Kontuz gantz ezkutuarekin
Ahoratzen dugun gantzaren %40 erraz identifikatzen dugunez, nahi izanez gero otorduetan albo batera utz daiteke; urdaiazpikoaren zati zuria edo haragi-xerra baten koipea, esate baterako. Baina gainerako guztia, %60, ez dago hain ikusgai, janariaren beraren itxuragatik edo koiperik duen ala ez guk ez dakigulako.
Ezkutuko koipe hori berez dago elikagaietan, dela modu naturalean –ahuakatean, olibetan eta fruitu lehorretan, adibidez–, dela prozesatzerakoan edo sukaldean prestatzerakoan erantsi zaielako; hala da, esaterako, maionesaren edo aperitiboen kasuan. Modu naturalean dagoen gantza monointsaturatua izaten da, eta LDL edo kolesterol txarra jaisten laguntzen du. Bigarren kasuan, ordea, koipea saturatua da, kaltegarria osasunerako. Hestebete, opil industrial eta janari “azkar” ugaritan egoten da koipe hori. Gauza bera gertatzen da animalia-jatorriko produktuekin; haragi gorriarekin, esnearekin edota esneki ez desnatatuekin, adibidez.
Kopuru egokian hartuz gero, koipeak beharrezko mantenugaiak dira gure gorputzarentzat. Organoak babesten dituzte eta hainbat prozesu metabolikotan parte hartzen dute. Bitamina liposolubleen absortzioan eta garraioan, esaterako. Halaber, sexu-hormonak eratzen dituzte eta energia iturri garrantzitsua dira.
Gantzei esker janariak zapore hobea du, baina edozein motatako gantz gramo batek bederatzi kaloria ekartzen dizkio gorputzari. Gehiegi ahoratuz gero, gorputzean pilatzen da. Horrek gainpisua ekar dezake aurrena, eta obesitatea gero.
Zenbat komeni da?
Dietistek gomendatzen dute emakumeek gehienez 65 gramo koipe hartzea egunean, eta 80 gizonek. Eta erne: frijitutako jakiak eta gurina saihestu ditzakezu, baina egun batean gailetak, arrautzak, gazta koipetsua, txorizo ogitartekoren bat, fruitu lehorrak edo ahuakatea bezalako fruituak jaten badituzu, erraz gaindituko dituzu adituek aholkatutako zifra horiek.
Zeintzuk dira uste baino gantz gehiago duten jakiak? Hona hemen adibide batzuk: gazta eta urdaiazpiko ogitarteko batek 39 gramo koipe emango dizkigu, jogurt greziar batek hamahiru, eta opil batek hamabi. Hurrek 60 gramo koipe inguru ematen dizkigute jandako 100 gramoko, oliba beltzek 30, kokoak 26, txokolate beltzak 24 eta izozkiak bederatzi. Horregatik, gantz kopurua kontrolatzeaz gain, jatorria ere zaindu beharra dago. Aukeratu osasungarrienak beti; fruitu lehorrak, oliba olioa eta arrain urdinarenak, alegia.
-Saihestu hestebeteen gehiegizko kontsumoa: pateak, saltxitxak... Arraina jan haragiaren ordez, koipe gutxiago eta osasungarriagoa du eta. Kendu azala oilaskoari.
-Arrautzekin neurriz ibili –astean hiru inguru har ditzakezu–, esne eta esneki gaingabetuak aukeratu, eta murriztu gazta koipetsuak, izozkiak eta arrautza duten postreak.
-Saihestu jaki prozesatuak, opil industrialak, aperitiboak eta trans koipeak edo gantz hidrogenatuak dituztenak.
-Sukaldean jakiak labean, lurrunetan edo plantxan egin itzazu. Frijituak oso noizbehinka. Erabili oliba olioa, baina neurriz (bi koilarakada egunean).
-Egin ariketa fisikoa modu erregularrean, koipeen metabolismoari lagunduko diozu.
Vithas San José klinikak fitxatu du Jaurlaritzako Osasun sailburu ohia, kargu publikoa utzi eta urte eta erdira.
