Galdera batez bataiatu dute Environment and Planning zientzia aldizkarian sei adituk plazaratu duten ikerlana: “Did Ebola emerge in West Africa by a policy-driven phase change in agroecology? Ebola’s social context”. Alegia: Ebola sortu ote da Mendebaldeko Afrikan politikak gidatu duen agro-ekologiaren aldaketaren baitan? Ebola bere testuinguru sozialean aztertu nahi izan dute Europa eta AEBetako sei adituk urrian argitaratu txostenean.

Horietako batek, abereen eritasunetan berezitua den Richard Kock albaitari ingelesak, agiria laburbildurik aurkeztu zuen urriaren 28an The Conversation webgune akademikoan. Biharamunean The Ecologist gune famatuak plazaraturik ezagutu dugu Kocken idatzia: “Oil palm explosion driving West Africa's Ebola outbreak” (Palmondo olioaren boomak ekarri du Ebola izurria).

Izurriteak kontrol guztiei ihes egin eta hartu duen zabalera Mendebaldeko Afrikako herrialdeetako txirotasunari eta osasun azpiegituren hondamendiari zor zaie, dudarik gabe. Baina adituon ustez ez da kasualitatea Ebola oraingoan nondik abiatu den: Gineako Gueckedou eskualdean piztu zen lehenbiziko kasua. Eta honek indartzen du oliotarako palmondoen pista.

Gineako agintari berriek Britainia Handian sortu eta AEBetan egoitza duen Farm Land of Guinea
Limited konpainiari lehenbizi 9.000 hektarea eman zizkioten 99 urtetarako alokairuan, gero 98.000 hektarea gehiago eta orain 1,5 milioitan zer egin planifikatu eskatu diote. Mundu osoan Nazioarteko Diru Funtsak eta Munduko Bankuak ezarri dituzten arau gabetze eta liberalizazio politikek derrigortzen duten bidea horixe da, bertako ekonomia eta zerbitzu publikoak pribatizatu eta nazioarteko kapitalari eskaintzea, trukean garapena ekarriko omen duen itxaropenez.

Aspalditik etorri da aldatzen Gineako eskualde honetako oihana. XX. mende osoan zuhaitzak eta laboreak uztartzen dituen nekazaritza intentsifikatuz joan da eta liberalizazio globalizatzailea hasiz geroztik askoz gehiago. Azken urteotan oliotarako palmondoen monolaboreek hartu duten indarrak bestelako abiadura bat ezarri die aldaketei.

Ginean estatuak kautxua eta palmondo olioaren produkzioa sustatzeko  aspaldi sortutako SOGUIPAH enpresak azken urteotan jauzi handia egin nahi izan du esportazioan. Orain Ebolak eraso egin duen zonaldea hankaz gora jarri du SOGUIPAHek, palmondo hibridoak landatu arazi, nekazarien erosketak bezala salmentak zentralizatu, baserritarrei lurrak prezio merkeetan erosi, beste askotan lur horiek desjabetu... Eskualdeko jende askok aspalditik lantzen zituzten arroz, kafe eta kautxu alorrak abandonaturi, askok Nzerekore hirira egin behar izan zuten ihes.

Geratu diren baserritarrak proletario bilakatu dira, oliotarako palmondo hibridoen landareak beti konpainiarik erosi behar, produkzio guztia berari salduz. Eta elikagaiak sortzeko ez lurrik eta ez denborarik ez dutenez, eskualdean handitu da janari eskasia.

Garapen neoliberalaren xomorroa

200.000 biztanle dauzka Gueckedou hiriak eta bertan dago dokumentatuta Gineatik zabaldu den Ebolaren lehen kasua. Adituek, hala ere, uste dute beste Ebola mota batzuk gertatu direla inguruotan lehen ere, jendeen odoletan aurkitutako immunitate arrastoek erakusten dutenez. Gauza da Gueckedou ondoko herrixka guztiak gaur oliotarako palmondo alorrez inguratuta daudela. Eta palmondook maite dituzte Ebola gizakiari kutsatu dioten saguzarrek.

Saguzarrak esatea, Afrikako parajeotan, erraz eskuratzeko moduko okela esatea da. Oihanak gutxitzearekin batera urritu dira gainerako ehizakiak. Aldiz, palmondoak ugaritzearekin askoz eskurago daude orain saguzarrak. Gainera, fruituak biltzeko aroarekin batera hurbiltzen dira saguzar fruitu-jaleok Sahara azpiko aldetik.

Aurreko Ebola izurrietan ere, Kongokoan batik bat, aipatu zen saguzarren okelarekiko konexioa. Baina ez da saguzarrek gizakiari kutsatu dioten eritasun bakarra. Esate baterako, oliotarako palmondoak ugaritzearekin batera zabaldu zen Malasian Nipah birusa, saguzarrek fruituen gainean egindako pixarekin.

Baina ondo ulertu bedi, afera ez da saguzarra egitea errudun: ingurumenaren eta gizartearen aldaketa handiei lotuta dator izurritea. Epidemiologia aldetik hobeto ulertzeko, zientzialariok alderatu dute Ebolarekin gertatzen ari dena 1940 eta 1957 artean Britainia Handian poliomielitisarekin gertatu zenarekin. Bigarren mundu gerra bukatu arte polioa kokatzen bazen isolaturiko guneetan, autoen ugaritzeak herriok harremanetan jarri zituen bat batean: honek berak esplikatu dezake denbora laburrean kasu urri batzuk zirenak milioika bihurtzea.

Ginea eta Ebolaren kasuan, diote adituek, egituratze sozio-ekonomikoak –tartean nekazaritza monolaboreen ereduan murgildu izanak– kontrolik gabe askatu ahal izan ditu patogenoak bai ordura arte oreka ekologiko batean maila apalean atxikitako lekuetan eta are gehiago ordura arte eritasunarekin harremanik izan gabekoetan.

Oliotarako palmondoak daude agro-industriako korporazio erraldoiek munduan orokortu duten paradigma berriaren muinean. Iparraldeko herrialde aberatsek baliatzen dute bai jaki merkeetan erabiltzeko oliotzat, bai biodiesela ekoizteko. Aldiz, munduko eremu tropikalek nozitzen dute palmondo alorren zabaltzea: oihanak suntsitu, herri lurrak pribatizatu, lurrak atzerritarrei saldu...

Kronika honetan azaldu den hipotesiaren egileek ez dute ahaztu palmondoen testuinguru orokorrago hori. “Ebola Mendebaldeko Afrikan esplikatzeko atal gehiago badira, noski. Oihan gabetzea, garapenik eza, jendeen mugikortasuna, hiri erraldoietako txabolategiak, migrazioak, osasun sistema txarra... Horien guztien poderioz ez da garaiz ulertu isolatutako kasuek jokatu zezaketela sinergiaz Ebolari bidea errazteko ekologiazko baldintzak sortuz. Nazioarteak lokartuta bezala erantzun du, horrela izurriteari gogortzeko aukera emanez”.

Richard Kockek idatzi duenez, merkatu globala aldatu eta korporazio multinazionalei zergak barkatu ahala, baserritar txikiek hautu latza dute: edo dena utzita alde egin edo konpetitzen ahalegindu. Basoa da horrelakoetan lehen biktimetakoa. Testuinguru horretan piztu eta zabaldu denean Ebola, oztopo gutxi aurkitu ditu orain arte, garapen neoliberalaren estrategiak nola konpondu ez dakien seinale.