Aurrerantzean EAEko hezkuntza sistema egituratuko duten curriculum dekretuak prest ditu Jaurlaritzak, Heziberri planaren baitan. Hasierako zirriborroan, saiakera bat antzematen zen eragileek eta Euskadiko Eskola Kontseiluak aspalditik aldarrikatzen duten eskariari erantzuteko: ereduetan oinarritutako sistema gainditzeko beharra. Azken finean, A (gaztelaniaz nagusiki) eta B (ikasgai batzuk gaztelaniaz eta beste batzuk euskaraz) ereduek ez dutela euskalduntzen argi diote ikerketek. Jaurlaritzaren lehen zirriborro hark euskara ardatz duen sistema eleanitza proposatzen zuen ikastetxeetarako; “euskara ohituraz eta modu normalizatuan erabiltzen dela bermatuko da, barruko nahiz kanpoko jardueretan eta, oro har, eskolako ekintzetan”, zioen. Eskola osoa inplikatuz, euskarari trataera integrala ematea eta irizpide horietatik abiatuta ikastetxe bakoitzak hizkuntza proiektu propioa egitea planteatzen zuen.

Behin betiko dokumentuan, A, B eta D ereduak mantentzearen alde egin du azkenean Jaurlaritzak, eta aldagai zalantzagarria gehitu du: euskara eskakizuna ikastetxearen inguru soziolinguistikoaren arabera egingo da. Eragile ugarik ez du hori begi onez ikusi, euskararen ezagutzan abiadura ezberdineko zentroak eta ghetto linguistikoak sor ditzakeelakoan. Denei euskara maila bera eskatu beharko litzaiekeela eta helburu horretara iristeko zailtasun eta behar handiagoak dituzten zonaldeetan baliabideak jarri behar liratekeela uste dute. Jaurlaritzarentzat aldiz, lorpen handia da ereduak mantendu ahal izateko Espainiako Gobernuarekin hitzartu duen akordioa, LOMCEk gai honetan eskua sar ez dezan.

Ingurumari horretan, gaiaz eztabaidatu dute Jone Berriozabal EAJko legebiltzarkideak, Juanjo Agirrezabala EH-Bilduko legebiltzarkideak eta Maria Luisa Garcia PSEko Gipuzkoako Hezkuntza arduradunak.

Gauza bera eskatu behar al diegu Ataun eta Oioni?

“Espainiako Gobernuarekin Jaurlaritzak lortutako akordioa azpimarratzekoa da. Gurean euskarak daukan garrantziari eragin ziezaiokeen LOMCEk, eta gure sistema babesteko akordioa lortu dugu. Euskara maila hobetzearen alde gaude, jakina, bai A ereduan, bai B ereduan eta baita D ereduan ere; eredu guztiek dute hobekuntzarako tartea eta prest gaude behar diren neurriak ezartzeko, ordu kopuruak areagotzeko edota metodologia egokitzeko, euskara maila hobetu dadin –dio Berriozabal jeltzaleak–. Nabarmendu behar da eredu bera izan arren, D eredua adibidez, ez dela berdina herri batean edo bestean aplikatzen denean”.

“Duela sei-zazpi urte jada Kontseiluak bere txosten guztietan esaten zuen ereduen markoa gainditu egin behar dela. Saiakera egin zen 2008-2009an, hezkuntza eragile guztien adostasunez, baina azkenean bere horretan gelditu zen. A, B eta D ereduak mantendu eta hobetu behar direla diozu, eta badakit Ataungo D eredua eta Oiongoa ez direla inondik inora berdinak, baina hortik abiatuta ere denentzat helburu orokorra jarri beharra dago, eskolan ikasle euskaldunak lortzeko, eta ereduen markoa ez da horretarako baliagarria”, adierazi du Agirrezabala EH-Bilduko kideak. “2009an behinik behin esaten zen Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza bukatzen zutenerako euskaraz B2 maila gainditzeko prestatuta egon behar zutela ikasleek. PSOEk kolpe batez kendu zuen hori eta orain Jaurlaritzaren Heziberri planak ez du zehazten hizkuntza aldetik zein profil lortu behar duten ikasleek”.

Heziberrik irteera profilaz hitz egiten duela erantzun dio Berriozabalek, baina modu orokorrean egiten duela: “Ikasleak izan beharko dituen gaitasunak azaltzen dira. Horrek ez du esan nahi gaitasun hori ebaluatzeko Europako markoko zenbaki bat eman behar zaionik, askoz orokorragoa da irteera profila: hizkuntza gaitasuna izatea, hainbat hizkuntzatan”. Garcia PSEko kideak gaineratu du B2 ez dela hezkuntza sistemarako marko bat, atzerriko hizkuntzen maila ebaluatzeko erabiltzen den adierazlea baizik, eta irteera profila jartzeak arrisku handiak dituela uste du, “zuk esan moduan Oion eta Ataun ez direlako gauza bera, eta beraz gauza bera eskatu behar al diegu, abiapuntu zeharo ezberdinak izanik? Gure ikasle gehienen ama hizkuntza ez da euskara eta espazio soziolinguistiko hori kontuan hartu behar da ez bakarrik ikasgelan metodologia ezberdinak erabiltzeko, baita errealitate horren barruan ikastetxeak malgutasunez aritu ahal izateko ere”.

