Emakume laborarien lanak ez du ikusgarritasunik. Euren egungo egoera ongi islatzen dute Isabel de Gonzalo Aranoak eta Leticia Urretabizkaia Gilek Las mujeres baserritarras: análisis y perspectivas de futuro desde la Soberanía Alimentaria (Emakume baserritarrak: analisia eta etorkizun ikuspegiak Elikadura Burujabetzatik) liburuan. Sexuaren araberako lan banaketak ekarri du familia ekoizpenetan bereizi egin direla lan produktibo eta erreproduktiboak, eta bakoitzaren errekonozimendu sozioekonomikoa ezberdina izan da. Baserriko bizimoduari eusteko beharrezkoak diren zaintza lan gogorrak badira, eta gainera, lotura zuzena dute aktibitate produktiboarekin. Hirietan bezala baserrietan ere, lan hauek ez dira “lan”: Espainiako Estatistika Institutuak (INE) dio etxeko lanak ez direla nekazaritza lanen barruan kontuan hartuko.

Baina horrez gain, emakumeek baserrietan egiten duten lan produktiboa ere ezkutatuan dago: askok ez dute Gizarte Segurantzan kotizatzen, eta emakumeek egin izan dituzten lan produktiboak ez dira nekazaritza jarduera gisa hartu izan (ez INEren estatistiketan, ez legeetan), nahiz eta etxeko ekonomian pisua baduten: esaterako, eraldatutako produktuak ekoiztea (txerrikiak, gazta...) edo zuzeneko salmentan aritzea.

Gainera, ekoizpena gizonaren izenean egon ohi da gehienetan. EAEko landa eremuan egindako azken erroldaren arabera, ustiategien %68 gizonen izenean dago, eta %32 baino ez emakumeen izenean. Ekoizpenaren titularitaterik ez izateak desorekak sortzen ditu etxe barruan, esaterako, jardueraren gestioan erabakiak hartzerako orduan.

Aitortza legal, ekonomiko eta sozialik ez izateak dakar euren langile izaera ez ezagutua izatea. Emakume baserritarren lana ez da lan profesionaltzat hartzen, “etxerako laguntza” gisa baizik.

Zergatik ez dira ageri Gizarte Segurantzan?

Industrializazioak baserrietatik hirietara eraman zuen populazioa, eta nekazaritza ustiategiak langilez hustu zituen. Nekazaritza industrialak, aldi berean, emakumeak ustiategietatik atera ditu. Arantza Arrienek kontatu digu bilakaera, Ozetan (Araba) sagar zukua auzolanean botilaratzen duten bitartean: “Gizarte Segurantzan izena emanda askoz baserritar gutxiago gara egun, eta horien artean emakumeak %30 inguru gara (nahiz eta esaten den azken urteetan emakumeok pixkatxo bat gora egin dugula). Mekanizazio handia eman den tokietan, adibidez, Arabako lautadan, mekanizazioak emakumea jarduera horretatik kanpo utzi du”. Zergatik ez diren ageri Gizarte Segurantzan? “Nekazaritzan etekinak ez dira handiak, eta batzuetan sakrifikatu egiten da etxeko baten Gizarte Segurantza; eta emakumearena izaten da. Zerikusi handia du errentagarritasunarekin eta beste zatitxo batean, gizarte matxistarekin: nahiago izaten da traktore bat erostea, etxekoa Gizarte Segurantzan egotea baino”.

Emakume Baserritarren Estatutua

Eusko Jaurlaritzak onartu berri duen Emakume Baserritarren Estatutuak, eskubideetan ezberdintasunak sortzen dituen ikusezintasun egoera honi egin beharko dio aurre. Horretarako, emakume nekazariek Gizarte Segurantzan kotizatzea bultzatzeko laguntzak eskainiko ditu. Bestetik, emakumeak ustiategien titular bezala agertzea –euren kabuz, edo modu partekatuan– bultzatuko du: emakumeen titulartasuna duten baserri eta nekazaritza enpresek puntu gehiago jasoko dituzte lehiaketa publikoetan edo diru-laguntzetan.

