Guztiz diseinatu gabeko proiektua da. Etengabeko garapen prozesua izango da amaierako forma definitzearen arduraduna. “Diseinatu eta egin” beharrean, “egin eta diseinatu” lelori heldu diote Eltzekideek. Eraikina beren esku dago; eta hortik aurrerakoa, taldeen ardura izango da.     

Eltzia ez da ezerezetik sorturiko proiektua. Bere sustraiek 2010. urtean eman zuten lehen tirada. Herriko zenbait kultur elkarte lokal bila zebiltzan, beren jarduera garatu ahal izateko egoitza faltan zeudelako, edo zutena baldintza prekarioan zegoelako. Kasualitateak kasualitate, urte hartan, Mondragon Unibertsitateak bere jarduera lekualdatzea erabaki zuen. San Lorentzo auzoko eraikina hutsik gelditu zen; ETEOko egoitza zaharra Mondragon Unibertsitatearen iraganaren parte zen jada.     

Egoera baliagarria izan zen herriko kultur taldeentzat: agustindarrek sorturiko eraikina erretirora bazihoan ere, berau biziberritzeko egitasmoa sortu zen herrian, herriko hainbat kultur talderen egoitza-eskaeran oinarrituta. Proiektu berri bati ekiteko erabakia hartu zuen Udalak; ordura arte herrian ikusi gabeko prozedura baten lehen hazia landatu zen. “Giltza eman eta lokala modu pasiboan erabiltzeko eskubidea eskaini beharrean, elkarteak eurak proiektuaren parte aktibo bilakatzea nahi genuen”, dio Nerea Zubia Kultur zinegotziak. Hala, kideek diseinatu zezaketen egitasmoa jarri zen abian.     

Martxan dagoenetik, Eltzia etengabeko bilakaera ari da bizitzen. Eltzekideak dira proiektuaren gidari eta beraien eskutik, eraikinaren itxura, erabiltzaile kopurua eta proiektuaren izaera metamorfosi etengabean daude. Esaterako, hasieran kultur taldeei zuzenduriko esparrua eraikitzeko asmoa bazegoen ere, prozesuak aurrera egin ahala bestelako beharrak agertu dira. Alor ugaritako taldeak –herri mugimenduak edota auzo elkarteak, esaterako– erakarri ditu, besteak beste, eta egitasmoa bera kultura alorretik harago joan da, oinarriari eutsiz hala ere. Herritarrek herriarendako garatuko duten egitasmoa izaten jarraitzen du. Finean, proiektuaren filosofiak du garrantzia: Nerea Zubiaren esanetan, “gizarte eredu berri bat eraikitzeko bitarteko bilakatu da”.

Ni-tik gu-ra, Bagararen eskutik

Egitasmoko kideen arteko hasierako harremana bideratu nahian, 2013ko maiatzean Bagara kooperatiba kontratatu zuen Udalak. Bagara Debagoiena eskualdeko kooperatiba txikia da, gizarte eredu jasangarrirako eraldaketa eta eraketa autonomoa oinarri dituena.     

Oñatiko egitasmoan Eltzekideen arteko koordinazioa izan du zeregin nagusia. Alde batetik, herriko eragileen ikusmira ugariak bateratzeko lan egin du; bestetik, taldeei herri mugimenduen komunitateko parte izatearen kontzientzia transmititzen ahalegindu da. Elkarte hutsak diren ideia zokorarazi nahi zaie taldeei. “Ni horretatik gu honetara pasatzea”, dio Johana Olabarria Bagarako kideak. Hori lortzeko, aholkularitza zerbitzua eta lanak errazteko baliabideak eskaintzen ditu kooperatibak.     

Hala ere, bateria orori agortzen zaio energia. Kasu honetan Bagarari eman zaion koordinaziorako ardurak badu iraungitze data: prozesuak aurrera egin ahala, zeregin hori elkarteen esku geratuko da. Kooperatibaren eginbeharra ibilbidearen lehen harria jartzea izan da; hortik aurrerakoa, mugimenduek eraiki beharko dute.

Eltzia bor-borka

Egun, hamabost dira eraikina erabiltzen ari diren taldeak (Sare, Gurutze Gorria, Trikitxaranga edota Oñatiko Bertso Eskola, esaterako). Aurrerago partaide gehiagoren presentzia aurreikusten da eta horretarako aldaketa arkitektonikoak egin beharko dira eraikinean, talde bakoitzaren ezaugarriak kontuan hartuz.     

