Ura ardo bilakatu zenekoa
Aztia, ardoa, kateak eta zortzi puntadun izarra, ez da uraren arrastorik ageri Bargotako armarrian, baina jakin badakigu ura izan dela herri honen ardatza, urak ezarri baitzituen udalerriaren mugak Bargota herri bilakatu zenean. Torres del Ríotik iritsi gara Bargotara, neguan egin dugu txangoa baina urteko edozein sasoitan bisitatu daiteke aztiaren herria. Pablo Antoñanak literaturara ekarri zuen Joarreko Errepublikan gara eta ez gaude bakarrik.
Udaletxeko Plazan utzi dugu autoa, herriak badu zer bisitatu, eraikinik ezagunena jauregi barroko bat da, Ganuzatarren Linternako etxea, baina ura dugu helburu, ibilbidea herritik bertatik hasiko dugu Gorañoko bidea hartu eta Mariñanas errekaren erretenera jaitsiko gara. Bargotako Udalak berriki seinaleztatu ditu Arbantako ubidearen hamalau kilometroak, Goraño herri hustua Ebro ibaiarekin lotzen dutenak.
Bargota Vianako auzo bat zen Arbantako sistema hidraulikoa eraikitzen hasi zenean. XVI. mendearen bukaeran hasi eta XVII. mendearen hasieran amaitu ziren eraikitze lanak, ekuazioa garbia zen: ura nola eraman ipar euritsu (1.000 mm) eta malkarretik hego lehor (500 mm), oparo eta zelaira. Iparrera, Gorañora joko dugu. Mariñanas errekaren eskuin aldean lonbardiar makalen zerrendak lan hidraulikoaren bidea salatuko digu ibilbide osoan.
Lau mende iraun duen sistema
Goraño herri hustuan topatuko dugu lehenbiziko egitura, uhate bat. Ura desbideratzeko lana egina, ubidea hondeatu behar izan zuten Bargotakoek, baina ez ziren bi horiek sistema hidraulikoaren egitura bakarrak, beherago presagain bat topatuko dugu, horrek sorturiko urmaela 5.000 metro kubo biltzera iristen zen, eta presagainak bazuen ur emaria erregulatzeko sistema bat.
Lau mende igaro dira sistema hidrauliko hau martxan jarri zenetik eta berriki arte erabili izan da, azkeneko ur enkantea 1967an egin zen. Arbantako ubidean ingeniaritza lana bezain garrantzitsua dugu ura erabiltzeko ordenantza. Hasieran txanda sistema bat hobetsi zuten, eta XIX. mendearen erditik aurrera ura enkantean jartzen zen. Menturaz independentziak zerikusi izan zuen arau aldaketa honetan, izan ere, 1818an Bargotak Vianako auzoa izateari utzi zion.
Ardoa xede
Ura ardo bilakatzea zuten helburu, mahastien aldi begetatiboa martxoan amaitzen da, mahastiak Gorañotik ekarritako urarekin ureztatzen ziren eta martxoko ura zen garestien. Arbantan gara, Errioxako ardo ekologiko on baten sorburuan, eremu zelaian ur-tanga bat nabarmentzen da, nekazariek ura bertan zuten eskura, ez zuten herriko iturritik soberazko zamarik garraiatu behar, alferrikako lanik ez nekazarientzat, horren lekuko dugu ere arestian ubidetik hurbil ikusi dugun dolarea, pasa den udan antzeman zuten, ezponda baten gaineko harria probesten zuten mahatsa ardantzean bertan mama bihurtzeko, ahalik eta arinen bueltatu nahian herrigunera. Itzultzeko tenorea heldu zaigu, baina aurretik azpiko latsagian pausatu gara, uda amets iturritik edan dugu.
Autoa utzi dugun tokitik Nuestra Señora del Poyo ikus daiteke. Beste baterako utziko dugu ermita ondoko zelaigunea bisitatzea. Lehenengo karlistadan bertan egiten zen presoen trukea karlista eta liberalen artean. Horiek Joarreko Errepublikan horren ohikoak diren istorio karliberalak dituzu.
Zugarramurdiko herritarrekin batera 1610ean Logroñon epaitu zuten Joanes, baina Vianako Endregoto sorgina ez bezala aztia libre atera zen prozesu hartatik. Joanes aipatzen duten agiri gutxi ezagutzen ditugu, alta, Bargotan eta inguruko herrietan anitz dira ahoz transmititu diren istorioak. Bargotako Joanes hila zen Arbantako ubidea martxan jarri zenerako, baina eraikitze lanak aztia bizi zelarik egin ziren. Nekromantea izan al zen Arbantako ureztatze sistema diseinatu zuena? Barkatuko al didate lizentzia literarioa urmael bat betetzeko adina izerdi bota zuten orduko jornalariek! Bargotakoek ez dute aztia ahaztu, aurten ere uztailaren erdirako Sorgintza Astea antolatu dute. Bi ekitaldi nabarmendu ohi dira, Joanesen bizitza gogoratzen duen antzezlana eta sorgintza azoka. Diotenez azokak ez du paperik, eta ez da edaberik falta Nafarroako Bargotan.