Eredu bakarra, Katalunian bezala?

EAJko ordezkariaren hitzetan, ereduen sistema adostasun sozial eta politiko zabal batean dago oinarrituta eta eutsi egin behar zaio “hobea eta legezkoa den eta euskararen segurtasuna bermatuko duen besterik ez dagoen bitartean. Aldatuko bagenu, gutxieneko lau aurre-baldintza eman beharko lirateke: marko berriak emaitza hobeak bermatzea, dugun legedian onargarria izatea, ikuspegi guztietatik egingarria izatea, eta herritarren gehiengoak ulertzea eta nahi izatea. Behin eta berriz diogu eleaniztasunean aurrera egin behar dugula, euskara ardatz hartuta, baina ez dut uste esan daitekeenik ereduen sistemak goia jo duela, beste sistema batek, bat eta bakarrak, ez digulako ezer onik ekarriko”. Eta galdera luzatu dio EH-Bilduko legebiltzarkideari: “Ereduen markoa gainditu beharra diozu: markoa gainditzea zer da, eredu bat eta bakarra herri guztientzat? Eredu bat eta bakarra ikasle guztientzat? Horretaz ari bagara, gu ez gatoz bat eta gainera ez da posible, gure buruari eman diogun legediak ez duelako onartzen”. Izan ere, Euskararen Legearen arabera (1982) hizkuntza aukeratzeko familiek duten eskubidea bermatu behar da, eta hizkuntza ofizialak bi dira EAEn.

Agirrezabalak erantzun aurretik, PSEko ordezkariak hartu du hitza: ereduak garrantzitsuak direla dio, gizartean egonkortasun eta kohesio elementu inportantea direla argudiatuta, eta hortik mugitzekotan, esperimentazio eta ebaluazio faseak beharko liratekeela azpimarratu du, “ebidentzian eta zehaztasun zientifikoan oinarrituta”, eredu hobea dela ziurtatzeko. “Aldi berean, pentsatzen dut ez gaudela 1982an, gizartea asko aldatu dela eta hezkuntza sistemari beste gauza batzuk eskatzen dizkiotela gurasoek. Horiei erantzutea gure eginbeharra da, beti ere akordioan oinarrituta”. Isabel Celaá Hezkuntza sailburu zen garaian (PSE) era esperimentalean gauzatu zen hiru eleko eredua ekarri du akordura: eredu horrek euskaraz, gaztelaniaz eta ingelesez egin beharreko gutxieneko eta gehieneko ikastorduak finkatzen zituen eta kritikatua izan zen, beste hizkuntzen mesedetan ardatz behar lukeen euskarari orduak kentzen zitzaizkiolakoan. Garciaren esanetan, baina, “eredu honen ebaluazioa oso ona izan zen; probatu zuten ikastetxeetan ingelesaren ezagutza areagotu zen eta euskara ez zen kaltetuta atera”.

“Hiru eleko ereduak ingelesean emaitza onak eman zituela diozu eta euskarari ez ziola kalterik egin, baina hobekuntzarik ere ez zion ekarri” gogoratu du EH-Bilduko politikariak, eta horregatik uste du ikasleak euskalduntzeko ez dela marko egokia. Jeltzalearen itaunari ere erantzun dio: “Eredu bakarra ez omen da posible, baina Kataluniak murgiltze eredua dauka [gure D ereduaren parekoa, ikasgai gehienak euskaraz guk, haiek katalanez], eredu hori baino ez du, bakarra, eta ez da mundua erori”. Presentzia handiena euskarak izango duen marko berri batera urratsa emateko une aproposa dela garbi du Agirrezabalak: “2009rako lege proiektuan euskararentzat ikastorduen %60ko presentzia zegoen finkatuta, arrazoi oso sinple batengatik: orokorrean, %60ak bermatzen du hizkuntza konpetentzia oso onak izatea. Eta egin daiteke, aho-betez diozuelako oinarri politiko eta sozial sendoa duela egungo eredu sistemak, baina 1982an onarturiko Euskararen Legetik eratortzen da sistema hau, eta zenbatek bozkatu zuen legea Legebiltzarrean? 75 parlamentaritik 39k. Une hauetan EAJ eta EH-Bildu elkartuta, hezkuntzan euskarak benetan ardatz izan behar duela adosten badugu 75etik 48ren adostasuna genuke, orduan baino handiagoa. Eta hezkuntza eragileak ere denak datoz bat! Zergatik ez da orduan egiten? Zeri diogu beldur? Beti ere, ikasleen hizkuntza konpetentzia hobetzea helburu”.