Garbiñe Elizegi baztandarra erizaina da. Abenduan, Zeelanda Berrian egin duten Osasun Ekitaterako Erizaintza Indigenari buruzko Ikerketa izenburuko bilkuran hartu du parte. Bere tesia aurkeztu du: Euskal emakumeek eta genero ez-normatiboek Euskal Herrian osasungintzan... [+]
Arazo mentalak dituztenen kopurua haziz doa, oraindik ere estigma sozial handia dute atzean eta, horri aurre egiteko, buruko nahasmenduren bat dutenak lan mundura bideratzen saiatzen da Elkarkide, Nafarroako Parlamentuan azaldu duenez. Lan horretan jarraitzeko laguntza eskatu du.
Dezibelio eta argiztapen muturrekoak ohiko diren makro-ikuskizunen eta makro-estimuluen garaiotan, autismodun haurren bueltako elkarteek aspalditik egindako eskaera zabaltzen ari da pixkanaka, baita Errege Magoen desfileetan ere: ez musika, ez argiztapen, ez abiadura... [+]
EAEko biztanleen %23,9k osasun asegurua zeukan kontratatuta 2023an, Eustaten datuen arabera. 2021eko datuekin alderatuta, %4,1 gehiagok. Batez ere traumatologia, oftalmologia, ginekologia eta dermatologia kontsultak egin ziren. Aseguruen %61,3 enpresentzakoak edo bestelako... [+]
Iazko Gabonetan, hamabi ordurainoko itxaronaldiak izan ziren. Urtean 180 egunetan ezartzen ditu nolabaiteko murrizketak Osakidetzak.
.jpg)
Blanca Ester Díaz Pulido epaileak Osakidetzako 2018ko oposizioen filtrazioen inguruko ikerketari amaiera eman dio, sei urte eta erdi igaro ondoren. Akusatu guztiak absolbitu dituzte, 22 guztira, nahiz eta bi kasu behin-behingoz artxibatu dituzten.
Osasun Legea aldatzea beharrezkoa dela adierazi du Nafarroako Osasun kontseilariak, hala nola Osasunbidea enpresa-erakunde publiko bihurtzea, bestela “luze gabe sistemak porrot” egingo duela argudiatuta. Sindikatuak ez daude formula horrekin ados.
Kutsatze gutxiago egon ez dadin diagnostiko horiek lehenago egitea zein garrantzitsua den azpimarratu du Nafarroako Osasun zuzendari nagusiak. “Osasun-sistemara heltzeko zailtasun handiagoak dituztenengan” jarri du fokua aurtengo hiesaren Eguneko kanpainak.Nafarroak... [+]
Atun latatan aurkitu diren merkurio kopuruekin asaldatuta dabiltza herritarrak. Bloom erakundeak Europan egindako ikerketa baten arabera, Carrefour, Intermarché, Mercadona, Aldi... supermerkatu guztiek merkaturatzen dute atuna kutsaturik. Arrantza industrialak berehala... [+]
Haurdunaldiaren zazpigarren hilabetean hil zen Aduna, Amets Etxeberriaren alaba. Halakoetan, erru sentimendua da bizkar gainean emakume askok hartzen duen zama, dolua ere oztopatzen duena. Profesionalengandik jasotzen duzun tratua funtsezkoa dela dio Etxeberriak, horri aurre... [+]
Hego Euskal Herriko gazteen osasun mentalaren egoera “kezkagarria” da, Gurea Geroa atari digitalak egindako txosten batek agerian utzi duenez. Inkestaren arabera, gazteen erdiek ondoez emozionala pairatzen dute, eta hamarretik seik pentsamendu suizidak izan dituzte... [+]
Petronorreko langileek borrokarako eguna izan dute osteguna. Enpresa batzordeak deituta, lanuztea egin dute eta Barakaldoko BECen elkarretaratu dira, konpainia urteko batzarra egiten ari zen tokian. Salatu dute diru publikoa jaso arren "enplegua suntsitu" besterik ez... [+]