Irati Fernández Pujanak Feminismo y maternidad: ¿una relación incómoda? ikerketa egin du. Bandoen arteko gerra dagoen galdetu diogu: “Bandoez aritzea, modu kategorikoan hitz egitea iruditzen zait. Badago era bateko amatasuna kontatzen digun ideologia hegemonikoa (amatasun tradizionala), eta horren aurrean badaude esperientzia alternatiboak, batik bat mugimendu feministak bultzatzen dituenak. Ez dut uste norbaitek esango duenik ‘nik ama onaren idealari heltzen diot’ eta beste batek pentsatuko duenik ‘nik ez diot lehentasunik emango umearen hazkuntzari’. Ez nuke muturreko ideologiez hitz egingo”. Amatasun eredu bat edo beste jarraitzen saiatu, gizarteak ama denak egurtzen dituela esan diogu, eta baietz, modu kategorikoan horixe esan daitekeela azpimarratu digu, amak beti direla epaituak.

Feministak ere ideologia naturalizatzaileari segika

Kezkatuta daude Mari Luz Esteban antropologoa eta Irati Fernández. Ama onaren ideala indarra hartzen ari da; amatasun naturalizatzaileak edo esentzialistak ireki du horretarako atea. Azken bi mendeetan eraikiz joan da ama onaren ideala, eta hogei urteotan Euskal Herrian sendotzen ari den eredua horretan oinarrituta dago. Hainbat ama feministak ere barneratu du. Mari Luz Estebanen ustez, ideologia kontserbadore hori oso naturalizatzailea da, eta sozialki dauden desberdintasunak, zaintza lanen banaketa adibidez, naturaltzat hartzen ditu. Kode horri jarraituz gero, emakumeak eta gizonak gerturatu ordez, gero eta diferenteago egingo ditu. Irati Fernándezek ikerketa egiteko hainbat feminista amarekin hitz egin du eta badaki “feminista aurrerakoiak ere umeen hazkuntza naturalaren atzaparretan erori direla”. Haren iritziz, hazkuntza naturala ona ala txarra den eztabaidatzetik harago jo behar da, alegia, ea praktika horiek amarentzako zapaltzaileak diren ala ez.

Ama ona

Ideologia hegemonikoak saltzen digun ama ona, dena emateko prest dago eta ez du eskatuko eta ez du ezer etorriko zaionik esperoko. Ama ama da, eta beti egongo da hor, hil arte.  Hainbat eskakizun sozial ditu kode horrek, besteak beste, umea hazteak erabateko lehentasuna du eta emakume izate hutsagatik amatasunaz gizonek baino gehiago dakizu. Zehatzago esanda, eta gaur egun indarra hartu duen eredu naturalizatzaileari begira jarrita, ama onak haurdunaldi eta erditze naturalak eduki behar ditu, ama-umea azala azalari egotea oso garrantzitsua da, eta bularra ematea hobesten da, besteak beste.

Gauza bat da diskurtsoa eta bestea praktika

Feminismoak asko kritikatu du amatasuna. Adrienne Rich poeta eta saiakeragilearen ustez, bereizketa egin behar da amatasun instituzionalaren eta praktiken artean. Amatasun eredu tradizionala instituzio bihurtzen den neurrian, eta patriarkala den heinean, kritikatu eta eraitsi egin behar da. Bestetik ordea, amatasun esperientziak dauzkagu, anitzak, oso. Ez da gauza bera Europa Mendebaldeko amez aritzea, edo Afrikakoez. Ez da berdin klase sozial batekoa edo bestekoa. Antzeko zerbait dio Estebanek Hik Hasi aldizkarian: “Kontuan izan behar dugu amatasuna oso esperientzia anitza dela, eta guk homogeneizatzeko joera dugula. Diskurtsoak, ideologiak zein diren begiratu behar da, baina klase sozialaren arabera, adinaren, ideologia feminista ala ez feministaren arabera, formazioaren arabera... praktika desberdinak egongo dira”.