Bitartean, bilkurek ez dute etenik. Proiektuko kide direnek lanean dihardute, funtzionamendua zehazteko ahaleginean. Oinarriak finkatuta daude jada. Elkarlana da funtsa; eta bultzatu nahi dira herriko taldeen arteko elkartasuna, jakintza partekatua, osagarritasuna eta parte-hartzea.     

Proiektu honetan erabaki oro da aurrerapauso, are gehiago aldaketa guztien oinarria adostasuna denean: erabaki orok jaso behar du Eltzekideen onespena eta horrek kontsentsuak bilatzera bideratzen ditu partaideak.

Denentzat espazioa, bakoitzaren beharren arabera

Eraikinaren 6.000 metro koadroetatik 4.000 erabiltzea aurreikusten du Udalak oraingoz. Espazioa partekatua izango da. “Ideia hori argi izan dugu hasieratik”, dio Johana Olabarriak. Taldeak eurak izango dira espazioa noiz, nola eta nork erabili erabakitzearen arduradunak; betiere, bakoitzaren beharren arabera; eta lekua ez da taldeen arabera antolatuko, ekintzen arabera baizik.     

Eltzekide guztiek ez dituzte ezaugarri berak, eta kasu batzuetan, baliabide espezifikoagoen beharra dute –esaterako, argazkilaritza taldeak–. Gisako arazoei aurre egin nahian, egitasmoak azpitaldeak sortu ditu.

Zalantzak uxatzen ari dira

Herriko elkarteen artean sortu den harremana ez da eraikin barneko ekintzetara mugatuko: prozesu hau herrian islatuko da. Esaterako, kultur ikuskizun berriak sor litezke, elkarlanean oinarrituriko emanaldiak, alegia.     

Nolanahi, Eltziaren inguruko iritziak ez dira alde bakarrekoak. Batzuek gainkarga gisa ikusi zuten egitasmoa, beren jardueratik at zegoen ardura gisa. Beste batzuek berriz, zalantzan jarri zuten proiektuaren bideragarritasuna. Egitasmoaren bilakaera ari da horrelako ezbaiak disolbatzen: herriko elkarte batzuek jada eraikinean dute egoitza. Horrek egitasmoarentzat uhin positiboak zabaldu ditu gainerako taldeen artean. Proiektuaren bideragarritasuna zalantzan jartzen zutenek egungo egoera aztertu besterik ez dute. “Etorkizunean ez dugu arazorik aurreikusten. Jada hainbat talde daude eraikinean eta ongi funtzionatzen dute”, dio Mikel Urrutia Oñatz Dantza Taldeko kideak.

Eraikinetik hasi, herri osoa helburu

Hurrengo pausoari ekiteko garaia da: bere jarduera esparrua zabaldu nahian, Eltzia herrira eramateko ahaleginak egingo dira orain proiektua aurkeztuz eta ateak irekiz. Oraindik eltzekide ez diren herritarrak erakarri nahi dituzte; lehenbizi interesa piztu eta hortik eraikina beraiena ere badela transmititu.     

Egitasmoaren geroaz mintzatzean baina, erantzuna ez da batere argia. Bagarako kidearen esanetan, “proiektu honen etorkizuna bakoitzak jarri nahi dion energiaren araberakoa izango da”. Hala ere, Eltziaren arrakasta unitate kualitatiboetan neurtzea huts larria litzateke. Johana Olabarriak uste du prozesuaren helburu nagusia ez dela ahalik eta elkarte gehien biltzea, “dauden horiek elkarlana zer den ulertzea baizik”. Eta hortaz, prozesua potentzialki amaigabea da.     

Errotak biraka jarraitzen omen du haizea dagoen bitartean. Hori da egitasmoaren bultzatzaileek bilatzen dutena: Eltzia hauspotuko duten elkarteak biltzea. Etenik gabeko prozesuan murgildurik, proiektua bide onetik doala dirudi. Elkarteek osagai ezberdinak bota dituzte eltzera, eta honek ez du gainezka egin. Kontrakoa. Osagai guztiek bat egiten dutela dirudi, hauen artean bakarra gailendu den arren: elkartasuna. Orain, saltsa egiten jarraitu eta pixkanaka dastatzeko ordua da.