Intxaurrak bost, hitzak hamabost
Aurten urte oparoa izan da, oro har. Lurra lantzen dutenentzat bezala, irakurtzen ari zaren ARGIA aldizkari honetan ari garenontzat ere. Fruitu ugari eman du; baita lurrak ere. Kolko-sagar, hur eta besteren artean, intxaurrik ez da falta gure ganbaretan. “Intxaur urte, elur urte”. “Intxaur urte, arto urte”, urtea poliki dator bai, datorrenez, artoan ere. Bele saldoa gozo dabil bestetxeko atariko artasoroan, ale heldu berriei mokoka.
ARGIA berri hau egin denetik ez oso urruti bizi naizen etxeko atari aurrean badira intxaurrondoak, jende askoren etxe ondoetan bezala. Ez du, ordea, lagun on fama, inondik ere auzolagun txarra, nonbait: “Intxaurra, etxe ondoan txarra”. Intxaurrondoak taktika eraginkorra du lurreko jakiak urrituko lizkiokeen landare konpetentzia eragozteko: berde dituen atal guztietan lika pozoitsu berezi bat jariatzen du, eta euria edo ihintza denero hura lurrera. Ondorioz intxaurrondopea libre. “Intxaurraren azpian lo egitea txarra” eta “intxaur arbolak ez du lagunik nahi” ere esaten da.
Intxaur alea biltzen duen zokotena ere berdea da; esaeratik esaerara, “intxaur zokolina janez gero, hil”. Zokotenak eta eragiten duen orban beltzak badute “lepotarka” izen: intxaur-mozkorra, zokolin, zokotin, zokoton, sokolin, sokoten, sokote, zoketen, mozkotz, moskol, moskolo, moskoron, moskaran, mozkan, moskan, moxkan, sokaran, sokaan, sokan, sokada, sakarin, nato, txakarin, txukaran, txokaran...
Garrantzi handiko fruitua da intxaurra, bestela ez litzateke esaera hauetarako erabiliko: “Zorroan abarrots asko, baina intxaur gutxi”, “itzaur guti eta arroitu anitz” edo “intxaurrak baino hotsak handiago”. Beste aldaera hau ikasi genuen guk ikastolan: “Intxaurrak bost, hotsak hamabost”.
Eta hamabost izen baino gehiago du, bai, aleak berak ere: intxaur, eltzaur, eltxaur, intxaus, unsaur, untxaur, giltzaur, giltzagur, intzaur, inzaur, insaur, entzagur, entzuur, etsagur, etzagur, etsabur, etxagur, etxaur, etxabur, exabur, etzaur, intxoor, intxor, intxur, intsaur, intzagur, intzagor, intzaor, itxaur, itzagur, itzaur, itzigur, inttur, heltzaur, heltzur...
Baina, “hiru edo lau intxaur nahiko”.
Euskal Sagardoa Jatorri Deiturak erronka ezarria dio bere buruari: Euskal Herri osoko sagar eta sagardogileak biltzea. “Sagardoaren kultura lurralde osoan dago, eta lurralde osoan mantendu dira sagardotarako sagarrak”, esan digu Unai Agirrek, sor-markaren... [+]
“Aterako dut sagar zuku bat?”. Galdera horrekin hasi da Barrundiako Ekonomatoko kide Koldo Lopez Borobia, Susana Lopez de Ullibarri eta Santi Txintxurretarekin izandako elkarrizketa. Sagar zukuaren bueltan eta sagarrondoz inguratutako lorategian elkartu gara. Hau ez... [+]
Abenduak hostoen kolore marroia dauka: lurrean, intxaurrondo biluziaren azpian, geratu diren hostoena. Intxaurrondoak bukatu du bere zikloa. Atseden hartzera doa: zuztarrak indartuz, elikatuz, nutritzea du helburu. Barrura begira, barrenak osatzeko garaian dago, orain arte egin... [+]
Azaroaren 23an egingo dute tokiko arbola, fruitondo eta landare ekoizleen azoka. Horrez gain, egitarau oso indartsua prestatu dute 22 arratsaldetik hasita 23 iluntzera arte: bioaniztasunari buruzko mahai-ingurua, sagarrari buruzko mintzaldia, "Nor dabil basoan?"... [+]
192 milioi sagar 2024. urtean. Segundoero sei sagarretik gora saltzen du Britainia Handiko Tesco supermerkatu kate han ezagunak; ia 27.000 tona. Zenbaki ikusgarriak dira baina are harrigarrigoak dira bertokoak, Ingalaterrako sagarrak direla jakinda.
Barrikoteak, barrikak, bukoiak eta upelak bete berriak ditugu etxean sagar muztioz (Malus domestica). Makina bat beteko ziren, ipar eta hego, gure geografia guztian mahatsarenarekin ere (Vitis vinifera). Sagasti, mahastiko lanak eta dolare, soto, upelategi eta pitarretako lanak... [+]
Ahuakateondoak ondo emango al du hemen? Ezin konta ahala alditan luzatu didate galdera hori azken urte hauetan. Gure etxean ahuakate arbola (Persea americana) ederki bizi dela erantzuten diet eta Mutrikuko kaian hantxe dago arbola bikaina, eta urte asko da aleak ematen dituela... [+]
Vincent Trebessesek sortutako ekimena da Errota, Senperen hurrak ekoizten eta eraldatzen dituen proiektu berezia. 2008an jarri zuen martxan hur-olioa egiteko errota, hasiera hartan Ziburuko bere etxean. Hurrak kanpotik erosten zituen, baina pixkanaka proiektuan sakontzen joan... [+]
Duela lau bat urtetik Kanboko Biperduna etxaldean ari da lanean Anthony Uranga gaztea, barazkiak eta euskal piperrak ekoizten. Orain, baina, proiektu propioa du eskuartean: 2.000 ahabiondo landatuko ditu Biperdunatik hurbil dagoen Arkaitz baserriko lursailean, eta landareak... [+]
Euskal Herriko isuri atlantiarrean gaztainondoak eta gaztainadiek berebiziko garrantzia eduki zuten nekazarien elikaduran, hemengo paisaiaren elementu nagusi ere izanez. Ez da kasik haien arrastorik geratu, ez behintzat Gipuzkoa eta Bizkaian, batetik gaixotasunek ahuldu eta... [+]
Udazkena fruituen sasoi nagusia da. Negua elikagaiz osatzeko fruituak eta horien aleak jasotzen ditugu. Fruituak ez direnak ere pilatzen ditugu, patataren tuberkulua (Solanum tuberosum) adibidez, baina haiek dira gehienak: altxasagarrak edo gordesagarrak (Malus domestica),... [+]
Nafarroan ahuakate ekologikoa landatzen duen lehen pertsona bihurtu da Xixo Ayestaran: Lesakako bere baserrian 700 ahuakate zuhaitz landatu ditu eta 2024an merkaturatzea espero du.
Lagun baten gomendioa dela medio, Nafarroako Gobernuaren altzoko INTIA nekazaritza institutuko Laborantzen Babeserako atalean dagoen jakinarazpengunetik Fruta-arbolen osasun kudeaketa zuzena egiteko kontuan izan behar dituzun gomendioak dokumentua eskuratu dut, eta baita amaren... [+]