Iturramako taberna herritarrari eraso egin zioten egunean bertan Iruñean ziren arren, salatutakoan parte hartu zutenik ezin dela frogatu dio epaileak. 2022ko azaroan Ezpala taberna txikitu eta bertan ziren bezeroak jipoitu zituzten Bartzelonako ultrek.
Nafarroan hezkuntza publikoko milaka irakasle greba egitera daude deituta ostegun honetan eta mobilizazio ugari iragarri dituzte sindikatuek. Ratioen jaitsiera, plantillak egonkortu eta gainzama arintzea eskatzen dute, besteak beste: "Gobernuari dagokio hezkuntza publikoa... [+]
Iruñerrian, eta Nafarroan orohar, une honetan memoria historikoaz hitz eginez gero, mahai-gainera indarrez aterako da Iruñeko Erorien Monumentuaren afera. Eraikina 1942an eraiki zen Francoren alde altxatutako hildakoei gorazarre egiteko. Elkarte memorialista... [+]
Garai oparoa izan zen 1980ko hamarkada Euskal Herriko rock musikarentzat. Talde ugari sortu ziren: tartean, Belladona, Matraka eta La Viuda Negra. Hiru horiek soilik emakumez osaturiko musika talde nafarrak izan ziren. Iosebe Garaialde (Iruñea, 1961) lehen bi talde... [+]
2021ean sortu zen Lizarran Raimundo el Canastero taldea, eta iaz ikusi zuen argia haien lehenengo diskoak –N.T.E.R.–. Kaxoia, gitarra, ordenagailua eta hiru lagun langabezian: Julen Arbizu (Lizarra, 1995), Imanol Viñarás (Lizarra, 1995) eta Mikel Beltza... [+]
Araudi-aldaketa bat egitean, Foruzaingoan taser pistolak modu progresiboan hedatzea espero da: oraingoz, 150 ematea aurreikusi dute. Beste polizia-indar batzuetan ere ari dira arma hori zabaltzen, tartean, Nafarroako hamaika udaltzaingotan eta Guardia Zibilean.
Foru Legebiltzarraren arabera, “oinarrizko eskubideak eta askatasunak murrizten dituen legea da, eta zigor-atal neurrigabea du, demokrazia aurreratu bati ez dagokiona”.
Mikel Jauregi sailburuaren esanetan Eusko Jaurlaritzak ez du "inolako arau hausterik atzeman" Ekondakinek Zubietako erraustegitik Artaxoako zabortegira bidalitako lixibiatuetan. Hala, ez du sozietate publikoa zigortuko, Nafarroako Gobernuak eskatu bezala.
Taldeak bere azken lana izango den Agur eta ohore x allá va la despedida lana kaleratu berri du. Oholtzak utzi eta agur bira egingo dutela iragarri du Chill Mafiak hiru urteren ostean. Iruñean abenduaren 25ean egingo dute azken kontzertuetako bat.
Erribera, historian, sekula euskalduna izan ote den; horra hor Nafarroan, duela berrogei urtetik hona, hainbestean behin errepikatzen den eztabaida bizantziarra (eztabaida bizantziarra: eztabaida alferrekoa, zeinean alde bakoitzak ezin baitizkio frogatu bere baieztapenak beste... [+]
Zer da herri bat? Galdera horrek oso erantzun desberdinak izan ditzake alderdi materialari edo inmaterialari begiratuz gero: eraikin zein etxeei, edo komunitateari zein elkarbizitza arautzeko moduari. Baina herriek ingurumenari eta lanari estuki loturiko iragan bat dute, eta... [+]
Irunberriko etxe partikular batean lanean ari zela erorita hil da 42 urteko iruindarra. Sindikatuen esanetan, lan-segurtasun araudia "ez da betetzen" eta erantzukizunak argitzeko eskatu dute. LABen arabera, jadanik 42 dira Euskal Herrian lanean ari zirela hildakoak.
Altsasuko karrozeria enpresak hartzekodunen aurrekonkurtsoa aurkeztu du eta aholkularitza baten txostenaren arabera, "pertsonala soberan dago". Uztailaren hasieran Volvorekin hitzartuta zuen kontratu bat bertan behera geratu zen eta enpresak finantziazio behar larriak... [+]
Bullying kasuetara ez iristeko onena elkarren arteko tratu onak sustatzea dela sinetsita, Haur, Lehen eta Bigarren Hezkuntzako 67 ikastetxek parte hartzen dute Nafarroako Laguntza programan. Ikasleekin enpatia, bizikidetza, komunikazio asertiboa… lantzeko prestatzen... [+]