Ideologiak eta praktikak ez dira gauza bera, baina ideologiek amen egunerokoan eragiten dute, eredu bati edo besteari jarraitu erabakitzerakoan eragiten dute, eta gizarteak pisua duten pentsaera horien arabera gogor kritikatzen ditu amak. Eta ama denak epaitzen ditu jendarteak, atxikimenduzko hazierari heldu eta umearekin lo egiten duelako, edozein ordu eta tokitan txikiari bularra ematen diolako. Eta kode hegemonikoari aurre eginez bide alternatiboak bilatu dituen amari ere bai, ostiraletan lagunekin afaltzera doalako umea aitaren besoetan utzita eta lau hilabetez geroztik haurtzaindegira eraman duelako. Epaiek “errudunak” fabrikatzen dituzte. Gaur egun, errudun sentsazioa daukan ama saldoa daukagu.

Irati Fernándezek kontatu digu azaldu berri dugun Adrienne Richen gogoeta eta Fernándezek berak egin du ondoko hausnarketa: “Teoria feministak tradizionalki amatasuna kritikatu du emakumearentzako zapaltzailea den neurrian, baina agian, hutsune moduko bat egon da, amatasuna beste modu batean eraikitzeko hausnarketak bideratzeko. Ikerketan parte hartu duten feministek gogoeta gabezia mahai gainean jarri dute. Argi dago ikuspegi tradizionala kritikatu behar dela, baina alternatibez hitz egin al dugu?”.

Estu-estu hartutako amak

Aitak ez dira errudun sentitzen, hala dio Estebanek: “Ama bati, oraindik ere, aita bati eskatzen ez zaiona eskatzen zaio. Ikaragarrizko exijentziak ditugu amekiko. Erruduntasuna oso zabaldua dago emakumeengan, baina gizonengan ez. Gizartean presio handia dago amen gain. Ez da bakarrik hedabideetako presioa, edo diskurtso mediku-zientifikoarena... Ingurukoen presioa handia da. Ama bati edozeinek ematen dizkio aholkuak”.

Ama feministak ere errudun sentitzen dira. Nortasun feministaren eta ama izatearen artean barne tentsioak sortzen dira. Fernándezek feministekin egindako ikerketan gatazka horiek agerikoak dira. Bikote heterosexualak aztertu ditu, eta gizonaren eta emakumearen artean eraiki duten berdintasunezko hitzarmena kolokan nola jartzen den ikusi ahal izan du, batzuetan hitzarmena hausteraino. Ez baita gauza bera berdintasunean bizitzea haurrik tartean ez denean, edo amatasuna eta aitatasuna tartean sartzen direnean. Genero sistema indartu egiten da amatasunetik aurrera eta desorekak agertzen dira zaintza lanetan, etxeko lanetan, denbora eta espazioa betetzeko edo ez betetzeko moduetan. Umearen lehenengo urtean, ikerketan parte hartu zuten amek aitortzen zuten ez zirela ohartzen bikotekidearekin egindako hitzarmen hura kili-kolo zebilela. Umeak bi urte egin eta gero –haurrak bere kabuz moldatzeko gaitasun dezentea lortzen duenean izatea ez da agian kasualitatea–, emakumeok aita eta amen arteko desorekak leuntzeko estrategiak erabiltzen hasten dira. “Haurrak urtebete egindakoan hasten dira pentsatzen, ‘non dago gizon hura, esan zidana honetaz eta hartaz arduratuko zela?’. Onartzen dute tranpan jauzi direla. Betiko feminista militantea izan gura dute, haien printzipioak bere horretan geratuko direla uste dute, eta gero ez da horrela”. Fernándezen iritziz, feminismoak genero sistemaren desberdintasunekiko kontzientzia hartzen laguntzen du, eta behin egoeraz ohartuta, horri aurre egiteko estrategiak abian jarri behar dira.

Irati Fernándezek eta Mari Luz Estebanek argi dute ama onaren ideologia hegemonikoa,  amatasunaren naturalizazioaren bidez, gaurko amak presionatzen ari dela. Atxikimenduzko haziera praktikatzea erabaki duen Nahia Alkortak berriz (ikus ondoko koadroan), halako erabakia hartu duten amek pairatzen duten zama kontatzen du. Bere ustez, ama izatearen inguruan bi bando sortu dira eta elkarri mokoka dabiltza. Bi bandoak dira galtzaile.