Gogorra izan da amaitzen ari den ikasturte hau EITBn. Udako beroarekin batera hasi dira arintzen euskal irrati-telebista publikoko kateen programazioak baina beste arintze batzuek, pertsonalekoek, eman dute zeresan handiagoa kurtso osoan: hedabideko irratietan martxan dago Lan Deialdi Publikoa eta horrekin batera, orain arte eduki duten lanpostua galduko dute hainbat profesionalek.

Izen ezagunak daude tartean, urte askoan EITBko irratietan lan egin izan duten beteranoak; baita kazetari gazteagoak ere: 30 urteren bueltan dabiltzanetatik 53 dituztenetaraino kaltetu ditu pertsonala doitzeko hartutako erabakiak.

Maiatzaren bukaeran komunikatu zizkieten lehenbiziko langileei kaleratzeak eta ekainean utzi zuten EITBren egoitza. 29 lagun lehen kolpe horretan. Beste sei, hilabete berean. Eta tantaka-tantaka beste hainbaten mikrofonoak itzaliko dira uztailean, abuztuan eta irailean. Azkenekoek ez dakite oraindik noiz utzi beharko duten lana, baina joan beharko dutela bai. Duela 15 hilabetetik hartuta dago erabakia, baina ia urtebete pasa da kaleratze-data komunikatu dieten arte.

Bitarte horretan grebak, mobilizazioak eta mota askotako protestak egin dituzte. EAEko Legebiltzarrean Maite Iturbe EITBko zuzendariaren dimisioa ere eztabaidatu zen. Eta gaia Hego Euskal Herriko agenda mediatikoan sartu da. Seinale txarra inondik ere, hedabideak albisteak emateko baitaude, ez albiste izateko.

Autonomo faltsuen kontratuak

Historia honen protagonistak 79 aurpegi eta ahots dira: Idoia, Iratxe, Iñaki, Haritz, Bego, Mikel… “Zuen bozketa, irratiaren hilketa” oihukatu zuten haserre haietako batzuek EITBren egoitza nagusian 2014ko apirilaren amaieran, administrazio kontseiluko ordezkariak Lan Deialdi Publikoa onartu zuen bileratik irten zirenean. Organo horretako EAJko sei ordezkariek, EH Bilduko laurek eta LABeko, Eusko Ikaskuntzako eta Euskaltzaindiko ordezkari banak bozkatu zuten alde. PSE-EEko eta Euskadiko Kontsumitzaileen Elkarteko ordezkariek abstenitzea erabaki zuten eta PPko bi kideek baino ez zioten ezezkoa eman.

Prozesua ofizialki abian jarrita, lehenagotik entzuten hasia zen eztabaidak protagonismoa hartu zuen: Lan Deialdi Publikoa ala izen horrekin mozorrotutako Enplegu Erregulazio Espedientea? Lanpostuak desegiteko ala kalitatezko enpleguak sortzeko izango da baliagarria abian jarri den prozesua? 2015eko udara iritsita eztabaida ez da itxi, zenbat buru, hainbat aburu.

Loreto Larunbe eta Bego Yebra dira lanpostua galduko duten profesionaletako bi eta ESK sindikatuaren delegatu gisa, kaleratzeen aurka oso pertsona aktiboak izan dira. Egoera honek eragin dien ezinegona deskribatu dute beraiekin elkarrizketa hasi eta berehala. “Imajina ezazu hemen egotea eta jakitea datorren astean kalera joango direla zure ondoan dauzkazun langile batzuk. Eta hala ere, egin ahalegina zuzenean ez dadin nabaritu. Beste lan bat egiten baduzu desberdina da, hemen egoera horretan egonda ere, bi-hiru orduz hitz egin behar duzu, irribarre egin… Momentu honetan lur jota gaude”.

Kontua puntu honetara nola iritsi den galdetzen hasita, 2003. urtea seinalatzen dute iturri guztiek. LAB sindikatuko Jon Otegik azaldu duenez, Andoni Ortuzar artean EITBko buru zenean gertatutako lege-aldaketa batean dago auziaren iturburua: “Behin-behineko kontratuarekin zeuden langileak finko bihurtzera derrigortu zituen lege berriak, baina orduko zuzendaritzari bururatu zitzaion langile horiei merkataritza-kontratuak egitea, autonomo bihurtzea alegia”. Eta baldintza horietan jardun zuten, urte batzuk geroago Gizarte Segurantzaren ikuskariek lupa EITBn jarri zuten arte. “Sekulako pufoa” aurkitu zutela dio Otegik, “langile pila bat autonomo faltsu gisa ari ziren lanean eta gizarte segurantzari kontratazio horiengatik hiru milioi euro zor zitzaizkion”.

Irtenbideak bai, soluziorik ez

“Orduan erregularizatu gintuzten, 2010etik hona kontratu mugagabea izan dugu”, azaldu dute Larunbek eta Yebrak. “Baina” batekin ordea: “mugagabe ez-finko” motako kontratuak egin zizkieten ordura arte autonomo zirenei eta, beraz, ez zen beraien egoera erabat argi geratu. “Demanda bat daukagu jarrita: nahi dugu epaitegiek esan dezaten zer garen, mugagabe ez-finkoak, mugagabeak…”.

LABeko Otegik uste du bi errealitate nahasten ari direla irratietako langileen gatazkan. Batetik, lan-zuzenbidea; eta bestetik enpresa publikoetara lanera sartzeko eskatzen diren printzipioak. “Guk beti defendatu dugu langileek postu finkoa eskuratzeko berdintasun, gaitasun eta meritu printzipioak bete behar direla. Zuzendaritzei hori eskatu genien, bai Ortuzarren garaian, baita Suriorenean ere. Baita hori eskaintza publiko baten bidez konpondu behar zela ere”.

