1986ko apirilaren 26an Txernobylgo zentral nuklearraren hondamendiarekin amaitu zen energia atomiko ziurraren mitoa. 30 urte geroago, 2016ko otsailaren 26-28an, “5 years living with Fukushima - 30 years living with Chernobyl” biltzarra burutu du Berlinen IPPNW Gerra Nuklearraren Prebentziorako Nazioarteko Medikuen elkarteak, aztertzeko du nola bizi diren Txernobylgoaren ondorioak jasaten dituzten jendeak.

Orduan Sobiet Batasuna zeneko, Japoniako, Amerikako Estatu Batuetako eta Alemaniako adituez gain, gehiago ere hurbildu ziren mundu osotik Berlinen Urania zientzia elkarteak daukan egoitzara.

Aurkezpen hitzaldian Ian Fairlie mediku radiobiologo britainiarrak laburbildu zuen berrikitan publikatu duen “The Other Report On Chernobyl” dossierra, Austriako Lurraren Lagunen eta Vienako udalaren enkarguz egina.

Bost milioi biztanle bizi dira gaur Bielorrusia, Ukraina eta Errusiako lurralde kutsatuenetan. Oso kutsatuta daude Bielorrusiaren azalera osoaren ia laurdena, %22, Austriaren %13, Ukrainiaren %6,3, Finlandiaren %5,6, Suediaren %5,4…

1986an erradioaktibitatea ia Europa osoan zehar zabaldu zenez, 400 milioi lagun bizi dira gutxiago kutsatutako eremuetan. Ez begiratu soilik Bielorrusia eta Ukrainara, Mendebaldeko Europako lurren %42 dago gutxi-asko kutsatuta, bertan erori zelako Txernobyldik iritsitako euri erradiaktiboaren %37. Fairlie doktoreak erakutsi du mapa deigarri bat, Europako Batzordeak 1998an enkargatua baina gaur nazioarteko erakunde nagusi batzuek ezkutatzen dutena, zeinak erakusten duen 1986ko apiril-maiatzean noraino iritsi zen 137-Zesioa zeraman erradiaktibitatezko mototsa, Txernobyldik urruti ere utziz pozoi guneak: Eskozian, Norvegian, Suedian, Finlandian, Italian, Alpe mendietan, Balkanetan, herrialde eslaboetan…

Fairlieren kalkuluetan 40.000 heriotza espero behar dira minbiziagatik bakarrik. Tiroideetako minbiziari dagokionez, 6.000 gertatu dira orain arte eta 16.000 gehiago espero behar dira. Gaur egun erradiazioagatiko tiroideetako kantzerren ugaritzea frogatuta dago Austrian, baita kutsadura beragatiko leuzemia, gaixotasun kardiobaskular eta bularreko minbizien ugaritzea ere.

Urteotan, gainera, froga berriak azaldu dira erradiaktibitatearen eraginez haur askok dakartzaten jaiotzetiko akats –tartean Down sindromea–, eritasun mental, diabetes eta beste gaixotasunez ere.

Berlingo biltzarrean hitz egin zuten eremu kaltetuenetako herritarren osasuna artatzen duten mediku adituetako batzuek. Bielorrusiatik, Buda-Koxelevo eskualdeko herritarren osasun egoeraren lekukotasuna eman zuen Sergey Stanislavovitx  Korsak mediku eta probintziako poliklinikako zuzendariak. Txernobyldik 250 kilometrora dagoen Buda-Koxelevon 31.771 pertsona bizi dira, denak ere oso kutsatutako lurraldean; jende helduetako askok parte hartu zuten istripuaren ondorengo liquidator gisa garbiketa lanetan.