Lege honen arabera, gutxienez urteko errentaren erdia nekazaritza jardueratik lortzen duten emakumeak ustiategien jabetzan parte izango dira. Baina zein dira –eta zein ez– “nekazaritza jarduerak”? Alazne Intxauspek azaldu digu gakoa: Intxauspe laboraria da, Iurretako (Bizkaia) baratzeetan landutako fruituak otzaretan saltzen ditu. Nekazaritza iraunkorra bultzatzen duen Etxalde mugimenduko emakumeen taldeko kidea da. Adierazi du euren eskaria izan zela estatutu honetan nekazaritza lan gisa kontuan hartu daitezela baita ere nekazaritza produktuak eraldatzea eta merkaturatzea. Eta pozik dira, estatutuan ikuspegi hori txertatzea lortu dutelako: “Izan ere, bestela oso zaila da emakumeen lanaldia lurrari soilik lotua izatea, horrek hektarea askoko jarduera intentsiboa eskatzen du”.

Intxauspek positibo baloratu du baita ere estatutuaren arabera, nekazaritzarekin zerikusia duten erakundeetan, lau urte barrurako ordezkaritzaren %40 emakumea izan beharra –bestela ezingo dute diru-laguntzarik jaso–.

Noraino lortuko duen estatutuak egoeran eraginik izatea? Zuhur ageri da Intxauspe: “Ezagutzen ditugun beste esperientzia batzuek zalantzan jartzen dute antzerako estatutuen eraginkortasuna. Guretzat estatutua erreminta bat da; lege hau hobetu daiteke, noski, eta hobetzera joango gara, baina eskatzen duguna da behintzat dagoen hau baliabidez hornitzea, aurrekontu bat jartzea eta indarra ematea”.

Etorkizuneko nekazaritza eta feminismoa

Europako diru-laguntzek (ikus aurreko orriko koadroa) bultza duten nekazaritza eredu industriala “ez da emakumeona eta ez da gizartearentzako ona”, adierazi digu Arrienek: “Emakumeak ez gaitu erakartzen nekazaritza horrek; diru handiak eskatzen dituena, inbertsio handiak... Gurea gehiago da inbertsio txikiak egitea, ikusten joatea, aldatzea, partekatzea...”. Datuek erakusten dute zenbat eta ustiategi handiagoak izan lur eremutan, emakume gutxiago direla bertako titular. Arrienen hitzetan: “Emakumeak titular diren ustiategiak askoz (baina askoz, e!) txikiagoak dira lur eremutan, eta askoz dibertsifikatuagoak dira. Gizonak ari diren jarduerak askoz espezializatuagoak dira. Emakumeen ustiategietan, normalean, badira loreak, bada baratzea, baratzeko produktuen eraldaketa, oilo apur batzuk, lehortzen dira sendabelar batzuk... Nekazaritzak bereak dituen askoz eremu gehiago hartzen dute. Eta emakumeen ustiategietan gizonenetan baino askoz gehiagotan zuzena da salmenta Beraz, herritarren gehiengoarentzako ona den nekazaritza ereduak antz handiagoa dauka emakumeen ustiategiekin, gizonen ustiategiekin baino”. Filosofia tira, eta errentagarritasuna? bestela ezin dela iraun, hori izan ohi da ustiategi handien argudio: “Handi zein txiki, irabazi garbi denok antzekoparezido egiten dugu” erantzun du Arrienek. “Batzuek diru gehiago ikusi bai, ikusten dute mugitzen, baina ez dira errentagarriagoak”.

Intxauspek ere argi du: “Elikadura burujabetza ezin da ulertu feminismorik gabe. Nekazaritzak emakume aurpegia du. Gure baserri eredua emakumearen eredua da. Nekazaritzak iraungo badu, ereduz erabat aldatu beharra daukagu. Eredu intentsiboa, hektarea askokoa, monolaborantza, ongarri eta pestizida kimikoak behar dituena, gastu pila dituena... Nekazaritza horrek dakarren bakarra da nekazaria langile prekario bihurtzea. Erdian dagoen industriak kontrolatzen du dena, kapitalak”. Etorkizuneko nekazaritza iraunkorra dela baieztatuta, bere oinarriak laburbildu ditu Intxauspek: “Baserriak ezaugarritzat izan duen autonomia berreskuratu behar dugu. Hori izan da emakumeak egin duena historian. Eredu hori soilik da iraun dezakeena. Autonomoa dena, kasik ez duena kanpoko inputik behar, ez hazirik erosterik eta abar. Dibertsifikatua dena eta zikloa baserrian bertan ixten duena”.