Bederatzi gazte horien artean bada euskal jatorria duenik, baina gehienek jakin-min hutsez eman zuten izena, eta guztiak ezagutu eta aurkitutakoaz txundituta bueltatu dira Washingtonera. Euskal Herrira gehiago ikastera itzultzeko asmoa azaldu du batek baino gehiagok. Udan izan dira gurean eta ez dute ia atsedenik hartu. Etorri aurretik, Mark Kurlanskyren Basque history of the world irakurri zuten eta AEBetara bueltatu aurretik, Bernardo Atxagaren Obabakoak. Izan ere, bi liburu horietan oinarritu dituzte programaren nondik norakoak. Astean bitan Arrasateko AEKn euskara eskolak hartu dituzte (guztira 12 ordu) eta Mondragon Taldeko hainbat kooperatiba eta bi fakultate bisitatu dituzte. Egoera politikoaz ere mintzatu dira, Euskal Herria ondo ezagutzeaz gain AEBetan ezker sindikalgintzan diharduen Geoff Bates-ekin, Igor Letona preso politiko ohiarekin eta Amaiur alderdiko senatari Urko Aiertzarekin. Gernikako Bakearen Museoan izan dira, bestalde.

Nekazaritza ekologikoa eta baserrien ondarea ere landu dituzte. Hala, Debagoienako hainbat baserri eta azoka bisitatzeaz gain, Arrasateko Bioso baserrian gazta nola egiten den ikasi dute. Ondare artistikora gerturatzeko helburuz, besteak beste Arantzazuko santutegian, Olleriasko Euskal Zeramikaren Museoan eta Eskoriatzan kokatua dagoen Ibarraundi museo etnografikoan izan dira, baserrietako lanabesak eta musika tresna zaharrak ezagutzen. Zugarramurdin ere egon dira, Inkisizioaz solastatzen.

Bestetik, Bilboko Guggenheim museora joan eta hiriak izan duen eraldaketa bere horretan ikusi ahal izan dute eta Urbia eta antzeko ingurune naturaletara urreratu dira. Asier Altuna zuzendaria gidari, Bertsolari filmaz gozatzeko eta bertsolaritzaren inguruan mintzatzeko parada izan dute. Eta nola ez, herrietako jaietan murgiltzeko aukera paregabea izan dute ikasle estatubatuarrek.

Hemen ikasitakoa AEBetan zabaldu

Amaia Martiartu oso pozik dago programak izan duen harrerarekin eta baikor azaldu da hurrengo urteetan izan dezakeen bilakaerarekin: “Behin baino gehiagotan, Evergreen unibertsitatean Euskal Herriko kooperatiben esperientziaz, hemengo ohitura, egoera politiko eta hizkuntzaz jardun dut, eta banuen gogoa ikasleei hori erakusteko. Gainera, oso gustura nago ekarri dudan taldeaz. Hemengoa ezagutu eta ikasteko oso irekita egon dira eta ez, batzuetan euskaldunok kanpoan aritzen garen moduan, norbere zilborrari begira”. Irakasle arrasatearrak balio handia ematen dio atzerriko jendea ekarri eta ahalik eta modu osatuenean gure herria erakusteari: “Hemen ikasitakoa bueltan AEBetan modu aktiboan zabaltzen badute, hedabide handiek sortutako aurreiritziak apurtzen joan gaitezke”.

Guk ere badugu haiengandik zer ikasia

Evergreen State Collegue, dena den, ez da ohiko unibertsitate bat. 70eko hamarkadan AEBetako hainbat irakaslek irakaskuntza eredu orokorretik at egongo zen unibertsitatea sortzeko ahalegina egin eta indarrak batuta Olympyan dagoen hau sortu zuten. Ordutik dago zutik eta ikasleen neurrira egindako eskaintza du oinarri. Arte Liberalak deritzon multzoa da eskaintza nagusia eta ikasleek hautatzen dute ikasi nahi dutena, ez baitago ikasgai zehatzik, diziplina askotariko programak baizik. “Adibidez, 16 kredituko programa batean Indiako filosofia, Pazifikoko itsas biologia eta Frantses literatura uztartzen dira. Hortaz, irakasleek beraiek sortzen dituzte programak, beste inoren menpe egon gabe. Are gehiago, unibertsitateko arduradunek ikasleak behartzen dituzte lehen urtean ahalik eta gai anitzenak har ditzaten, ikasketak euren gustura kustomizatu ditzaten”, azaldu digu Martiartuk.

Evergreenen ez da azterketarik egiten eta ikasleren batek ikasgai oso zehatz batean interesa badu eta oniritzia emango dion tutore bat lortzen badu, aukera dauka gai hori bere kabuz landuta hainbat kreditu lortzeko. Inguruko presondegietan ere laguntzen dute ikasleek, baita errefuxiatuekin ere. Bitxikeria gisa, bertan ikasiak dira, adibidez, Los Simpson marrazki bizidun arrakastatsuen egile Matt Groening eta Macklemore hip-hop abeslari eta musikari ezaguna.

Halako ikastetxe ireki eta anitzak aurkako erreakzioak jaso ditu Washington inguruko alderdi tradizionalenen aldetik. “Lesbianen, punkyen eta hippyen unibertsitatea dela dio zenbaitek, baina AEBetako leku askotatik espresuki etortzen da jendea bertara ikastera, parekorik ez duelako. Askatasuna daukagu nahi ditugun alorrak aukeratzeko, eta hori modu aproposean egiten baduzu, zure heziketa ezin hobea izango da”, kontatu digu Euskal Herria ezagutzeko programan parte hartu duen eta Evergreeneko ikasle den Laura Humpreyk. Martiarturen aburuz, oso interesgarria litzateke Evergreenen hezkuntza sistema zertan datzan Euskal Herrian ezagutzera ematea.