Stanislavovichen esanetan “eskualdeko estatistika mediku eta demografikoak begiratzea aski da ohartzeko bertako jendeen osasuna urtetik urtera okerragora doala”. Alegia, Adam Abramovich idazlearen hitzak erabiliz, tamalez Txernobyl ez dela iraganeko kontua etorkizunekoa baino. Bereziki nabarmendu zituen emakumeek haurdunaldian jasandako arazoak eta umeek jaiotzean dakartzatenak. Gero eta sarriago agertzen baitira gaixotasun kongenitoak: kromosometako arazoak, Down, fibrosi kistikoa…

Infernuan biziraun behar

Wladimir Wertelecki mediku eta genetikan adituak jaio berrien malformazio kongenitoen ugaritzea aztertu du Ukrainako Rivne probintziaren iparraldean, Polesia eskualdearen zati batean.  1986ko istripu atomikoak Ukrainan gehien kutsatutako eremua da, Txernobyl ondoko lurraldea  bera baino pozoituagoa.

1996tik ari da hor antropologo, matematikari, estatistikari, nutrizionista, psikologo eta abarrez osatutako ikertalde zabala. Irradiazioak aipatzean –kutsadurak, oro har– beti kantzerrei erreparatzen zaien arren, horiek bezainbesteko garrantzia daukate teratologiak aztertzen dituen haur jaio berrien malformazio kongenitoek. Polesiako zoko hau erradioaktibitatearen kalteen laborategi bat da horretan: biztanleak oso isolaturik bizi direnez, bertan ekoiztutako jaki pozoituak jan behar dituzte bertako egur irradiatuaren sutan kuzinaturik.

Rivne-Polesia Europako txapeldun tristea da ume jaio berrien arteko hiru eritasunetan: bizkarrezur-muineko tutuaren malformazioak, mikrozefalia (buru txikiegia) eta mikroftalmia (begi txikiegiak). Horien zergatiak ikertzen hasita, beste kausa posibleak baztertu eta erradioaktibitatean arakaturik, aurkitu dute gaur Rivne-Polisian kutsadura handiagoa dela duela 15 urte baino, urtez urte kontzentratzen ari delako.

Baina ezustean estrontzioa aurkitu dute kopuru handitan. “Denek begiratzen diote zesioari –dio Werteleckik– baina estrontzioa askoz arriskutsuagoa da uste dena baino, hezurduran eta haginetan kokatuko zaio haurrari bizi osorako, ez du pixarekin kanporatuko zesioa bezala”. Azken hamar urteotan eskualdeko haur guztien jarraipena egin duten sendagileon arazoetako bat da mundu mailan oso gutxi ikertu dela gizakiaren fetuak estrontzioarekiko daukan sentiberatasuna. Osasun agintariek ere ez diote arreta berezirik jarri. Zer ondorioztatu esku artean dauzkaten datuetatik?

Weterleckik ez du ikusten hiru aukera baizik. Edo malformazioen ugaritze hori ez da irradiazioengatik, baina orduan agintariek bestelako esplikazio koherente bat eskaini behar dute. Edo, bi, fetua askoz sentiberagoa da irradiazioekiko uste zena baino. Edo, hiru, dauden irradiazio kopuruak askoz handiagoak dira agintariek aitortutakoak baino.

Rivne-Polesiako haur bati dedikatu dio hitzaldia Weterleckik. Jaio berririk abandonatuta geratu zen, amari ez baitzioten erakutsi ere egin: “Munstro bat erditu duzu hilik sortu dena. Zoaz etxera, ahaztu ezazu eta saiatu berriro”. Amak lur jota ihes egin zuen Ukrainatik. Zango bat gabe, ez sexu, ez obario, ez utero... baina bizi poz handia zeukan umezurtz txiki hura medikuok hospizioan aurkiturik amatxiri eraman zioten, eta honek amari itzuli. Gaur Mendebaldeko Europako unibertsitateren batean ari omen da ikasten. Zorionez, erradiaktibitateak kalteak haurdunaldiaren oso hasieran egin zizkion eta burmuina matxuratu ez, errejeneratzeko aukerak emanez.

Weterleckiri txaloz eten zioten hitzaldia esan zuenean: “Medikuontzako inportanteena ez da epidemiologia, prebentzioa baizik. Eta badakigu nola prebenitu. Berehala ekin behar diogu”.