Horren ordez, behin-behineko irtenbideak bilatu zizkioten egoerari, PSE Jaurlaritzan izan zen agintaldian erabakia atzeratu egin zen eta Maite Iturbek EITBren lema hartu zuenerako langile askok ibilbide bat egina zuten. “Errua ez da langileena, noski”, dio Otegik. “Zuk bat-batean kontratu mugagabe batekin egiten baduzu topo, horren ilusio faltsua sortu dizunak du ardura”. Baina gaineratu du egoera horrek blokatu egin zuela EITBko lan poltsa publikoa, deialditik pasa gabe lanean hasi zirenek bete zituztelako lanpostuak.

Zergatik ez zen lehenago deialdi publikorik egin, arazo handiak ekarri dituzten kontratuon aldeko hautuaren ordez? EITBko zuzendaritzan urte asko daramatzan kide batek telefonoaren bestaldetik azaldu duenaren arabera, plantilla finkoa erabakitzea Eusko Legebiltzarrari dagokio eta 2000. urtetik 2009ra bitartean ordezkaritza zeukaten alderdiek ez zuten halakorik agindu –deialdi txikiren bat gorabehera–. Kontratazioekin izandako arazoak lan arloko lege aldaketen erruz gertatu direla defendatu du: “Problema hau ez zen inoiz gertatuko legea egonkorra izan balitz, langileen estatutuan egin den erreforma bakoitzak lege barruan zeuden gauza batzuk mugan edo zuzenean legez kanpo jarri ditu”.

Murrizketa giroa

Irratiaren eguneroko martxari zein neurritan eragin ote dion galdetu diegu Larunberi eta Yebrari. “Langile asko joan dira eta geratu garenak jarraitzen dugu, baina jende gutxiagorekin. Gaua galdu dugu, uhin ertaina itxi zuten, asteburuetan ia saio guztiak errepikapenak dira… Zer egingo dugu, buletinak besterik ez? Hori izango da gure irrati publikoa?”.

Egoera estua denik ez du ukatzen zuzendaritzak, baina EITBren azken urteetako gorabeheren barruan kokatu du oraingo erabakia. Gogoratu du 2010ean autonomoak mugagabe bihurtzearekin irratietako langile kopurua %50 hazi zela. “Hazkunde hori jasangaitza da: 2009an izan dugu aurrekontu handiena, 2010ean jaisten hasi zen eta geroztik beherantz doa”.

Irratiak batez ere pertsonal gastuak dituela seinalatu du, baita 2013rako EITBren aurrekontua ia heren bat jaitsi zela ere, 2009arekin alderatuz. Horrek etxe barruko adar guztietan murrizketak eragin zituen, “eta irratiak ezin zuen bere aurrekontua jaitsi, gehiena soldata zelako. EITB taldeko sozietateak ari ziren esfortzua bere proportzioaren arabera egiten, baina irratiek ezin”.

Alternatibak badirela uste du, dena den, LABeko ordezkariak. “Helburua izan beharko litzateke Jaurlaritzak komunikabide publikoari finantzazio nahikoa ematea, eta hedaduraz guztiei; baina eman zuen aizkorakada horretan atzera egin behar du. Dirua badago, hainbat gauzatan gastatzen da, AHTn adibidez; aukera badago kalitateko komunikabide publikoa egiteko”.

Finantzazioa handitzen ez den bitartean zuzendaritzak argi du ordea: zorpetzea eragotzi nahi du kosta ahala kosta. “Zorretan sartu diren irrati-telebista autonomikoek ikusi dugu nola bukatu duten”.

Eta etorriko dena

Pentsa liteke EITBren aurtengo jarduna hainbeste markatu duen problema hemen buka daitekeela. Epaitegiek esango dutenaren zain, kaleratzeen kontra manifestatu diren langileek ez dute momentuz mobilizazio gehiago aurreikusten. “Egin beharrekoa egin dugu”, esan dute aurrera begirako protestei buruz galdetuta.

Baina irratietan hainbeste kalapita sortu duten kontratu “mugagabe ez-finko” horiek beste zenbait adarretan ere indarrean daude oraindik, besteak beste hedabide publikoaren webguneko langileen artean. Ekainaren 19an iragarri zuen LABek lan hitzarmena lortu dutela atal horretan eta horrek egoera alda dezake edizio digitaleko langileentzat.

Beste hari mutur batzuk ere geratzen dira: “Jarraitu da kontratazio irregularrak egiten atzamarrarekin zuzendaritza talderako ere”, baieztatu du Otegik. Izen-abizenak jarri dizkio horren arduradunari: Javier Salcedo. “Pertsonal zuzendaria da, Ortuzarrek jarri zuena. Surioren garaian ere mantendu zen”. Eta LABek haren dimisioa eskatu zuen otsailean, “bera izan baita kontratazioetan egin diren bidegabekerien arduradun zuzena”.

Klima honetan, EITBko plantilla estrukturalari buruzko eztabaidak dirudi hurrengo erronka nagusia. Datorren urtean hasiko da prozesu hori. Bestalde, zeresana eman dezake Eusko Legebiltzarrean sortuko den batzorde bereziak ere: hedabide publikoa sortu zenetik 32 urte pasa diren honetan, lehenbiziko aldiz erreforma integrala planteatuko da, EHUk proposatuko duen metodologiari jarraituz. Ikusitakoak ikusita, ika-mika ia ziurtatua dago.