela bost urte izandako esperientziatik hitz egin du esplikatu duenean, ondoren, heldutasun unea iristen dela, eta bidean problemak izango direla. Gaindituz gero, taldea indartuta aterako da. Sol plazako kanpaldiarekin diferentziak ere sumatu ditu: kontsentsuak lortzeak garrantzi berezia zeukan han eta horrek ekintzetara pasatzea atzeratu zuen; hemen berriz, batzarraren izaera ez hain zentralak erraztu egin du talde txikiagoek berezko iniziatiba hartzea. Hizkera eta ikonografia berriak sortzeaz ere mintzatu da, baita plaza txukun edukitzeaz ere, kanpotik datorrenak espazio lagunkoia ikusten baldin badu errazago parte hartuko baitu.

Edizioa ixteko ordua gainean dugu Gipuzkoa Plazara azken deia egin dugunean. Albistea eman berri dute Twitter bidez: 

Lekukoek diotenez, igande eguzkitsu honetan haur dezente ibili da parkean; eta jendea belarretan eserita ikusita, turistak ere bertakoak bezala egiten hasi dira, kanpaldiko paisaiaren parte bihurtuz. Zaila da aurreikusten testu hau irakurtzen duzunerako zer gehiago gertatua izango den.

Informazio gehiago:

Gipuzkoa Zutiken zuzeneko jarraipena egiten ari gara egunero. Azken albisteak, argazkiak eta analisiak gure liveblogging-ean.