Orio produkzioak ekoiztetxeak prestatu du saioa eta zazpi kideko lantaldea ari da beharrean. Dagoeneko hamazazpi saio eman dituzte. Kike Amonarriz da programaren zuzendari eta aurkezlea. Amonarrizek beti egin du lan euskararen inguruan, batik bat soziolinguistikaren ikuspegitik, eta alderdi hori landuko zuen telebista saioa egiteko gogo handiz zegoen. Erronka zuen bere pasioa ikus-entzuleei modu dibulgatibo, interesgarri eta erakargarrian transmititzea. Pasioa, sentimendua transmititu, eta horrekin batera nola ez, edukia, informazioa. Amonarrizek han eta hemen emandako hitzaldi andanatik eta jendearekin izandako hartu-emanetik ondorioztatu duenez, “iruditzen zait euskarak dauzkan baliabideetatik, koloreetatik, aberastasunetatik, oso-oso gutxi ezagutzen dugula. Egoera aberatsa daukagu, oso jende interesgarria dabil euskararen inguruan, baina askotan ez daukagu horren berri”. Eta ezezagutzaren eskutik datoz topikoak. Lehenengo saiotik hasi zen Tribuaren berbak aurreiritziak hankaz gora jartzen.

Zergatik uste dugu hain txiki garela?

Lehenengo saioa Euskararen tamaina izan zen. Tribuaren berbak-en lantaldeak kolpe bat eman nahi izan zuen estreinaldian, hainbat uste sozial zalantzan jartzeko moduko mezuak prestatu zituzten. Kale inkestan herritarrekin egindako jolasean garbi antzeman zen euskaldunok zerbait handia baino txikia garela uste dugula. 0tik 10erako eskalan, hiztun kopuruaren arabera, munduan zein toki hartzen dugun galdetu eta kalean pasatako herritar guztiek 3tik beherako zifrak eman zituzten. Ia milioi bat hiztun izanda bederatzigarren tokian kokatzen da egiaz euskal hiztunen komunitatea. Carlos Cid madrildarrari egindako elkarrizketa adibidez, jende askok aipatu dio lantaldeari; jendea nonbait txundituta geratu da Madrilen bizi eta lan egiten duenak halako euskara maila duelako. Euskal hiztunen komunitatea Euskal Herrira ez dela mugatzen azaldu zuten lehendabiziko saio hartan. Amonarrizek hala dio: “Lehenengo programak erreakzio bat probokatu zuen eta lortu zuen jendeak bere buruari galdetzea ea zergatik ikusten dugun gure burua horren txiki horren txikiak ez izan arren. Uste dut hizkuntzarekiko zenbait diskurtso hipernegatibo zalantzan jartzeko nahikoa material ipini genuela”.

Tribuaren berbak ez da euskaltzale militanteentzat diseinatutako produktua, besaulkian lasai ederrean eserita dagoen ETB1eko edozein ikus-entzule du jomuga. Euskaraz ulertzeko gai den edonor, eta Amonarrizek dioen moduan, “euskara ezer gutxi jakin baina euskara sinpatiko zaion edozeinentzat ere bai”. Horregatik, erronka produktu atsegina, dinamikoa eta dibulgatiboa egitea da, prime timean ikusteko modukoa. Ikuspegi positiboa ematea ere beharrezkoa zen. Euskararen inguruan sumatu ohi den protestatik, negarretik, kexatik urrundu nahi izan dute, eta bestelako pentsamoldea agertu. Ikuspegi politegia azaltzeko arriskua badago ordea: “Horrek ez du esan nahi ikuspegi inozo-positibista-irreala eman behar denik, uste dut erakusten ari garena errealitatea dela, ahuldadeak, gabeziak, ezintasunak ikusten dira, baina guk batez ere tonu positiboa transmititu nahi dugu”.

Saioko tribua euskararen inguruko aditu-arituek eta herritar arruntek osatzen dute. Lehenengoek hizkuntzari buruzko jakingai zehatzak azaltzen dituzte eta herritarrek gai horiekiko errealitate soziala islatzen dute. Hainbat irizpide oso kontuan hartzen dituzte gonbidatuak aukeratzerakoan, hala nola, lurraldetasuna, generoa, adina eta gaiarekiko jendeak duen hurbiltasun-urruntasuna.

Jendea kale inkestarako supituki harrapatu dutenean erantzun ona izan dute, erdaldunen artean ere jarrera ireki eta zabala izan dute. Beste bat da kale inkestetan, esperotako erantzunak jaso dituzten ala ez. Madrilen eta Bartzelonan hiritarrei euskarazko zenbat hitz edo esaldi zekizkiten galdetu zieten. Biarritzen, euskaraz zekien zenbat pertsona topatuko zuten probatzera atera ziren kalera. Beste batean txiste kontaketan ere jarri zituzten, jakin gabe zein hizkuntzatan egingo zuten. Beste jolas polita matematikako ariketa izan zen. Ariketa erakutsi eta ozen irakurtzeko eskatu zitzaien Berako herritarrei. Gazteek euskaraz irakurriko zutela aurreikusi zuten, helduek gaztelaniaz, eta tarteko adinekoen erantzuna zein hizkuntzatan izango zen ez zuten batere argi. Patrikako soziologia deitu die jolas horiei Amonarrizek.

Nola egin euskara erakargarri telebistan?

Ideiak bai buruan, baina pantailara eraman behar dira. Gauean erdi lo dagoen ikusleari ezin ahalegin berezirik eskatu, ezin exijitu euskararen egoeraren inguruko datu eta hausnarketa piloa irensteko. Arreta handiz landu dute informazioa pantailaratzeko modua eta horren adibideak Xabier Zapirain errealizadoreak kontatu dizkigu. Pantailan datu-taula bat ikusi beharrean, maila desberdinetan urez betetako ontziak ikusi ditugu, edo Ipar Euskal Herriko euskararen egoera azaltzerakoan eguraldi maparen bidez “borraskak” eta “antizikloiak” marraztu dizkigute. Zapirainen ustez, “datuen eta alderdi bisualaren arteko oreka lortu behar dugu, zeren datuetara joz gero zenbait ikus-entzule urrunduko baitzaigu, eta nahiago dugu datu gutxiago eskaini eta jende gehiagorengana heldu”.

ETB2n noiz?

Euskaldunentzako saioa badenik ez dago dudarik, baina erdaldunentzakoa ere bada Tribuaren berbak. Amonarrizek ordea, ez du uste azpititulatu edo bikoiztu eta ETB2n emateko edukia duenik egiten ari diren saioak. Noski mereziko lukeela halako produkturen bat egitea, baina bestelako molderen batean. Amonarrizen ustez, erdaldunei transmititu nahi zaizkien ideia nagusiak zehaztu beharko lirateke. “Ez da gauza bera euskal musikaz euskaldunei edo erdaldunei hitz egitea; gurasoei dagozkien eginbeharrez hitz egin behar bada, oso mezu desberdinak eman behar zaizkie guraso euskaldunei eta guraso erdaldunei”.